Türkmen Halk Edebiyatı Türü “Läle” ile Türk Halk Edebiyatı Türü “Mâni” Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme

Yıl 2025, Sayı: 59, 33 - 52, 28.03.2025

Eda Nur Arslan

Öz

Türklerin farklı tarihî süreçlerden geçerek başka coğrafyalara dağılmalarıyla boylar arasında kültürel olarak benzerlikler ve farklılıklar ortaya çıkmıştır. Farklılıkların tam olarak ne zaman ortaya çıktığını söylemek zordur. Bu benzerlik ve farklılıklar, her alanda görülebildiği gibi edebiyatta da görülmektedir. Edebiyatın bir kolu olan sözlü edebiyat ürünlerinde her ne kadar şekil yönünden pek farklılaşma olmasa da muhteva yönünden bazı farklılıklar vardır. Bu bağlamda Türk topluluklarının geneline bakıldığında anonim halk edebiyatı türlerinden biri olan mâni türünün farklı
isimlerde ve değişik şekillerde hemen hemen hepsinde var olduğu görülmektedir. Türkmenlerin sözlü kültürüne bakıldığında da zengin ve bir o kadar da köklü bir geçmişe sahip oldukları görülür. Türk edebiyatının en eski türlerinden olan ve hâlâ günümüzde gelişimini devam ettiren mâni türünün Türkmen halk edebiyatındaki karşılığı ise “läle”dir. Çalışmada mâni ile läle türü arasındaki benzerlik ve farklılıklar değerlendirilecektir. Nitekim mâni türü geçmişten günümüze varlığını devam ettiren ve sözlü kültürün yapı taşlarından olan bir türdür. Läleyi mâniden ayıran en önemli özellik, genç kızlar tarafından icra edilmesi ve söylenme şeklidir. Bununla birlikte işlenilen konular ve şekil yönünden birbirlerine oldukça benzemektedirler. Çalışmanın amacı, Türkmen halk edebiyatı türlerinden läle ile Türk halk edebiyatı türü mâni arasında benzer ve farklı yönleri tespit ederek bütüncül manada Türk edebiyatının zenginliğini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkmen halk edebiyatı , läle , mâni , sözlü edebiyat , karşılaştırmalı edebiyat

Comparative Study about Turkmen Folk Literature Genre “Läle” and Turkish Folk Literature Genre “Mâni”

Öz

As the Turks went through different historical processes and moved to other geographies, cultural similarities and differences emerged among the tribes. It is not known exactly when the differences emerged. These similarities and differences can be seen in every field, as well as in literature. There is not much differentiation in oral literary products, which is a branch of literature, in terms of form, but there are some differences in terms of content. In this context, when we look at Turkish communities in general, it is seen that the “mâni” genre, one of the anonymous folk literature genres, exists in almost all of them, under different names and in different forms. The oral culture of Turkmens has a rich and deep-rooted history. The equivalent of the mâni genre, which is one of the oldest genres of Turkish literature and still continues its development today, in Turkmen folk literature is “läle”. In the study, the similarities and differences
between mâni and läle types is evaluated. As a matter of fact, the mâni genre is a genre that has continued its existence from past to present and it is one of the building blocks of oral culture. The most important feature that distinguishes läle from mâni is the way it is performed and sung by young girls. However, they are quite similar to each other in terms of
subjects and shapes. The aim of the study is to reveal the richness of Turkish literature by identifying similar and different events between läle, one of the genres of Turkmen folk literature, and mâni, a genre of Turkish folk literature.

Anahtar Kelimeler

Turkmen folk literature , läle , mâni , oral literature , comparative literature

Etik Beyan

Etik Komite Onayı: Araştırmada etik kurul iznine gere yoktur. Mali Destek: Araştırma için herhangi bir mali destek alınmadı. Çıkar Çatışması: Yazar, çıkar çatışması olmadığını beyan eder. Ethical Committee Approval: Ethical committee approval is not required for thisresearch. Funding: This research received no external funding. Conflicts of Interest: The author declares no conflicts of interest in this study.

Kaynakça

• Agayev, A. (2019). Türkmen halk edebiyatı türleri üzerine karşılaştırmalı bir inceleme (Tez No. 588667) [Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurumu Ulusal Tez Merkezi.
• Albayrak, N. (2003). Mâni. TDV İslam ansiklopedisi içinde (C 27, s. 571–573). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Bayram, A. ve Stoletneya, G. (2006). Modern Türkçe-Rusça sözlük. Fono.
• Bice, H. (2005). Hoca Ahmed Yesevi- Divan-ı Hikmet. Türkiye Diyanet Vakfı.
• Boratav, P. N. (1969). 100 soruda Türk halk edebiyatı. Gerçek.
• Çınar, A. A. (1996). Türkmenistan halk edebiyatı türleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 2, 353-370.
• Devellioğlu, F. (1996). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat (13. bs.). Aydın Kitabevi.
• Dinçel, Ö. F. (2003). Bursa dağ yöresi (Orhaneli-Harmancık-Keles-Büyükorhan). Dağ-Der.
• Doğan, K. (2014). Türk dünyası ansiklopedik Türk halk edebiyatı kavramları ve terimleri sözlüğü (1930 terim). Akçağ.
• Hamzayev, M. Y. ve ark. (1962). Türkmen diliniñ sözlügi. Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyasınıñ Neşiryatı.
• Karabaş, S. (1981). Bütüncül Türk budunbilimine doğru. ODTÜ Fen Edebiyat Fakültesi. Karataş, T. (2001). Ansiklopedik edebiyat terimleri sözlüğü. Perşembe Kitapları. Kıyasova, G. ve ark. (2016). Türkmen diliniñ düşündirişli sözlügi I-II. Türkmenistanıñ Ilımlar Akademiyası Magtımgulı Adındakı Dil ve Edebiyat İnstitutı. Köprülü, M. F. (1980). Türk edebiyatı tarihi. Ötüken.
• Otdıyev, G. ve Atdayeva, N. (2010). Türkmen halk dörediciligi. Türkmen Dövlet Neşiryat Gullugı.
• Özarslan, M. (2017). Türk mânilerinden seçmeler. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Pakalın, M. Z. (1946). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü I-III. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Şimşek, E. (2015). Anonim halk şiiri içerisinde mânilerin yeri. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 5, 59-87.
• Tekin, T. ve ark. (1995). Türkmence-Türkçe sözlük. Simurg.
• Türk Dil Kurumu. (2023). Güncel Türkçe sözlük.
• Yolcu, M. A. (2011). Balıkesir’den derlenen maniler üzerinde bir araştırma (Tez No. 280617) [Doktora Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurumu Ulusal Tez Merkezi.
• (2019, 29 Mayıs). Medenı mıras, Läleler. Türkmenistanıñ Magtımgulı Adındakı Yaşlar Guramasınıñ Merkezı Geñeşı. https://yashlar.gov.tm/item/2154