Öz
Storytelling and narrotology are one of the main directions of modern
literary theories. Through the study and application of the storytelling
and its elements, structure, dynamics of development, it is possible to
study and identify many specific features of the text, to define its deeper
layers. Despite the fact that theorists have largely defined the mechanism
of the study of prose in written literature, there is a need to develop this
theory in the study of texts of folk literature. Folk epic creativity has its
own peculiarities. Repetitions in the mythological texts, legends, tales
and epics of the Turkic and Ural-Altai peoples, as well as in an epic text
in general are important elements that perform a function related to both form and content.
They are among the main features that characterize epic
works of art, the culture of narration. At first glance, repetitions that have
a formal effect are associated with epic memory and have their origins in
ancient rites. With this ancient ritual, the narrators attracted the attention
of the audience and impressed them.
The article provides information on the main directions of repetition.
This feature is explained in connection with the genetic characteristics of
agglutinative languages. To substantiate the issue, examples from the sagas
Geser, Dede Gorgud, Maaday-Gara etc. are evaluated. The importance
and tradition of “seg-daralga”, “turelge” performance features, which
play an important role in the art of narration of Mongolian and Turkish
are studied.
Anahtar Kelimeler
Repetitions epic creativity narrative culture Dede Gorgud Maaday-Gara
Kaynakça
- Azərbaycan Ədəbiyyatı Tarixi (2004). “Şifahi xalq ədəbiyyatı”. Altı cilddə, I cild. Bakı: Elm.
- Cəmşidov, Ş. (1999). Kitabi - Dədə Qorqud. Bakı: Elm.
- Əliyev, O. (2001). Azərbaycan Nağıllarının Poetikası. Bakı: Səda.
- Qatsak, V. (1989) Ustnaya Epiçeskaya Traditsiya vo Vremeni. Moskva: Nauka.
- Qeroiçeskiy epos o Qesere (1989). İrkutsk: İzdat. Qos. Universiteta.
- Qumilyov, L. (1993). Qədim Türklər. Bakı: Gənclik.
- Lipets, R. (1984). Obrazı Batıra i Ego Konya v Tyurko-Monqolskom Epose. Moskva: Nauka.
- Neklyudov, S. (1982). Monqolskiye Skazaniya o Qesere. Novıye zapisı. Moskva: Nauka. Puxov, İ.V. (1973). “Maaday-Qara”. Altayskiy Narodnıy Geroiçeskiy Epos. Moskva: Nauka.
- Rayxl, K. (2008). Tyurkskiy Epos: Traditsii, formı, poetiçeskaya struktura. Moskva: İzdatelstvo “Vostoçnaya literatura”.
- Rinçinov, G.B. (2006). Janrovaya Spesifika Uligerov Hori-Buryat. (Dissertatsiya Kandidata Filologiçeskih Nauk), İnstitut Mongolovedeniya, Buddologii i Tibetologii SO RAN, Ulan-Ude. https://www.dissercat.com/content/zhanrovaya- spetsifika-uligerov-khori-buryat/ sitesinden erişildi.
- İstoriya drevnego Mira. (1989). I tom. Моskva: Nauka.
Öz
Təhkiyyəşünaslıq, narrotologiya müasir ədəbiyyat nəzəriyyələrinin
əsas istiqamətlərindən birini təşkil edir. Təhkiyyə, onun elementləri,
strukturu, inkişaf dinamikasının tədqiqi və tətbiqi yolu ilə mətnin bir çox
spesifik xüsusiyyətlərini araşdırıb müəyyənləşdirmək, onun dərin qatlarına
enmək mümkün olur. Nəzəriyyəçilər tərəfindən yazılı ədəbiyyatda
təhkiyyənin öyrənilmə mexanizminin əsasən müəyyənləşdirilməsinə
baxmayaraq xalq ədəbiyyat mətnlərinin tədqiqində bu nəzəriyyənin
inkişafına ehtiyac var. Xalq epik yaradıcılığı özünəməxsus təhkiyyə
xüsusiyyətlərinə malikdir. Türk, eləcə də ural-altay xalqlarının mifoloji
mətnlərində, əfsanə, nağıl və eposlarda, ümumiyyətlə epik mətndə
təkrarlar həm forma, həm də məzmunla bağlı funksiya yerinə yetirən
mühüm elementlərdir. Onlar epik yaradıcılıq əsərlərini, söyləyicilik
mədəniyyətini səciyyələndirən əsas xüsusiyyətlər sırasına daxildir.
İlk baxışda formal təsir bağışlayan təkrarlar epik yaddaşla bağlıdır və
başlanğıcını qədim ayinlərdən alır. Bu qədim ayin üsulu ilə dastançılar
dinləyicilərin diqqətini cəlb edir, onları təsirdə saxlayırdılar.
Məqalədə təkrarların yaranmasının əsas istiamətləri haqda məlumat
verilir. Həmin xüsusiyyətin aqlyutinativ dillərin genetik əlamətləri ilə
bağlı olması əlaqələndirilib izah olunur. Məsələni əsalandırmaq üçün
“Qeser”, “Dədə Qorqud”, “Maaday-Qara” və s. dastanlardan mümunələr
gətirilir. Monqol, türk söyləyicilik sənətində mühüm yer tutan “seqdaralqa”,
“turelqe” ifaçılıq xüsusiyyətinin əhəmiyyəti və ənənəviliyi
araşdırılır.
Anahtar Kelimeler
təkrarlar epik yaradıcılıq söyləyicilik mədəniyyəti Qeser Dədə Qorqud Maaday-Qara seq-daralqa turelqe
Kaynakça
- Azərbaycan Ədəbiyyatı Tarixi (2004). “Şifahi xalq ədəbiyyatı”. Altı cilddə, I cild. Bakı: Elm.
- Cəmşidov, Ş. (1999). Kitabi - Dədə Qorqud. Bakı: Elm.
- Əliyev, O. (2001). Azərbaycan Nağıllarının Poetikası. Bakı: Səda.
- Qatsak, V. (1989) Ustnaya Epiçeskaya Traditsiya vo Vremeni. Moskva: Nauka.
- Qeroiçeskiy epos o Qesere (1989). İrkutsk: İzdat. Qos. Universiteta.
- Qumilyov, L. (1993). Qədim Türklər. Bakı: Gənclik.
- Lipets, R. (1984). Obrazı Batıra i Ego Konya v Tyurko-Monqolskom Epose. Moskva: Nauka.
- Neklyudov, S. (1982). Monqolskiye Skazaniya o Qesere. Novıye zapisı. Moskva: Nauka. Puxov, İ.V. (1973). “Maaday-Qara”. Altayskiy Narodnıy Geroiçeskiy Epos. Moskva: Nauka.
- Rayxl, K. (2008). Tyurkskiy Epos: Traditsii, formı, poetiçeskaya struktura. Moskva: İzdatelstvo “Vostoçnaya literatura”.
- Rinçinov, G.B. (2006). Janrovaya Spesifika Uligerov Hori-Buryat. (Dissertatsiya Kandidata Filologiçeskih Nauk), İnstitut Mongolovedeniya, Buddologii i Tibetologii SO RAN, Ulan-Ude. https://www.dissercat.com/content/zhanrovaya- spetsifika-uligerov-khori-buryat/ sitesinden erişildi.
- İstoriya drevnego Mira. (1989). I tom. Моskva: Nauka.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dil Çalışmaları, Türk Halk Bilimi, Sanat ve Edebiyat |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 19 Mart 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 |