Kaşkay Türkleri; Tarih, Edebiyat ve Kültür

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 24-25, 74 - 110, 05.12.2024

Moslem Rezaei Amaleh , Samad Moghanırahımı

Öz

Türkler İslam'dan sonra 1000 yılı aşkın uzunca bir süre İran Platosuna hâkim olmuşlardır. Oğuz Türklerinin batıya doğru göçü sırasında, Oğuzların bir kısmı İran'ın fethinden sonra Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey emriyle orta ve güney İran'a göç etmişlerdir. Söz konusu Oğuzlar, Kaşkay halkının eski tabakalarından birini oluşturmuştur. Bugün Kaşkay Türkleri adıyla anılan ve genelde İran'ın güneyi ve merkezinde yaşayan Türkler farklı zamanlarda, farklı göç dalgaları ve çeşitli olaylar sonucu şimdiki yurtlarına yerleşmişlerdir. İran'ın orta ve güneyine yapılan İslam'dan sonraki Türk göçleri 10. yüzyıldan başlayarak 18. yüzyıla kadar uzun bir zaman sürecinde gerçekleşmiştir. Kaşkay Türkleri ağırlıklı olarak Türklerin Orta Asya, Anadolu ve Kafkaslardan gelen göçleriyle birlikte İran'a yerleşmişlerdir. Kaşkay Türklerinin bünyesinde Anadolu'dan göçmüş olan birçok boy bulunmaktadır. Türk Dünyasının ortak mirası olup Kaşkay folklorunda ve müziğinde Köroğlu, Aslı Kerem, Garip Sanem ve Mahmud Nigar gibi farklı destanlar ve bunlarla ilgili türküler bulunmaktadır. Kaşkay Türkleri özel bir sosyal tabakalaşma ve boy teşkilatına sahiptir. Söz konusu toplumsal yapı Eski Türk-Oğuz geleneklerine dayanmaktdır. Eski Türk kültür geleneklerinden damga kültü, Kaşkay Türklerinin el dokumaları ve mezar taşları gibi kültürel ögelerinde yaşamaktadır. Kaşkay Türkçesinde bu damgalara ocak [اوجاق] veya tamğa [تامغا] adı verilmektedir. . Güney Oğuzlar ve Kaşkay Türklerinin kullandığı damgalar temelde Eski Oğuzların kullandığı damgalardır.

Anahtar Kelimeler

kaşkay türkleri, kaşkayı tarihi, kaşkay kültürü, kaşkay edebiyatı, kaşkay damgaları

Etik Beyan

yok

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

suer eker hocamıza, hüseyin ceddi bayat hocaya ve rahmetli ustad esedullah merdanı rehimiye teşekkür ederiz

Kaynakça

• Bayat, Hüseyin Ciddi (1997). Peyvestegi-ye Qowmi ve Tarihi-ye Oğuz İlha-ye Qaşqayi-ye İran ve Qabile-ye Qayı Qaşqayı (İran’da Kaşkayı Elleri Kayı Boyu ve Oğuzların Etnik ve Tarihî Bağları), Şiraz: Nevid-i Şiraz Yayınları.
• Bozkurt, Nebi (2004). “Mezarlık”, Tü rkiye Diyanet Vakfı Iǚslâm Ansiklopedisi (DIǚA). Tü rkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 29. cilt, s.519-522.
• Cavanşir, Babek (2001). Kaşkay Tarihi, Mimar Sinan Udžniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Iǚstanbul.
• Çelik, Muhittin & Durukoğlu, Gökçen (2016). Mazun Şiirleri (Kaşkay Türkçesi). Giriş-İnceleme Metin-Sözlük-Tıpkı baskı, TDK Yay., Ankara.
• Çelik, Muhittin (2018). “Kaşkay Müziği”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 84, Aralık 2018, s.169-174.
• Demorgny, Gustav (2011). Fars Göçebeleri (idari reformlar). (çev. Jalaluddin Rafifar). Tahran دومورینی، گوستاو (1390). عشایر فارس (اصلاحات اداری)، ترجمه .Tahran .,Yay Udžniversitesi جلالالدین رفيعفر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• Doğan, Talip (2022). Kaşkay Türkçesi üzerine bir inceleme, Yettim Yal (Yetim Tepe), Giriş-İncelemeMetin-Aktarma-Dizin. Konya: NEUdž Yayınları.
• Erenoğlu, Dilek (2011). “Kaşkay Türklerinde Sosyal Tabakalaşma” [Social stratification in Qashqay Turks]. Turkish StudiesInternational Periodical for the Language, Literature and History of Turkish or Turkic. Turkey, Volume 6/4, fall 2011, s.123-137.
• Durmuş, Iǚlhami (2017). Türk Adının Ortaya Çıkışı, Anlamı ve Yayılışı. Gazi Akademik Bakış, 10(20), 37-47. https://doi.org/10.19060/gav.321022
• Hawley, Walter A. (1970). Oriental Rugs Antique & Modern. Dover Publications, New York, 116-117.