Afganistan’ın Tahar İli Hoca Bahauddin İlçesinde Yaşayan Özbek Türklerinin Dil ve Yaşamına Farsçanın Etkisi

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 24-25, 111 - 135, 05.12.2024

Jenaidullah Batur , Mashhodullah Batoor Lina Gol Batur Sebghatullah Mudaber

Öz

Yaşadığımız çağı “bilgi çağı” olarak adlandıranlar, ulusların bilgiyi kullanarak birbirleriyle
doğru ve sağlıklı bir şekilde iletişim kurduklarını ileri sürmektedirler. Bilginin aktarılması ve
geliştirilmesinde dilin ve eğitim dilinin önemi göz ardı edilemez. Toplumun gelişmesi ve
büyümesi için o toplumdaki dil ve gelenek oldukça ö nemlidir. İnsanlar öz kimliklerini, kültürel
bağlarını ve isteklerini dilleri ile beyan etmektedirler. Son zamanlarda dil konusu çok merak
edilen bir araştırma konusu olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkçe gibi zengin diller ise tarih
boyunca değişime uğramış ve sonuç olarak yeni Türki lehçeler ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda
ana dil ile eğitim, geleneklerine bağlı bir toplum yaratarak o toplumun bireylerinin daha hızlı
ve etkili bir biçimde gelişmelerini sağlayacaktır. Literatürde ana dillerinde eğitim alan
çocukların ana dilleri ile eğ itim almayanlara göre daha çabuk öğrenmesi ile ilgili kanıtlar
bulunmaktadır. Bu durumun ne denli acılı ve zor olduğunu Afganistan gibi bir ülkede çıplak bir
göz ile görmek mümkündür. Bu araştırmada, Afganistan’da Türk boylarının yoğun yaşadığı
Güney Türkistan’ın Tahar ilinin Hoca Bahauddin ilçesi ele alınarak ilçedeki Özbek Türkçesinin
durumu, konuşma tarzı, yazımı ve okunması; başka dillerin -özellikle Farsçanın- Özbekçe
üzerindeki etkisi, baskısı ve bu etkileşimden doğan sorunların analizi ve son olarak bu
sorunların nasıl bir toplum yarattığı araştırılmış, aynı zamanda bu sorunları aşmak için etkili
ve kolay stratejiler önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özbek Türkçesi, Afganistan, Tahar, Eğitim, Ana Dil

The Effect of Persian on the Language and Life of Uzbek Turks Living in Khoja Bahauddin District of Tahar Province of Afghanistan

Öz

Those who call the age we live in the "information age" argue that nations communicate with
each other correctly and healthily by using information. The importance of language and the
language of education in the transfer and development of knowledge cannot be ignored.
Language and tradition are very important for the development and growth of a society. People
express their self-identity, cultural ties, and aspirations through their language. Recently,
language has emerged as a very curious research topic. Rich languages such as Turkish have
changed throughout history, resulting in the emergence of new Turkic dialects. In this context,
education in the mother tongue will create a society that is committed to its traditions and will
enable the individuals of that society to develop faster and more effectively. There is evidence
in the literature that children who are taught in their mother tongue learn more quickly than
those who are not taught in their mother tongue. It is possible to see with the naked eye how
painful and difficult this situation is in a country like Afghanistan. This research focuses on the
Khoja Bahauddin district of Tahar province of South Turkestan, where Turkic tribes live
densely in Afghanistan, the status, speaking style, writing, and reading of Uzbek Turkish in the
district; the influence and pressure of other languages, especially Persian, on Uzbek, and the
analysis of the problems arising from this interaction, and finally, what kind of society these
problems create, and at the same time, effective and easy strategies to overcome these
problems are investigated.

Anahtar Kelimeler

Uzbek Turkish, Afghanistan, Takhar, Education, Mother Language

Kaynakça

• Lewis, G. (1999). The Turkish Langauage Reform: A Catastrophic Success. Oxford University Press.
• Delican, B. (2021). Yabancı Sö zlerin Tü rkçe Karşılıklarına Yö nelik Bir Iǚnceleme: Sınıf Odžğretmeni Adayları Tü rkçe Karşılıklar Hakkında Ne Dü şü nü yor?. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 9(24), 25-48.
• Mussakhojayeva, S., Dauletbek, K., Yeshpanov, R., Varol, A. H. (2023). "Multilingual Speech Recognition for Turkic Languages" Information 14, No. 2: 74. https://doi.org/10.3390/info14020074.
• Tamir, N. (2014). Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun ve Prof. Dr. Ziyat Akkoyunlu’nun Hazırladıkları Dıv̂ ânu Lugâti’t-Tü rk Adlı Eser Udžzerine. Uluslararası Tü rkçe Edebiyat Kü ltü r Eğitim (TEKE) Dergisi, 3(3). https://doi.org/10.7884/teke.345.
• Zengin, E. (2017). Tü rkçenin Diğer Dillerle Etkileşimi ve Sonuçları. Journal of International Social Research. 10. 293-299. 10.17719/jisr.2017.1892.
• Yeshpanov, R., Mussakhojayeva, S., & Khassanov, Y., “Multilingual Text-to-Speech Synthesis for Turkic Languages Using Transliteration”, AarXiv e-prints, 2023. doi:10.48550/arXiv.2305.15749.
• Johanson, L., & Csató , EƵ.AƵ. (Eds.). (2021). The Turkic Languages (2nd ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003243809
• Altun, H. O. A comparison of modern Turkic languages (Turkish, Azerbaijan, Kazakh, Kyrgyz, Uzbek) in terms of most frequently used 1000 words, ACTA TURCICA Çevrimiçi Tematik Tü rkoloji Dergisi, Online Thematic Journal of Turkic Studies. 2019. https://actaturcica.files.wordpress.com/2019/11/ii-04-130-144-1.pdf
• Koraş, H. (2014). Tü rk lehçelerindeki mü şterekler ü zerine. Tü rkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 183(183), 197-249.
• Doerfer, G. “Prolegomena zu einer Untersuchung der altaischen Lehnwö rter im Neupersischen,” Central Asiatic Journal 5/1, 1959, pp. 1-26.
• Şahin, S. “Afganistan Odžzbek Ağızlarında Kullanılan Zarf-Fiil Ekleri”. Tü rklü k Bilimi Araştırmaları, sy. 39, 2016, ss. 187-01, doi:10.17133/tubar.234988.
• Odunkıran, F. (2015). Dr. Emek Udžşenmez’in Modern Odžzbek Tü rkçesi Adlı Eseri Udžzerine, Uluslararası Tü rkçe Edebiyat Kü ltü r Eğitim Dergisi Sayı: 4/4 2015 s. 1782-1785, TUdžRKIǚYE. Sayıd barmak Darawgar, Gü ney tü rkistan Tü rkleri, Diwan Dergisi. ½ (Temmuz 2020), 101-115.
• Bay, Erdal, Alimbekov Akmatali, Mete. Mustafa, Cü cü k Eyü p, Yokuş Erhan: Tü rk Dü nyası Birliği Algısı. azi Akademik Bakış, c, 11(21), 55-85. (2017).
• Halit, D. 2014. Tü rkiye Tü rkçesindeki Arapça Sö zcü kler ve Bu Sö zcü klerdeki Ses Olayları. Journal of Turkish Studies. DOI:10.7827/TurkishStudies.7028.
• Korkmazer, T. (2021). Tarihı̂ Tü rk Lehçeleriyle Karşılaştırmalı Eski Anadolu Tü rkçesi. Dil Araştırmaları 15(29), 257-260.
• Yazoğlu, R. (2005). Dil-kü ltü r ilişkisi. Muhafazakâ r Dü şü nce Dergisi, 2(5), 123-143.
• Kalyon, A., & Çelik, N. (2017). Manastırlı Sâ lih Fâik’in “Tü rkçe Aruz” Eserinden Hareketle Aruzdan Kastedilen Şiir Odžlçü sü . Kü lliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi (3), 37-50.
• Belenkuyu, B. (2020). Tü rkçe Aruz Kaynakçası. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 24(24), 137-172.
• Şafak ,Y. (2023). Farsça Aruz Odžğretiminde Usû l Ve Odžrnekler. Doğu Araştırmaları, 2(28), 1-20.Odžztü rk, R. (2001). Volkan Coşkun, Odžzbek Tü rkçesi Grameri. Iǚlmi Araştırmalar, 0(12), 230-235.
• Avci, N., Topçu, D. (2021). Sosyal Medya, Dil Ve Edebiyat. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 5-26
• Umarov, A. (2021). The “Afghan Factor” In Uzbekıstan’s Foreign Policy: Evolution And The Contemporary Situation. Asian Affairs. 52. 1-18. 10.1080/03068374.2021.1957321.
• جایگاه زبان ازبکی در افغانستان؛ از گذشته محروم تا تجليل آن در .(2020 Aralık 29 (.A .M ,Kohkan ملی سطح. BBC Afghanistan. https://www.bbc.com/persian/afghanistan-54613735.
• Qaytmas, A. M. (20. Mart. 2023). Odžzbekçe eğitimi ve çocukların ana dillerine eğitim almasını sağlamak için ortaya koyduğunuz çalışmalar nelerdir? [Interview]. Çin, Pekin.
• Khairandish, K. M. (23. Aralık. 2022). Sizin gençlik dö nemninizde Odžzbekçe eğitimi ya da kitaplar var mıyıdı? [Interview]. Hoca Bahauddin. Tahhar. Afganistan.