On the Story of Fatih Kerimi’s “Sultan Aşkı”

Yıl 2024, , 31 - 54, 25.03.2024

Cihan Çakmak

https://doi.org/10.24155/tdk.2024.231

Öz

One of the 20th century’s most important thinkers and the founder of Modern Tatar Literature, Fatih Kerimi, in addition to his activities within the Tatar community, fulfilled an important function as a cultural ambassador between the Ottoman Empire and the Turkish communities living in the Idil Ural region. He was educated in Istanbul and between 1910 and 1912 he was in Istanbul as a war correspondent of Vakit Newspaper to follow the Balkan War. Kerimi, whose writings mainly emphasized the bleeding wounds of the society, constantly questioned the reasons for the backwardness of the Muslim Turkish society. Kerimi, whose main aim was to spread reading, especially among girls, on the basis of educational activities, took part in the modern schools put into practice by Ismail Gaspirali and called usulicedit for this purpose. Kerimi devoted his entire life to the fight against illiteracy and his works were built on the idea of modernization in this direction. Kerimi, who knew the society he lived in very well and was a good observer, considered it as a national duty to fight against every group that influenced people and directed them negatively. Kerimi, whose starting point was the issue of education, aimed to warn people by writing articles in this direction. He waged a determined struggle with his stance and thoughts against the oldstyle education system that opposed the education of girls. In this study, Fatih Kerimi’s “Sultan Love”, written in 1908, in which the inner world and emotions of the individual are emphasized, will be analyzed.

Anahtar Kelimeler

Fatih Kerimi, Gilman Kerimi, “Sultan Aşkı”, jadidism, press

Etik Beyan

Ethics Committee Approval Ethical committee approval is not required for this research. Conflict of Interest The author declares no conflicts of interest in this study. Financial Disclosure This research received no external funding.

Fatih Kerimî’nin “Sultan Aşkı” Adlı Eseri

Öz

20. yüzyılın en önemli düşünürlerinden ve modern Tatar edebiyatının kurucusu Fatih Kerimî, Tatar toplumu içindeki faaliyetlerinin yanı sıra Osmanlı Devleti ile İdil Ural boyunda yaşayan Türk toplulukları arasında âdeta bir kültür elçisi gibi önemli bir fonksiyonu yerine getirmiştir. İstanbul’da tahsil almış, 1910-1912 yılları arasında Balkan Harbi’ni izlemek üzere Vakit gazetesi’nin savaş muhabiri olarak İstanbul’da bulunmuştur. Yazdıklarıyla ağırlıklı olarak toplumun kanayan yaralarına vurgu yapan Kerimî, Müslüman Türk toplumunun geri kalma nedenlerini sürekli sorgulamıştır. Asıl amacı eğitim faaliyetleri temelinde okumanın, bilhassa kız çocukları arasında, yaygınlaşmasını sağlamak olan Kerimî, bu amaçla İsmail Gaspıralı’nın uygulamaya koyduğu ve usulicedit adını verdiği modern okullarda görev almıştır. Hayatının tamamını cehaletle mücadeleye adayan Kerimî’nin eserleri bu doğrultuda modernleşme fikri üzerine inşa edilmiştir. İçinde bulunduğu toplumu çok iyi tanıyan ve iyi bir gözlemci olan Kerimî, insanlar üzerinde etkili olan ve onları olumsuz yönlendiren her kesimle mücadele etmeyi kendine millî bir vazife bilmiştir. Hareket noktasını eğitim meselesi oluşturan Kerimî, bu doğrultuda yazılar yazarak insanları uyarmayı amaçlamıştır. Kız çocuklarının okumasına karşı çıkılan eski usul eğitim sistemi karşısında duruşu ve düşünceleriyle kararlı bir mücadele vermiştir. Bu çalışmada ilk eserlerinde ağırlıklı olarak ele aldığı toplumsal sorunlardan ziyade daha bireysel konulara eğildiğini gördüğümüz Fatih Kerimî’nin 1908 yılında kaleme aldığı, bireyin iç dünyasının ve duygularının öne çıkarıldığı “Sultan Aşkı” adlı eseri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Fatih Kerimî, Gılman Kerimî, “Sultan Aşkı”, ceditçilik, matbuat

Etik Beyan

Etik Komite Onayı Araştırmada etik kurul iznine gerek yoktur. Çıkar Çatışması Yazar, çıkar çatışması olmadığını beyan eder. Finansman Araştırma için herhangi bir mali destek alınmadı.

Kaynakça

• Aḫuncanov, G. H., Maḫmutova, L. T., Möḫemmediyev, M. G., Sabirov, K. S., Ḫanbikova, Ş. C., Zilayeva, R. A., Abdraḫmanova, G. G., Abdullin, İ. A., Vahitova S. B., Ganiyev, L. R., Gazizova, F. M., Gaynanova L. R., Eḫmetyanov R. G. ve Mingulova, G. H. (C I 1977, C II 1979, C III 1981). Tatar tĭlĭnĭŋ aŋlatmalı süzlĭgĭ. Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Çakmak, C. (2014). Fatih Kerimî’nin “Hıyal mı? Hakıykat mi?” ve “Andan bundan” eserleri üzerinde dil ve üslup incelemesi (Tez No. 376393) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Çakmak, C. (2018). Fatih Kerimî’nin “Mirza kızı Fatıyma”, “Şakirt ile student” ve “Nuretdin hoca” hikâyelerinde ele alınan sosyal temalar. Gazi Türkiyat, 22, 39-54.
• Çakmak, C. (2020, 20-23 Ekim). Vakitli Tatar Matbuatının en önemli ismi Muhammed Zakir Remiyev (1859-1921). VII. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu, Bakü, Azerbaycan.
• Çakmak, C. (2021). Tatar modernleşmesinde Muhammed Zakir Remiyev ile Fatih Kerimî’nin rolü. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(2), 1091-1097.
• Çakmak, C. (2022). Fatih Kerimî’nin “Tilsiz hatun” adlı hikâyesi üzerine”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 54, 219-240.
• Devlet, N. (1999). Rusya Türklerinin millî mücadele tarihi (1905-1917). Türk Tarih Kurumu.
• Gökçek, F. (1998). Tatar edibi Fatih Kerimî ve “İstanbul mektupları” adlı eseri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 5, 77-86.
• Hisamov, N. (1989). Derdmend (Hayatı ve faaliyeti hakkında bir deneme). Kazan Utları, 12, 165-175.
• Kerimî, F. (1908). Sultan aşkı. Müntehabât-ı Kerimi, I. Cüz, Kerimof, Hüseyinof Matbuat Şirketi.
• Kerimî, F. (2016). Mirza kızı Fatıyma seçme eserler (C. Çakmak, Çev.). Gece Kitaplığı Yayınları.
• Özkan, F. (1992). Abdullah Tukay’ın halk edebiyatı ile ilgili görüş ve düşünceleri. Milli Folklor, 16, 30-31.
• Özkan, F. (2006). Fatih Kerimî’nin Türk kadınına bakışı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 101-108.
• Russko-Turetskiy Slovar (1996). Multilingual Yayınları.
• Şeref, Z. (2000). Fatıyḫ Kerimî şeḫĭslerĭbĭz. (Fenni-Biografik Cıyıntık). Ruḫiyat Neşriyatı, 74-111.
• Yüziyev, N. G., Abdullin Y. T. ve Abidov, Ş. Ş. (1985). Tatar edebiyatı tarihi (C 2). Tatarstan Kitap Neşriyatı.