ORTA TÜRKÇEDE “ESKİ” VE “YENİ” SÖZCÜKLERİ

Yıl 2017, Sayı: 43, 55 - 64, 31.05.2017

âdem Aydemir

Öz

Türkçe, çok eski devirlerden beri devam eden zengin söz varlığıyla her yönden
yetkin ve güçlü bir dildir. Fakat Türkçenin söz varlığı tam olarak ele alınıp değerlendirilmiş
değildir. Türk dilinin tarihsel sürecinde Orta Türkçe döneminin önemli bir
yeri vardır. Bu dönemde Türk dili araştırmalarına kaynaklık eden birçok eser meydana
getirilmiştir.
Anlam bilimi, dili art zamanlı ve eş zamanlı yöntemleri kullanarak anlam yönünden inceleyen bilim dalıdır. Anlam genişlemesi, anlam daralması, başka anlama
geçiş, anlam iyileşmesi, güzelleşmesi, kötüleşmesi bu bilim dalının çalışma alanlarından
yalnızca birkaçını oluşturmaktadır. Anlam bilimi ile ilgili hem eş zamanlı hem de
art zamanlı biçimde incelenmesi gereken birçok sorun bulunmaktadır. Anlam değişmesi, bir sözcüğün zamanla farklı bir kavramı anlatır duruma gelmesi ya da önceki
anlam alanını daraltması veya genişletmesi olarak tanımlanabilir. Türkçenin gelişim
alanlarındaki dil incelemelerinde söz varlığı üzerinde yapılan çalışmalar önemli bir
yere sahiptir.
Bu döneme ait eserlerde “eski” ve “yeni” sözcükleri birçok örnek cümlede kullanılmıştır.
Fakat bu sözcüklerin kökeni ve anlamı hakkında kesin bir açıklama bulunmamaktadır.
Bu makalede, Orta Türkçe dönemi eserlerinde geçen “eski” ve “yeni”
sözcüklerinin kökeni ve anlamları incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Orta Türkçe, eski, yeni, tarihsel anlam bilimi

Kaynakça

• ARAT, Reşid Rahmeti (1991), Eski Türk Şiiri, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ATA, Aysu (1997), Nâsırü’d-dîn bin Burhânü’d-dîn Rabgûzî, Kısasü’l-Enbiya (I Giriş-MetinTıpkıbasım), Dizin II, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATAY, Ayten (2006), “Türkçede *Ya- (Parlamak) Kökü ve Türevleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten II, s. 7-28.
• BANG, Willi-GABAIN, Annemarie Von (1929), Türkische Turfan-Texte I, Verlag Akademie der Wissenschaften in Kommission bei Walter de Gruyter U. Co., Berlin. 15, s. 241-268.
• BANG, Willi-GABAIN, Annemarie Von (1931), Analytischer Index zu den fünf ersten Stücken der Türkischen Turfan-Texte, Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaften (SPAW) Philosophisch-Historische Klasse, Berlin. 17, s. 461-517.
• BAYRAKTAR, Nesrin (2014), “Tarihten Bugüne Yeşil Renk Adının Biçim, Anlam ve Kavram Alanı”, Journal of Language and Linguistic Studies, Cilt 10, Sayı 1, s. 179-193.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1993), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul, Enderun Kitabevi.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish, Oxford, Oxford University Press.
• CLAUSON, Sir Gerard (2007), “Türkçede Sekizinci Yüzyıldan Önce Kullanılan Ekler”, Çev.: Uluhan Özalan, Dil Araştırmaları Dergisi, Güz 2007, Cilt 1, Sayı 1, s. 185-196.
• ÇAĞATAY, Saadet (1943), “Uygur Yazı Dili”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 5, s. 77-88.
• EDİB AHMET İBN MAHMUD YÜKNEKÎ (2006), Atebetü’l-Hakayık, Haz.: Reşid Rahmeti Arat, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (2008), Türk Dil Bilgisi, İstanbul, Bayrak Yayınları.
• GABAIN, Annemarie Von (2007), Eski Türkçenin Grameri, Çev.: M. Akalın, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GAYDARÇİ, G. A.-KOLTSA, E. K.-POKROVSKAYA, L. A.-TUKAN, B. P. (1991), Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, Aktaran: İsmail Kaynak-Mecit Doğru, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• GÜLENSOY, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KÂŞGARLI MAHMUD (2006), Divanü Lûgati’t Türk, Çev.: Besim Atalay, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• NASKALİ, Emine Gürsoy-DURANLI, Muvaffak (1999), Altayca-Türkçe Sözlük, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• NECİP, Emir Necipoviç (1995), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, Çev.: İklil Kurban, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• NEMETH, Gyula (1990), Kumuk ve Balkar Lehçeleri Sözlüğü, Çev.: Kemal Aytaç, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ÖGEL, Bahaeddin (1979), Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Ankara, Kömen Yayınları.
• ÖLMEZ, Mehmet (1991), Altun Yaruk (Suvamaprabhasasütra), 3. Kısım 5. Bölüm, Ankara.
• ÖLMEZ, Mehmet (2013), “Moğolların Gizli Tarihi ve Sözvarlığı Üzerine”, Bengü Beläk.
• Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, Ed.: Bülent Gül, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, s. 377-384.
• ÖZKAN, Fatma (2003), “Yıldırım, Yıldız, Alev, Alaz/Yalaz, Işın ve Işık Kelimeleri Nereden Geliyor?”, Bilig/ Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Güz 2003, Sayı 27, s. 157-178.
• SERTKAYA, Osman Fikri (2011), “Kelime dağarcığımızdan: Vakit/Zaman/Çağ Bildiren İfadelerde Kullanılan Sularında Kelimesinin Etimolojisi”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 710, s. 121-128.
• STAROSTİN, Sergei Anatolyevich-DYBO, Anna Vladimirovna-MUDRAK, Oleg A. (2005), An Etymological Dictionary of The Altaic Languages, Leiden-Boston.
• ŞEYH SÜLEYMAN EFENDİ (1902), Çagataj-Osmanisches Wörterbuch, Haz.: Ignaz Kunos, Budapeşte.
• TARAMA SÖZLÜĞÜ (Muhtelif), Cilt I-VI, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TOPARLI, Recep-VURAL, Hanifi-KARAATLI, Recep (2007), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÜŞENMEZ, Emek (2008), “Karahanlı Eserlerindeki Söz Varlığı Hakkında”, Sakarya Üniversitesi Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, s. 247-253.
• YUDAHİN, K. K. (1998), Kırgız Sözlüğü, Çev.: A. Taymas, Cilt I-II, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YUSUF HAS HACİB (2006), Kutadgu Bilig, Haz.: Reşid Rahmeti Arat, İstanbul, Kabalcı Yayınları.