Divanü Lûgati’t-Türk’teki Yansımalı Sözcüklerin Görev ve Anlamlarına Göre Sınıflandırılması

Yıl 2013, Sayı: 36, 55 - 71, 01.06.2013

Ergün Koca

Öz

Reverberations or reflections “imitative words, onomatopoeia” reflect all the sounds made by living or dead creatures. They describe their appearances and actions. These words provide an explanation through taste, smell and touch about the senses felt only by individual himself. Reverberations and reflections occupy an important historical category in linguistics. They were matter of discussion in various fields from the origin of language theories to the “arbitrariness” principle, one of the basic of linguistics, whether contradicts with them or not.In this research, we found sizable number of examples of reverberations and reflections in the “Divanu Lugatit Turk” -the compendium of the language of Turkwhich is one of the most important sources of Turkology and we tried to categorize them according to their meanings and functions

Anahtar Kelimeler

Reflections, imitative words, onomatopoeia, “Divanu Lugatit Turk” (the compendium of the language of Turk), vocal reflection, form reflection, emotive (perceptive) reflection

Divanü Lûgati’t-Türk’teki Yansımalı Sözcüklerin Görev ve Anlamlarına Göre Sınıflandırılması

Öz

Yansımalar, canlı cansız bütün varlıkların çıkardıkları sesleri yansıtan; dış görünüşlerini, hareketlerini betimleyen; insanların yalnız kendilerinin hissedebildiği duyuları, sezimleri deri, koku ve tat alma yoluyla hissettiren sözcüklerdir.Dil biliminde önemli bir tarihsel kategori olarak yerini alan yansımalar, dilin doğuş teorilerinden başlayıp, dil biliminin temellerinden sayabileceğimiz “nedensizlik” ilkesiyle çelişip çelişmediği gibi inceleme alanlarına kadar birçok hususta tartışma konusu olmuş ve öne çıkartılmıştır.Biz bu çalışmamızda, tarihî bir kategori olarak kabul ettiğimiz yansıma sözcüklerin, Türkolojinin en önemli kaynaklarından biri olan Divanü Lûgati’t-Türk’teki izlerini aradık ve tespit ettiğimiz onlarca yansıma sözcüğü görev ve anlamlarına göre sınıflandırmaya çalıştık

Anahtar Kelimeler

yansımalar, Divanü Lûgati’t-Türk, ses yansımalı, biçim yansımalı, duyu (sezim) yansımalı sözcükler vb

Kaynakça

• ТҮМҮР, Хамид (1982), Азыркы Заман Уйгур Тили Грамматикасы, Морфология, Милетлер Неширияти, Ташкент. АБДУВАЛИЕВ, Ибрагим; САДЫКОВ, Ташполот (1997), Азыркы Кыргыз Тили, Морфология, Бишкек. МУТАЛЛИБОВ, Салих (1959), Морфология ва Лексика Тарихидан Қысқача Очерк, Ташкент.
• ATALAY, Besim (2006), Divânü Lûgâti’t-Türk, Cilt- I, II, III, Dizin, Ankara, TDK Yayınları.
• KOCA, Ergün (2010), Түрк жана Кыргыз Тилиндеги Тууранды Сөздөрдүн Салыштырма Типологиясы, Бишкек.
• TDK (2005), Türkçe Sözlük, Ankara, TDK Yayınları. Кыргыз тилинин түшүндүрмө сөздүгү (1984), Фрунзе.
• ZÜLFİKAR, Hamza (1995), Тürkçede Ses Yansımalı Kelimeler, Аnkаrа, TDK Yayınları.
• КУДАЙБЕРГЕНОВ, Сарыбай (1957), Подражательные Слова в Киргизском Языке, Фрунзе.
• КУДАЙБЕРГЕНОВ, Сарыбай; ТУРСУНОВ Аскар (1980), Кыргыз Адабий Тилинин Грамматикасы, Фрунзе.
• Юнусалиев Болот (1959), Kиргизская Лексикология, Москва.