Lexical Similarities Between Anatolian Turkish Dialects and Western Azerbaijani Dialects of Daşkəsən, Gədəbəy, Gəncə, Qazax, Göygöl, Şəmkir and Tovuz

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 24-25, 33 - 62, 05.12.2024

Denizcan Dede

Öz

Abstract: Azerbaijan and Turkey are both Turkic countries, Oghuz speakers. However the bonds between two is way deeper than that. Those two countries share the same language, same geography and a common history at the same time. There has been lots of linguistic studies, which examined this bond and countless works have been published about this topic. However important topics such as strong Anatolian influence in historical and current Western zone of Azerbaijan and the migration waves through Azerbaijan to Anatolia, has been examined lesser than it shuld be. This article aims to use lexicology in accordance with historical and cultural data and bring a new perspective to studies on Turkish-Azerbaijani lingual connections.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, Turkey, dialect continuum, Ayrum, Ayrums, qarapapaqs, Anatolia, Ottoman, Safavid, Afshar, Oghuz tribes, ganja, shamkir, gadabay, dashkesen, gazakh, qazax, tovuz, javanshir, Emirdağ, Dinar, Bolvadin, Chepni tribe, dialects, dialectology, Karabagh, Afshars

Anadolu Türkçesi ile Azerbaycan Türk Diyalekt Alanının Batı Bölgesi Arasındaki Leksik Benzerlikler: Gedebey, Gence, Daşkesen, Göygöl, Gazah ve Tovuz örnekleri.

Öz

Özet: Azerbaycan ve Türkiye arasındaki bağlar, Türk ailesine ait olmaktan, Oğuz dili konuşmaktan çok daha ötesidir. Bu iki ülke, birbiriyle hem aynı dili, hem ortak tarihi, hem aynı coğrafyayı, hem de ortak kültürü paylaşmaktadır. Bu konuya dil hususunda eğilen çokça makale olmuştur. Bu ortaklıklardan dil ve coğrafya hususunda çokça bahseden olmuş, bu konuda sayısız eser neşredilmiştir. Ancak hem Azerbaycan Türklüğünün güncel ve tarihi Batı bölgesinin güçlü bir Anadolu etkisine sahip olması, hem de Anadolu’ya Azerbaycan’dan süregelen göç dalgaları gibi çok önemli konular, daha az irdelenmiştir. Bu makalenin amacı leksikolojiyi tarihsel ve kültürel verilerle uyumlu bir şekilde kullanarak Türkiye ve Azerbaycan ortaklıklarına dil hususunda yeni bir bakış açısı kazandırmaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Azerbaycan, lehçe sürekliliği, ayrumlar, ayrımlar, karapapaklar, terekemeler, çepniler, Osmanlı, Safevi, Karabağ, Gence, Bolvadin, Emirdağ, Dinar, Cevanşir, Tovuz, Gazah, Şemkir, Gedebey, Daşkesen, leksikoloji, şiveler, Anadolu, avşar, diyalektoloji, oğuz boyları, avşarlar

Kaynakça

• Açıkel, Ali. (2003). “Rum Eyaleti”. TDV İslam Ansiklopedisi. 225-226. Ankara: TDV Iǚslâm Araştırmaları Merkezi
• Aday, E. (2017). “Bolvadin Iǚlçesi Karabağ Kö yleri Folklorunda Eski Tü rk Iǚnançlarının Iǚzleri”. The Journal of Kesit Academy. (3:12). 217–239.
• Akca, H. (2017). “Eski Anadolu Tü rkçesinde Kelime Başı T-/D- Meselesi” Türkbilig (34): 7-24. Aydın, O. (2008). Yeşilova Türkmenleri. Iǚstanbul: Nobel
• Bayramov, Iǚ. (2015). “Qərbi Azərbaycan Şivələrində Qədim Sö zlər” Azərbaycan məktəbi (1). 64-68. Blä sing, U. (2013). “Batalga’dan Çö kelge’ye Anadolu Ağızlarındaki -alga/elge Ekine Dair” Dil Araştırmaları (13): 9-36. Caferoğlu, A. (1939). “Afyonkarahisar Azerileri” Türklük (1:1). 23-29.
• Cikia, S. (2020). Gü rcü ce ve Azericenin Etkileşimi Udžzerine. Karadeniz Araştırmaları. (Udžstü nyer, Iǚ., Trans.) (XVII: 67): 835-845.
• Çizakça, M. (1980). “Journal of the Economic and Social History of Orient” Brill (23:1/2): 142–152. DIǚA. (2003). “Mecidiye”. TDV İslam Ansiklopedisi. 239. Ankara: TDV Iǚslâ m Araştırmaları Merkezi Dilçin, Cem. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK.
• Eker, Sü er. (2008). “Tü rk Dili Tarihinde Bir Dilbilimsel Temas Bö lgesi Olarak Diyarbakır” Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır, (eds.) Yediyıldız, B., Tomenendal, K.
• Ercilasun, Ahmet Bican. (1983). Kars İli Ağızları: Ses Bilgisi. Ankara: Gazi Udžniversitesi Ergin, Muharrem. (1971). Azeri Türkçesi. Iǚstanbul: Edebiyat Fakü ltesi Basımevi.
• Eroğlu, Ahmet. (2009). Bolvadin Yöresinde Yaşayan Karabağlılar ve Ortakarabağ Köyü Üzerine Sosyal Antropolojik Bir Araştırma. Ankara Udžniversitesi, Yü ksek Lisans Tezi, Ankara.
• Əfəndiyev, Oqtay. (1993). Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Bakü : Azərnəşr
• Filiz, Mehmet. (2015) Afyonkarahisar İli Bolvadin İlçesi Büyükkarabağ Köyü Folkloru. Dumlupınar Udžniversitesi, Yü ksek Lisans Tezi, Kü tahya.
• Gemalmaz, Efrasiyab. (1973). Erzurum İli Ağızları (İnceleme, metinler, sözlük, dizinler). Atatü rk Udžniversitesi, Doktora Tezi, Erzurum.
• Gö ker, Osman. (1997). Bolvadin`deki Türkmen-Karabağ köylerinin ağzı (giriş-inceleme-metinsözlük). Afyon Kocatepe Udžniversitesi, Yü ksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar.
• Johanson, Lars. (2011). “Multilingual States and Empires in the History of Europe: The Ottoman Empire,” The languages and linguistics of Europe, Kortmann, B., Auwera J. (eds.). Gö ttingen: Walter de Gruyter.
• Karahan, Leyla. (2017). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: TDK.
• Kayalar, Şadiye. (2003). Dinar Yöresi ve Ağızları (İnceleme – Metin – Sözlük). Yü ksek Lisans Tezi, Trakya Udžniversitesi, Edirne.
• Keşan, K. (2017). Karabağ Mahallesi Monografisi (Konya Iǚli Cihanbeyli Iǚlçesi), Odžmer Halisdemir Udžniversitesi, Edebiyat Fakü ltesi, Tü rk Dili ve Edebiyatı Bö lü mü , Lisans Bitirme Tezi, Niğde.