GÜN OLUR ASRA BEDEL’DE ÖZNE VE İKTİDAR

Yıl 2017, Sayı: 43, 283 - 303, 31.05.2017

Ferhat Uzunkaya

Öz

‘Gün Olur Asra Bedel’ adlı anlatı, bireyin ‘özne’ olmaktan çıkarılarak ‘nesne’leş-
tirilmesini üzerine kurulur. Aytmatov, anlatıda, insanın trajik yazgısının ana kalkışını
‘ev’den toplu rehabilitasyon merkezleri olan Sovyet yatılı okullarına geçiş ile başlatır.
Buradan yetişen insanların Sovyetler Birliği’nin yaşaması için ideolojik ve dinsel
anlamda koşullanmış ve sloganik söylemlere tutunmuş birer nesne olduklarının altını
çizer. Sistemin yaşaması ve gelişmesi için birer ‘yakıt insan’ olarak görülen bu ‘nesne’ler,
insanlığın/dünyanın karşısındaki en önemli tehditlerin başında gelmektedirler.
Fransız düşünür Michel Foucault, tarihsel anlamda insanın özneleştirme ilişkilerini
özne ve iktidar bağlamında değerlendirerek, insanların özneye dönüştürülme
kiplerinin tarihini oluşturur. Bu değerlendirmelerini psikoloji, felsefe, epistemoloji,
sosyoloji ve tarih gibi çeşitli disiplinlerden yararlanarak oluşturur. Ona göre bireyin
özneleştirilmesi trajiği insanın öteki olması önündeki en önemli sosyolojik çözümlemelerden
birisidir. Çalışmada Cengiz Aytmatov’un ‘Gün Olur Asra Bedel’ adlı eserini
Michel Foucault’nun özne ve iktidar ilişkileri etrafında çözümlemeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Özne ve iktidar, Michel Foucault, ‘Gün Olur Asra Bedel’, Cengiz Aytmatov

Kaynakça

• ALTHUSSER, Louis (2003), İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, Çev.: Alp Tümertekin, İstanbul, İthaki Yay.
• ARENT, Hannah (1976), The Origins of Totalitarianism, New York, Harcourt.
• ASANOVA, Umut (2008), “Cengiz Aytmatov’un Eserlerinde Kültür Bunalımının Felsefesi”, Çev.: Lilia Alkaya. Türk Edebiyatı: Cengiz Aytmatov Özel Sayısı, S 418, s. 54-58.
• ASSMAN, Jan (2001), Kültürel Bellek, Çev.: Ayşe Tekin, İstanbul, Ayrıntı Yay.
• AYTMATOV, Cengiz (2010), Gün Olur Asra Bedel, Çev.: Refik Özdek, İstanbul, Ötüken Neşriyat AŞ.
• AYTMATOV, Cengiz vd. (2000), Kuz Başındaki Avcının Çığlığı, Akt.: Banu Muhyaeva, Ankara, Tolkun Yay.
• AYTMATOV, Cengiz vd. (2002), Şafak Sancısı, Çev.: Damira İbragim, İstanbul, Da Yay.
• CANETTI, Elias (2012), Kitle ve İktidar, Çev.: Gülşat Aygen, İstanbul, Ayrıntı Yay.
• CANPOLAT, Nesrin (2005), “Foucault’nun İktidar Anlayışı”, Kadife Karanlık, İstanbul, Su Yay., s. 98-112.
• CANPOLAT, Nesrin (2005), “Mimari Panopticon”, Kadife Karanlık, İstanbul, Su Yay., s. 132- 134.
• CANPOLAT, Nesrin (2005), “Gözetim”, Kadife Karanlık, İstanbul, Su Yay., s. 130-132.
• ÇELEBİ, Vedat (2013), “Michel Foucault’da Bilgi, İktidar ve Özne İlişkisi”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, Cilt 5, No 1.
• DELEUZE, Gilles (2013), Foucault, Çev.: Burcu Yalım-Emre Koyuncu, İstanbul, Norgunk Yay.
• DEVECİ, Mutlu (2009), “Gün Olur Asra Bedel Romanında Özgürlük Sorunu”, Cengiz Aytmatov, Ed.: Ramazan Korkmaz, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., s. 247-259.
• FOUCAULT, Michel (2005), Özne ve İktidar, Çev.: Işık Ergüden-Osman Akınhay, İstanbul, Ayrıntı Yay.
• FOUCAULT, Michel (2007), İktidarın Gözü, Çev.: Işık Ergüden, İstanbul, Ayrıntı Yay.
• GARİPER, Cafer vd. (2014), “Aytmatov Anlatılarında Özne ve İktidar: Cengiz Han’a Küsen Bulut Örneği”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, S 11, s. 107-124.
• KOLCU, Ali İhsan (2008), Cengiz Aytmatov Üzerine Yazılar, Erzurum, Salkımsöğüt Yay.
• KORKMAZ, Ramazan (2008), Aytmatov Anlatılarında Ötekileşme Sorunu ve Dönüş İzlekleri, Ankara, Grafiker Yay.
• MANNHEIM, Karl (2008), İdeoloji ve Ütopya, Çev.: Mehmet Okyayuz, Ankara, De Ki Baskı Yayım.
• ÖZDEL, Gizem (2012), “Foucault Bağlamında İktidarın Görünmezliği ve ‘Panoptikon’ ve ‘İktidarın Gözü’ Göstergeleri”, The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, Volume 2, Issue 1, s. 22-29.
• ÖZMAKAS, Utku (2014), “Foucault: İktidardan Biyoiktidara”, Cogito, S 70-71, s. 53-81.
• ÖZTÜRK, Şeyda (2014), “Foucault”, Cogito, S 70-71, s. 5-8.
• RUSSELL, Bertrand (2014), İktidar, Çev.: Mete Ergin, İstanbul, Cem Yay.
• SÖYLEMEZ, Orhan (2002), Cengiz Aytmatov Hayatı ve Eserleri Üzerine İncelemeler, Ankara, Karam Yay.
• Türkçe Sözlük (2005), Ankara, Türk Dil Kurumu Yay.
• ŽIŽEK, Slovoj (2011), İdeolojinin Yüce Nesnesi, Çev.: Tuncay Birkan, İstanbul, Metis Yay.