On Zhelmoguz Motive in Er Toshtuk and Zhoodarbeshim Epics

Yıl 2015, Sayı: 39, 7 - 14, 25.11.2015

Cıldız Alimova

Öz

Motives in Kyrgyz epic works like Manas, Semetey, Seytek, Er Toshtuk, Zhoodarbeshim, Kurmanbek, Seyitbek, Shyrdakbek, Zhanysh Bayish, Er Tabyldy, Zhanyl Myrza and Maid Dariyka have always been the subject of interest and researches. In Kyrgyz epic works\dastans heroes are gifted with incredible power, horse, arms and clothings. In other words, from the beginning till the end of the story we may witness mightiness of every single thing. The heroes in the epic works always face with obstacles and struggle with enemies, who possess incredibly tremendous power and are not easily killed, and represented by giants or heroes or even by beasts.The second part of the epic Er Toshtuk represents the epic Zhoodarbeshim. Zhoodarbeshim epic also plays a unique role in the Kyrgyz epic tradition like famous trilogies Manas and Kurmanbek. In this circle Zhoodarbeshim accomplishes his father’s deeds and goes for a long adventurous trip. However, Er Toshtuk takes a long journey into the underworld, but Zhoodarbeshim goes on a trip to the mysterious world. At the end of the epic, both warriors safely return to their motherlands after the severe struggle with their enemies.In this article the main attention is paid to the character of Zhelmoguz who plays an important role in both epics. The differences and similarities of the variants were given on the basis of the thorough comparative analysis of the episodes

Anahtar Kelimeler

Er Toshtuk, Zhoodarbeshim, Zhelmoguz Kempir, Tepegoz, subterranian

ER TÖŞTÜK VE COODARBEŞİM DESTANLARINDA KULLANILAN CELMOGUZ MOTİFİ ÜZERİNE

Öz

Manas, Semetey, Seytek, Er Töştük, Coodarbeşim, Kurmanbek, Seyitbek, Şırdakbek, Canış Bayış, Er Tabıldı, Canıl Mırza, Kız Darıyka gibi daha birçok Kırgız destanı, bünyesinde bulundurduğu zengin motifleri ile her zaman araştırma konusu halindedir. Konusu kahramanlık olan Kırgız destanlarında genellikle kahraman olağanüstü güce, ata, silaha elbiseye sahiptir. Başka bir deyişle, destanın başından sonuna kadar olağanüstülük seyredilir. Bu tür olağanüstü kahramanların karşılaştığı engeller veya mücadele ettiği düşmanları da kolay kolay öldürülmeyen olağanüstü güce sahip olan ya kahramandır ya devdir ya da başka bir dünyaya ait yaratıktır. Kırgız destan ve masallarında
geçen Celmoguz da kahramanın karşılaştığı farklı âleme ait ve olağanüstü
güce sahip bir karakterdir.
Manas, Kurmanbek gibi birden fazla daireden oluşan Er Töştük’ün ikinci halkasını
Coodarbeşim Destanı teşkil etmektedir. Bu dairede, baba Er Töştük’ün bir
zamanlar yapamadığı işleri oğlu Coodarbeşim yapmaktadır. O da babası gibi uzun yolculuğa çıkar. Ancak Er Töştük’ün yolculuğu yer altı dünyasında geçerken Coodarbeşim ise bilinmeyen gizemli diyarlarda yolculuk yapar. Destanın sonunda iki kahraman da çeşitli düşmanlarla mücadele ederek uzun yıllar sonra doğduğu yere döner.
Bu çalışmada, her iki destanda karşılaşılan ve her ikisinde de önemli bir yere
sahip olan Celmoguz motifi üzerinde durulacak ve Celmoguz tipinin iki destandaki rolü değerlendirilecektir. Ayrıca Celmoguz’un destan ve varyantlara göre özellikleri ile farklılıkları tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Er Töştük, Coodarbeşim, Celmoguz Kempir, Tepegöz, yer altı

Kaynakça

• AÇA, Mehmet ve diğerleri (2009), Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi, İstanbul, Kriter Yayınları.
• BEYDİLİ, Celal (2002), Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Çev.: Eren ERCAN, Ankara, Yurt Kitap Yayınları.
• Coodarbeşim (1997), Halk Edebiyatı Serisi, Cilt 3, Bişkek, Şam Basması.
• Er Töştük (1996), Halk Edebiyatı Serisi, Cilt 2, Bişkek, Şam Basması.
• İNAYET, Alimcan (2007), Türk Dünyası Efsane ve Masallarında Bir Dev Tipi: Yalmavuz/ Celmoğuz, İzmir, Kanyılmaz Matbaası.
• KARAKURT, Deniz (2011), Türk Söylence Sözlüğü, 1. Baskı.
• Kırgız Tilinin Sözdüğü (2010), Haz.: İ. ABDUVALİYEV ve diğerleri, Bişkek, Avrasya Yayıncılık.
• MELİTİNSKİY, K. M. (Ed.) (1990), Mifologiçeskiy Slovar, Moskova, Sovyet Ansiklopedi Yayınları.
• ÖGEL, Bahaeddin (2003), Türk Mitolojisi, Cilt I, Ankara, TTK Yayınları.
• SÜLEYMAN, Eset (2002), “Altay Kültür Dairesinde Yalmavuz Tipi”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Aktaran: Alimcan İnayet, TDK Yayınları, Sayı 14, s. 377-385.
• TÜRKER, Ferah (2012), “Altay Türklerinin Anlatmalarında Mitik Bir Varlık: Celbegen”, Millî Folklor, Sayı 94 (Güz 2012), s. 81-90.
• YILDIZ, Naciye (2010), “Türk Destanlarında Kötü Huylu Devler”, Millî Folklor, Sayı 87 (Bahar 2010) , s. 41-51.