YAŞ TÜRKİSTAN DERGİSİ’NDE DİL MESELELERİ

Yıl 2006, Sayı: 22, 23 - 38, 01.11.2006

Fatma Açık

Öz

Türkistan Türkçesi, 11. asırdan 20. asrın başlarına kadar tam dokuz yüzyıl boyunca kesintisiz olarak ve Arap harfleriyle kullanılagelmiştir. Fakat yarım asır içinde Türkistan’da birkaç defa alfabe değiştirilmiş ve yeni edebî diller icat edilmiştir. Alfabenin böyle bir uygulamaya maruz kalmasının sebebi nedir? Alfabe değişimlerinin siyasal ve sosyal hayata ne gibi etkileri olmuştur? sorularının cevabını bulmamız gerekir. ortaya çıkması yönünde gelişmiştir. Çarlık misyonerlerinin; her boyun kendi lehçesini canlandırması yönünde telkin ve teşviklerinin, sosyalistler tarafından resmileştirmesi sonucunda Türkistan Türkleri bugün kendi ana dillerindeki şive farklılıkları sebebiyle birbirleriyle anlaşamaz duruma itilmişlerdir. Bunun sonucunda ortak dil olarak Rusçayı kullanır hale gelmişlerdir. Diğer yandan eğitim, bilim hatta günlük konuşma dili dahi Rusça olmuştur. Buna ek olarak 1926-1940 arasında önce Arap harflerinden Latin harflerine, Latin’den Kiril’e geçilerek, alfabeler ve yazım kurallarında da farklılıklar yaratılmıştır. Bunun topluma yansıması iki farklı alanda olmuştur: Bir yandan yeni nesil Arap harfleriyle yüzyıllar boyunca oluşturdukları bilgi ve kültür birikimini okuyup anlayamaz hale gelmiş, diğer yandan ortaya konan yeni imla ve yazım kurallarının karışıklığı, insanları duygu ve düşüncelerini ifade edemez hale getirmiştir

Anahtar Kelimeler

Yaş Türkistan, Dil, Sovyet Politikaları

Kaynakça

• A.Bennigsen-Lemercier C.Quelquejay (1997), Step’de Ezan Sesleri, (Çev. Nezih Uzel), İstanbul: İrfan Yayınları.
• D. A. Alimova, D.A. (2000), Müstabid Tüzümning Özbekiston Milliy Boylikla- rini Talash Siyasati. Tarix Shaxidligi va Saboklari (1865-1990 yillar), Taşkent: Shark Neshriyat.
• Dowler, Wayne (October 1995), “The Politics of Language in Non-Russian Ele- mentary Schools in the Eastern Empire, 1865-1914”, The Russian Review, 54. Cilt, Sayı 4.
• İsmetullaev, Hayrulla (Agustos 1990), “Gaspırali İsmailbey ve Türkistan”, Öz- bek Tili ve Edebiyati.
• Kayabalı, İ.- Arslanoğlu, C. (1978), Ortaasya Türklüğünün Tarihi ve Bugünkü Durumu, Ankara: Kömen Yayınları.
• Kerimli, Latif (Güz 2002), “Azerbaycan’da Dil Siyaseti: Alfabe ve İmla Mesele- leri Tarihinden” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı14.
• Kurbanova, M. (1996), Fıtrat-Tilşinas, Taşkent: Taşkent Üniversitet Neşriyatı.
• Saray, Mehmet (1993), Gaspıralı İsmail Bey’den Atatürk’e Türk Dünyası Dil ve Kültür Birliği, İstanbul: Nesil Yayınları.
• Kocaoğlu, Timur (1988), “Türkistan Kültürünü Öğrenmede Türkistan Türk Leh- çelerinin Önemi”, Türk Kültürü, Sayı 302.
• Olivier, Roy (2000), Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi, İstanbul: Metis Yayınları.
• Shahrani, Nazif (1993) “Orta Asya ve Sovyet Dönemi Uygulamalarını Sorgula- ma” (Çev. Vildan Serin) Akademik Araştırmalar Dergisi, Cilt 12, sayı 2.
• Şoabdurahmanov, Ş.- Askarova, M.- Hacıev, A.- Rasulov, İ.- Dahinyarov, X. (1980), Xozirgi Özbek Adabiy Tili I. Kısım, Taşkent: Okıtuvchi Neşriyat.
• Togan, Z. Velidi (1981), Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi, İstanbul:
• Tural, S.Kemal (1991), Zamânın Elinden Tutmak, Ankara: Ecdad Yayınları.
• Tursun, İsen (1932), “Mecmuamızın Dili Hakkında”, Yaş Türkistan, Sayı 27.
• Tursun, İsen (1934), “Türkistan’da Dil Siyaseti”, Yaş Türkistan, Sayı 56.
• Tursun, İsen (1934), “Türkistan’da Dil Siyaseti”, Yaş Türkistan, Sayı 57.
• Tursun, İsen (1934), “Türkistan’da Dil Siyaseti”,
• Tursun, İsen (1935), “Türkistan’da Dil Siyaseti”,
• Tursun, İsen (1935), “Türkistan’da Dil Siyaseti”,
• Tursun, İsen (1935), “Türkistan’da Dil Siyaseti”,
• Tursun, İsen (1936), “Türkistan’da Dil Siyaseti”,
• Atkeltir. 1930. “Yengi Türk Latin Elifbası”, Yaş Türkistan, Sayı 7-8.
• Atkeltir (1932), “Yengi Türk Latin Elifbası”, Yaş Türkistan, Sayı: 7-8.
• (1937), “Sovyet Dil Siyaseti”, Yaş Türkistan, Sayı 86.
• (1929), Yaş Türkistan, Sayı1.
• (1937), “Sovyet Dil Siyaseti”,Yaş Türkistan, Sayı 86.
• (1938), “Reyon Gazetelerindeki İmlâ Hataları”, Yaş Türkistan, Sayı 103.
• Çağatay (1934), “İmla Meselesi Tögereginde”, Yaş Türkistan, Sayı 54.
• Baltabay (1936), “Ruslaştırma Siyaseti Devam Etmektedir”, Yaş Türkistan, Sayı 75.
• (1934), “Türkolog Prof. Dr. Bang-Kaup”, Yaş Türkistan, Sayı 59.