NOGAY DESTANLARINDA AT MOTİFİ

Yıl 2006, Sayı: 21, 97 - 117, 01.10.2006

İhsan Kalenderoğlu

Öz

Tarihin bilinmeyen dönemlerinden günümüze kadar çok eski bir geçmişe sahip
olan Türk milletinin hayatında, destanların büyük önemi vardır. Türk milleti yaşadı-
ğı coğrafyanın etkilerini içine alan, atlı göçebe kültürün de izlerini taşıyarak farklı
dönemlerde birçok destan oluşturmuştur. Her Türk boyu kendi kültürünün etkisiyle
farklı destanlar ortaya çıkarmıştır. Bu Türk boylarından birisi de Nogay Türkleridir.
Yüzyıllar geçtikçe şartlara bağlı olarak destanlardaki hedefler, destanların konuları,
kahramanları, coğrafî çevreleri de değişmiştir. Destanlardaki olağanüstü olaylar ve
kullanılan birçok motif anlatıma canlılık ve heyecan katmıştır. Bunların en önemlilerinden
birisi at motifidir. Atlı göçebe kültür olarak tarif edilen ilk dönemden başlamak
üzere at, Türk toplumunun hayatının birçok döneminde yardımcısı olmuş ve destanların
birçoğunda kahramandan sonra en sık bahsedilen motif olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Destan, Nogay Türkleri, At, Motif

Kaynakça

• BORATAV, Pertev Naili; Köroğlu Destanı, Adam Yay., İstanbul 1984.
• ÇINAR, Ali Abbas; Türklerde At ve Atçılık, Ankara, 1993.
• DİLEK, İbrahim; Altay Türk Kayçılık Geleneği ve Kayçı N. U. Ulageşev, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S.5, Bahar 1998.
• ELÇİN, Şükrü; “Türk Destan, Masal ve Hikâyelerinde Atla İlgili İnanışlar”, Türk Kültürü, Yıl: 16, S.182, Aralık, 1982.
• ELÇİN, Şükrü; Halk Edebiyatı Araştırmalar, “Atların Doğuşları ile İlgili Efsa- neler”, Ankara 1977.
• ERGİN, Muharrem; Dede Korkut Kitabı I TDK Yay., Ankara 1994.
• ERGUN, Metin - İBRAHİMOV Gaynislam; Başkurt Halk Destanları, Ankara ERGUN, Metin; Altay Türkleri’nin Kahramanlık Destanı Alıp Manaş, Konya İNAN, Abdülkadir; Altay Pazırık Kazısında Çıkarılan Atların Durumunu Türk- lerin Defin Törenleri Bakımından Açıklama, Makaleler ve İncelemeler 2, Ankara ÖZGÜR, Can; Altay Destanı Maaday Kara’da Atlar, Türk Kültürü Dergisi, Yıl XXXIX, Kasım 2001, S. 463.
• ÖZKAN, Fatma; Altın Arığ, Bilig Yay. Ankara 1997.
• ÖZKAN, İsa; “Manas ve Altın Arığ Destanı’ndaki Motifler”, Manas 1000 Bişkek
• Bildirileri, Ağustos 1995.
• ÖZKAN, İsa; Abdurrahman Han Destanı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1984.
• ÖZKAN, İsa; Köroğlu Destanı’nda Kahraman ve Atının Doğuşu ile İlgili Motif- lerin Tahlili, Türk Dili Dergisi, S.549, Eylül 1997.
• ÖZKAN, İsa; Yusuf Bey-Ahmet Bey <Bozoğlan> Destanı, Kültür Bak. Yay. An- kara 1989.
• SİKALİYEV, Aşim; Nogaydıñ Kırk Bätiri ‘Edige’, Mahaçkala 1991.
• YILDIZ, Naciye; Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü İle İlgili Tespit ve Tahliller, TDK Yay., Ankara 1995.