KIRGIZCA SÖZLÜKLERIN SINIFLANDIRILMASI -I

Yıl 2018, Sayı: 45, 171 - 201, 31.05.2018

Faruk Öztürk

Öz

Günümüzde, dillerin başvuru kaynağı niteliğinde olan sözlükler üzerinde yüzlerce çalışma yapılmışsa da bu tür çalışmaların yetersiz olduğu bir gerçektir.
Kıpçak grubunun Türk lehçelerinden biri olan Kırgızcanın yazı dili XX. yüzyılın
ilk çeyreğinin sonlarında oluşmuştur. Ekim Devrimi’ne [24 Ekim 1917] kadar okuryazar Kırgızlar, Çağatayca kullanıyorlardı. Ekim Devrimi’nin ilk yıllarında okullarda
eğitim dili Kazakça ve Tatarca idi. 1923 yılından itibaren ilk defa Kırgızca okul kitapları çıkarılmaya başlanmış, böylece Kırgızca resmî dil olarak kullanılmaya başlanmıştır. Kırgızistan’da bu alanda yapılacak çalışmaların ne kadar önemli olduğu
açıkça ortadadır.
Bu çalışmada Ekim Devrimi’nden günümüze dek hazırlanmış olan Kırgızca sözlükler incelenerek sınıflandırılmıştır: Bu sınıflandırmada açıklamalı sözlükler, diyalektolojik sözlükler, etimolojik sözlükler, ansiklopedik sözlükler, deyim sözlükleri, ters
dizim sözlükleri, eş anlamlılar sözlüğü, zıt anlamlılar sözlüğü, sesteşler sözlüğü, özel
isimler sözlüğü, yer adları sözlüğü, dil bilgisi sözlükleri, halk adları sözlüğü, alıntı
kelimeler sözlükleri ile istatistik sözlükleri ele alınmıştır. Başka çalışmalarda Kırgızca
sözlüklerin farklı sınıflandırmaları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Açıklamalı sözlükler, diyalektolojik sözlükler, etimolojik sözlükler, ansiklopedik sözlükler

Kaynakça

• ABAKİROVA, E. Ş.: Russko-Kirgizskiy i Kirgizsko-Russkiy Sinonimiçeskiy Slovar Frazeologizmov so Znaçeniyem «Psihiçeskoye Sostoyaniye Litsa»: Bişkek 2006, 222 s. “Muras” basması. [AБАКИРОВА, Э. Ш.: Русско-киргизский и киргизскорусский синонимический словарь фразеологизмов со значением «психическое состояние лица»: Бишкек 2006, 222 с. “Мурас” басмасы.]
• ABDULDAYEV, E.: Kırgız Tilinin Frazeologiyalık Sözdügü: Mektep Okuuçuları Üçün: Frunze 1990, 120 s. “Mektep” Basması. [АБДУЛДАЕВ, Э.: Кыргыз тилинин фразеологиялык сөздүгү: Мектеп окуучулары үчүн: Фрунзе 1990, 120 б. “Мектеп” басмасы.]
• ABDULDAYEV, E.: Kratkiy Kırgızsko-Russkiy Slovar: Boleye 4000 Slov: Bişkek 1993, 239 s. Glavnaya Redaktsiya Kırgızskoy Entsiklopedii. [AБДУЛДАЕВ, Э.: Краткий кыргызско-русский словарь: Более 4000 слов: Бишкек 1993, 239 с. Главная редакция Kırgızskoy Entsiklopedii.]
• Anglo-Russko-Kırgızskiy Slovar: Pereveli: Т. АBDİYEV - L. SIDIKOVA: Bişkek 2005, IV+780 s. Fond “Soros-Kırgızstan”. [Англо-русско-кыргызский словарь: перевели: Т. АБДИЕВ - Л. СЫДЫКОВА: Бишкек 2005, VI+780 с. Фонд “СоросКыргызстан”.]
• AKIN, C. “Kırgız Sözlükçülüğü ve Kırgız Sözlükleri”, Turkish Studies, International Periodical fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic (Sözlükçülük Sayısı), - Volume 4/4, Summer 2009, S. 2, 47-70 ss.
• Arabça-Kırgızça Sözdük (40 Miŋge Cakın Söz): Tüzgöndör: İ. А. MALSAGOV - А. İ. KALANDAROV - М. K. İDİRİSOV c.b.; redaktorlor: B. А. KODOROV - А. А. АBDIKALIKOVA: Bişkek 2006, 774 s. Gumanitardık Kotoruu Borboru Basması. [Арабча-кыргызча сөздүк (40 миңге жакын сөз): Түзгөндөр: И. А. МАЛЬСАГОВ - А. И. КАЛАНДАРОВ - М. К. ИДИРИСОВ ж.б.; редакторлор: Б. А. КОДОРОВ - А. А. АБДЫКАЛЫКОВА: Бишкек 2006, 774 с. Гуманитардык которуу борбору басмасы.]
• BALTABAYEV, N. K.: Kırgız-Farsı Sözdügü: 33 Miŋ Söz: Bişkek 2009, 790 s. “Turar” Basması. [БАЛТАБАЕВ, Н. К.: Кыргыз-фарсы сөздүгү: 33 миң сөз: Бишкек 2009, 790 б. “Турар” басмасы.]
• BARATALİYEV, Ö.: Kırgızstandagı Cer-Suu Atalıştarının Sözdügü: Bişkek 2004, 204 s. Mamlekettik Til cana Entsiklopediya Borboru. [БАРАТАЛИЕВ, Ө.: Кыргызстандагы жер-суу аталыштарынын сөздүгү: Бишкек 2004, 204 б. Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору.]
• BAYCİYEV, T. İ. - AKTANOV, T. - BAKEYEV, K.: Kırgız Tili Orfografiyasının (İmlasının) Sözdügü: Frunze 1938, 94 s. Kırgızmambas.
• BOGDANOVA, M. İ.: Orfografiya Sözdügü: Frunze 1942, 194 s. Kırgızmambas. [БОГДАНОВА,M.И.:Орфография Сөздүгү:Фрунзе 1942, 194 б.Кыргызмамбас.]
• Botanika Boyunça Terminderdin Orusça-Kırgızça Sözdügü • Russko-Kirgizskiy Slovar Terminov po Botanike: Redaktorlor: M. BOTBAYEVA - V. ZAKİROVA: Frunze 1988, 251 s. “İlim” Basması. [Ботаника боюнча терминдердин орусча-кыргызча сөздүгү • Русско-киргизский словарь терминов по ботанике: Редакторлор: М. БОТБАЕВА - В. ЗАКИРОВА: Фрунзе 1988, 251 с. “Илим” басмасы.]
• CAPAROV, Ş. C. - SEYDAKMATOV, K.: Kırgız Tilinin Sinonimder Sözdügü: Frunze 1984, 468 s. “İlim” Basması. [ЖАПАРОВ, Ш. Ж. - СЕЙДАКМАТОВ, К.: Кыргыз тилинин синонимдер сөздүгү: Фрунзе 1984, 468 б. “Илим” басмасы.]
• CAPAROV, Ş.: Azırkı Kırgız Tilindegi Sinonimder: Frunze 1971, 64 s. “Mektep” Basması. [ЖАПАРОВ, Ш.: Азыркы кыргыз тилиндеги синонимдер: Фрунзе 1971, 64 б. “Мектеп” басмасы.]
• CAPAROV, Ş.: Kırgız Tilinin Antonimder Sözdügü: Frunze 1988, 239 s. “İlim” Basması. [ЖАПАРОВ. Ш.: Кыргыз тилинин антонимдер сөздүгү: Фрунзе 1988, 239 б. “Илим” басмасы.]
• CUMAKUNOVA, G.: Türkçö-Kırgızça Sözdük:Bişkek 2005, 1002 s. Kırgız-Türk “Мanas” Universitetinin Basılmaları: 74, Sözdük Seriyası: 2. [ЖУМАКУНОВА, Г.: Түркчөкыргызча сөздүк: Бишкек 2005, 1002 б. Кыргыз-Түрк “Манас” университетинин басылмалары: 74, cөздүк сериясы: 2.]
• DIYKANOV, K. - DJAMANKULOVA, M.: Kırgız Tilinin Grammatikalık Terminderinin Sözdügü: Frunze 1961, 36 s. Kırgız SSR İlimder Akademiyası. [ДЫЙКАНОВ, К. - ДЖАМАНКУЛОВА, M.: Кыргыз тилинин грамматикалык терминдердин сөздүгү: Фрунзе 1961, 36 б. Кыргыз ССР Илимдер Академиясы.]
• DIYKANOV, K.: “Manas” Eposunun Alfavittüü Cigi Sözdügü: I Bölük: Redaktor: B. C. UMETALİYEVA: Frunze 1988, 142 s. SSSRdin 50 Cıldıgı Atındagı Kırgız Mamlekettik Universiteti. [ДЫЙКАНОВ, К.: “Манас” эпосунун алфавиттүү жиги сөздүгү: I бөлүк: Редактор: Б. Ж. УМЕТАЛИЕВА: Фрунзе 1988, 142 б. СССРдин 50 жылдыгы атындагы Кыргыз Мамлекеттик Университети.]
• DIYKANOV, K.: Kırgız Tilinin Ters cana Keri Alfavittüü Sözdügü: Frunze 1989, 455 s. Kırgız Respublikasının UİAsının Basması. [ДЫЙКАНОВ, К.: Кыргыз тилинин терс жана кери алфавиттүү сөздүгү: Фрунзе 1989, 455 б. Кыргыз Республикасынын УИАсынын басмасы.]
• Geografiyalık Entsiklopediyalık Sözdük: Düynönün Geografiyalık Atooloru: Başkı redaktor: B. O. ORUZBAYEVA: Frunze 1987, 424 s. [Географиялык энциклопедиялык сөздүк: Дүйнөнүн географиялык атоолору: Башкы редактор: Б. O. ОРУЗБАЕВА: Фрунзе 1987, 424 б. Кыргыз Совет Энциклопедиясынын башкы редакциясы.]
• İmena Sobstvennıye v Epose “Manas”: Slovar İmyon Sobstvennıh v Originale i Russkoy Transliteratsii: Sost. N. M. ŞEVÇENKO, pod redaktsiyey M. А. RUDOVА: Bişkek 2004, 143 s. KRSU. [Имена собственные в эпосе “Манас”: Словарь имен собственных в оригинале и русской транслитерации: Сост. Н. М. ШЕВЧЕНКО, под редакцией М. А. РУДОВА: Бишкек 2004, 143 с. КРСУ.]
• İSAYEV, D. İ. - TOKOMBAYEV, Ş. T. - ALİYEV, Z. A. - MURZAHMETOV, S. M.: Kırgızstandagı Geografiyalık Attardın Sözdügü (Dolboor): Frunze 1962, 126 s. İzdatel’stvo Akademi Nauk Kirgizskoy SSR. [ИСАЕВ, Д. И. - TОКОМБАЕВ, Ш. T. - AЛИЕВ, З. A. - MУРЗАХМЕТОВ, С. M.: Кыргызстандагы географиялык аттардын сөздүгү (долбоор): Фрунзе 1962, 126 б. Издательство Академии наук Киргизской ССР.]
• KARASAYEV, H. - KARASAYEVA, A.: Tügöylüü Sözdör (Dublettüü Sözdördün Spravoçnigi) Redaktor: B. ORUZBAYEVA, Frunze 1971, 128 s. “Mektep” Basması. [КАРАСАЕВ, Х. - КАРАСАЕВА, A.: Түгөйлүү сөздөр (Дублеттүү сөздөрдүн справочнигиү): Редактор: Б. OРУЗБАЕВА: Фрунзе 1971, 128 б. “Mектеп” басмасы.]
• KARASAYEV, H. - YANŞANSİN, Yu.: Kırgız Tilinin Orfografiyalık Sözdügü: Frunze 1956, 160 s. Kırgızstan Mamlekettik Okuu-Pedagogiyalık Basması. [КАРАСАЕВ, Х. - ЯНШАНСИН, Ю.: Кыргыз тилинин орфографиялык сөздүгү: Фрунзе 1956, 160 б. Кыргызстан мамлекеттик окуу-педагогиялык басмасы.]
• KARASAYEV, H. K.: Kırgız Tilinin Orfografiyalık Sözdügü: 80000 Söz: Bişkek 2009, 640 s. “Mektep” Basması. [КАРАСАЕВ, Х. К.: Кыргыз тилинин орфографиялык сөздүк: 80000 сөз: Бишкек 2009, 640 б. Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору.]
• KARASAYEV, H. K.: Özdöştürülgön Sözdör: Sözdük: 5100 Söz: Başkı redaktor: B. O. ORUZBAYEVA: Frunze 1986, 424 s. Sovet Entsiklopediyasının Başkı Redaktsiyası. [КАРАСАЕВ, Х. К.: Өздөштүрүлгөн сөздөр: Сөздүк: 5100 сөз: Башкы редактор: Б. O. ОРУЗБАЕВА: Фрунзе 1986, 424 б. Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы.]
• KARASAYEV, H.: Kamus Naama: Arab, İran, Kıtay, Mongol, Orus Tilderinen Ooşup Kelgen cana Köönörgön Sözdör: Bişkek 1996, 856 s. “Şam” Basması. [КАРАСАЕВ, Х.: Камус нaамa: Араб, иран, кытай, монгол, орус тилдеринен оошуп келген жана көөнөргөн сөздөр: Бишкек 1996, 856 б. “Шам” басмасы.]
• KARASAYEV, H.: Kırgız Tilinin Orfografiyalık Sözdügü: 60000 Söz: Frunze 1966, 763 s. “Mektep” Basması. [КАРАСАЕВ, Х.: Кыргыз тилинин орфографиялык сөздүк: 60000 сөз: Фрунзе 1966, 763 б. “Мектеп” басмасы.]
• KARASAYEV, H.: Orfografiyalık Sözdük: 60000 Söz: Redkollegiya: T. K. AHMATOV - R. B. BEKCANOVA - S. A. DAVLETOV: Frunze 1983, 575 s. [КАРАСАЕВ, Х.: Орфографиялык сөздүк: 60000 сөз: Редколлегия: T. К. АХМАТОВ - Р. Б. БЕКЖАНОВА - С. A. ДАВЛЕТОВ: Фрунзе 1983, 575 б. Кыргыз Совет Энциклопедиясынын башкы редакциясы.]
• KARASAYEV, K. - BATMANOV, İ.: Kıskaça Orusça-Kırgızça Sözdük • Kratkiy RusskoKirgizskiy Slovar: Frunze 1938 Kazan, 116 s. Kırgızstan Mamlekettik Basması. [QARASAJEV, Q. - BATMANOV, I.: Qьsqaca orusca-qьrƣьzca sөzdүk • Краткий русско-киргизский словарь: Frunze 1938 Qazan, 116 s. Qьrƣьzstan mamlekettik basmasь.]
• KARATAYEV, O. K. - ERALİYEV, S. N.: Kırgız Etnografiyası Boyunça Sözdük: Bişkek 2005, 600 s. “Biyiktik” Basması. [КАРАТАЕВ, O. К. - ЭРАЛИЕВ, С. Н.: Кыргыз этнографиясы боюнча сөздүк: Бишкек 2005, 600 б. “Бийиктик” басмасы.]
• KARATAYEV, O. K.: Kırgız Etnonimder Sözdügü: Bişkek 2003, 265 s. Kırgız-Türk “Manas” Universitetinin çıgarmaları: 40; Koşumça Okuu Kitepter Seriyası: 13. [КАРАТАЕВ, О. К.: Кыргыз этнонимдер сөздүгү: Бишкек 2003, 265 б. КыргызТүрк “Mанас” университетинин чыгармалары: 40; кошумча окуу китептер сериясы: 13.]
• KASIMGELDİYEVA, M.: «Semetey», «Seytek» Eposundagı Toponimder: Bişkek 2009, 80 s. “Biyiktik” Basması. [КАСЫМГЕЛДИЕВА, M.: «Семетей», «Сейтек» эпосундагы топонимдер: Бишкек 2009, 80 б. “Бийиктик” басмасы.]
• Kırgız Adam Attarının Sözdügü: Praktikalık Koldonmo: Tüzgön: Ş. CAPAROV; Cooptuu redaktor: Ü. ASANALİYEV; İ. S. KOLOSOV’dun redaktsiyası menen: Frunze 1979: 464 s. “Mektep” Basması. [Кыргыз адам аттарынын сөздүгү: Практикалык колдонмо: Түзгөн: Ш. ЖАПАРОВ; Жооптуу редактор Ү. АСАНАЛИЕВ; И. С. КОЛОСОВдун редакциясы менен: Фрунзе 1979: 464 б. “Мектеп” басмасы.]
• Kırgız Tilinin Caŋı Alfaviti cana orfografiyası: Frunze 1940, 16 s. Kırgızmamabas. [Кыргыз тилинин жаңы алфавити жана орфографиясы: Фрунзе 1940, 16 б. Кыргызмамбас.]
• Kırgız Tilinin Dialektologiyalık Sözdügü: 32000ge Cakın Söz:Tüzgön:C.MUKAMBAYEV, cooptuu redaktor: K. KONKOBAYEV: Bişkek 2009, 1379 s. [Кыргыз тилинин диалектологиялык сөздүгү: 32000ге жакын сөз: Түзгөн: Ж. МУКАМБАЕВ, жооптуу редактор: К. КОНКОБАЕВ: Бишкек 2009, 1379 б. ]
• Kırgız Tilinin Frazeologiyalık Sözdügü: Redaktor: C. OSMONOVA: Frunze 1980, 324 s. “İlim” Basması. [Кыргыз тилинин фразеологиялык сөздүгү: Редактор: Ж. ОСМОНОВА: Фрунзе 1980, 324 б. “Илим” басмасы.]
• Kırgız Tilinin Frazeologiyalık Sözdügü: Sözdük 7980 frazeologizmdi kamtıyt: Redaktorlor: C. OSMONOVA - K. KONKOBAYEV - Ş. CAPAROV: Bişkek 2001, 519 s. KırgızTürk Manas Universitetinin Çıgarmaları: 4; İlimiy İzildöölör seriyası: 1. [Кыргыз тилинин фразеологиялык сөздүгү: Сөздүк 7980 фразеологизмди камтыйт: Ж. ОСМОНОВА - К. КОНКОБАЕВ - Ш. ЖАПАРОВ: Бишкек 2001, 519 б. КыргызТүрк Манас университетинин чыгармалары: 4; илимий изилдөөлөр сериясы: 1.] Kırgız Tilinin Omonimder Sözdügü: Cooptuu redaktor: E. ABDULDAYEV: Frunze 1986, 324 s. “İlim” Basması. [Кыргыз тилинин омонимдер сөздүгү: Жооптуу редактор: Э. АБДУЛДАЕВ: Фрунзе 1986, 324 б. “Илим” басмасы.] Kırgız Tilinin Sözdügü: 50 Miŋden Aşık Söz cana Söz Aykaşı Kamtaldı: Redkollegiya müçölörü: А. АKMATALİYEV (başkı redaktor) - C. MAMITOV - S. MUSAYEV - C. OSMONOVA - J. SEMYONOVA - B. USUBALİYEV - S. ŞATMANOV: Sözdüktü tüzüüçülör: İ. ABDUVALİYEV - A. AKMATALİYEV - A. KADIRMAMBETOVA - M. KASIMGELDİYEVA - J. SEMYONOVA (A, B, V, G, D, Ye, C, Z, İ, Y, K, L, M, N, O, Ö, P, R, S, T, U, Ü, F, H, Ts, Ç, Ş, Şç, I, Ė, Yu, Ya); B. CAYLOOBAYEV - A. İSABEKOVA - N, O; R. KONURBAYEVA - L, M; T. MARAZIKOV - K (kuyuşkandan); S. MUSAYEV - Ö, Ş, Şç, Ė; S. OLCOBAYEV - C, İ; C. OSMONOVA - F; M. TOLUBAYEV - C (caa-caran); S. ŞATMANOV - T: Bişkek 2010, 1460 s. “Avrasya Yayıncılık”. [Кыргыз тилинин сөздүгү: 50 миңден ашык сөз жана сөз айкaшы камталды: Редколлегия мүчөлөрү: А. АКМАТАЛИЕВ (башкы редактор) - Ж. МАМЫТОВ - С. MУСАЕВ - Ж. OСМОНОВА - Ж. СЕМЁНОВА - Б. УСУБАЛИЕВ - С. ШАТМАНОВ: Сөздүктү түзүүчүлөр: И. AБДУВАЛИЕВ - A. AКМАТАЛИЕВ - A. КАДЫРМАМБЕТОВА - M. КАСЫМГЕЛДИЕВА - Ж. СЕМЁНОВА (A, Б, В, Г, Д, Е, Ж, З, И, Й, К, Л, М, Н, O, Ө, П, Р, С, T, У, Ү, Ф, Х, Ц, Ч, Ш, Щ, Ы, Э, Ю, Я); Б. ЖАЙЛООБАЕВ - A. ИСАБЕКОВА - Н, O; Р. КОНУРБАЕВА - Л, M; T. MАРАЗЫКОВ - K (куюшкандан); С. МУСАЕВ - Ө, Ш, Щ, Э; С. OЛЖОБАЕВ - Ж, И; Ж. OСМОНОВА - Ф; M. TОЛУБАЕВ - Ж (жaaжаран); С. ШАТМАНОВ - T: Бишкек 2010, 1460 б. “Avrasya Yayıncılık”.]
• Kırgız Tilinin Sözdügü: 50 Miŋden Aşık Söz cana Söz Aykaşı kamtaldı: I Çast’ А-K: Redkollegiya müçölörü: А. АKMATALİYEV (başkı redaktor) - C. MAMITOV - S. MUSAYEV - C. OSMONOVA - J. SEMYONOVA - B. USUBALİYEV - S.ŞATMANOV: Sözdüktü tüzüüçülör: İ. ABDUVALİYEV - A. AKMATALİYEV - A. KADIRMAMBETOVA - M. KASIMGELDİYEVA - J. SEMYONOVA (A, B, V, G, D, Ye, C, Z, İ, Y, K, L, M, N, O, Ö, P, R, S, T, U, Ü, F, H, Ts, Ç, Ş, Şç, I, Ė, Yu, Ya); B. CAYLOOBAYEV - A. İSABEKOVA - N, O; R. KONURBAYEVA - L, M; T. MARAZIKOV - K (kuyuşkandan); S. MUSAYEV - Ö, Ş, Şç, Ė; S. OLCOBAYEV - C, İ; C. OSMONOVA - F; M. TOLUBAYEV - C (caa-caran); S. ŞATMANOV - T: Bişkek 2010, 1-736 ss. “Avrasya Yayıncılık”. [Кыргыз тилинин сөздүгү: 50 миңден ашык сөз жана сөз айкaшы камталды: I часть А-К: Редколлегия мүчөлөрү: А. АКМАТАЛИЕВ (башкы редактор) - Ж. МАМЫТОВ - С. MУСАЕВ - Ж. OСМОНОВА - Ж. СЕМЁНОВА - Б. УСУБАЛИЕВ - С. ШАТМАНОВ: Сөздүктү түзүүчүлөр: И. AБДУВАЛИЕВ - A. AКМАТАЛИЕВ - A. КАДЫРМАМБЕТОВА - M. КАСЫМГЕЛДИЕВА - Ж. СЕМЁНОВА (A, Б, В, Г, Д, Е, Ж, З, И, Й, К, Л, М, Н, O, Ө, П, Р, С, T, У, Ү, Ф, Х, Ц, Ч, Ш, Щ, Ы, Э, Ю, Я); Б. ЖАЙЛООБАЕВ - A. ИСАБЕКОВА-Н,O;Р.КОНУРБАЕВА-Л,M;T.MАРАЗЫКОВ-K(куюшкандан); С. МУСАЕВ - Ө, Ш, Щ, Э; С. OЛЖОБАЕВ - Ж, И; Ж. OСМОНОВА - Ф; M. TОЛУБАЕВ - Ж (жaa-жаран); С. ШАТМАНОВ - T: Бишкек 2010, 1-736 б. “Avrasya Yayıncılık”.]
• Kırgız Tilinin Sözdügü: 50 Miŋden Aşık Söz cana Söz Aykaşı kamtaldı: II Çast’ К-Я: Redkollegiya müçölörü: А. АKMATALİYEV (başkı redaktor) - C. MAMITOV - S. MUSAYEV - C. OSMONOVA - J. SEMYONOVA - B. USUBALİYEV - S. ŞATMANOV: Sözdüktü tüzüüçülör: İ. ABDUVALİYEV - A. AKMATALİYEV - A. KADIRMAMBETOVA - M. KASIMGELDİYEVA - J. SEMYONOVA (A, B, V, G, D, Ye, C, Z, İ, Y, K, L, M, N, O, Ö, P, R, S, T, U, Ü, F, H, Ts, Ç, Ş, Şç, I, Ė, Yu, Ya); B. CAYLOOBAYEV - A. İSABEKOVA - N, O; R. KONURBAYEVA - L, M; T. MARAZIKOV - K (kuyuşkandan); S. MUSAYEV - Ö, Ş, Şç, Ė; S. OLCOBAYEV - C, İ; C. OSMONOVA - F; M. TOLUBAYEV - C (caa-caran); S. ŞATMANOV - T: Bişkek 2010, 737-1457 ss. “Avrasya Yayıncılık”. [Кыргыз тилинин сөздүгү: 50 миңден ашык сөз жана сөз айкaшы камталды: II часть K-Ya: Редколлегия мүчөлөрү: А. АКМАТАЛИЕВ (башкы редактор) - Ж. МАМЫТОВ - С. MУСАЕВ - Ж. OСМОНОВА - Ж. СЕМЁНОВА - Б. УСУБАЛИЕВ - С. ШАТМАНОВ: Сөздүктү түзүүчүлөр: И. AБДУВАЛИЕВ - A. AКМАТАЛИЕВ - A. КАДЫРМАМБЕТОВА - M. КАСЫМГЕЛДИЕВА - Ж. СЕМЁНОВА (A, Б, В, Г, Д, Е, Ж, З, И, Й, К, Л, М, Н, O, Ө, П, Р, С, T, У, Ү, Ф, Х, Ц, Ч, Ш, Щ, Ы, Э, Ю, Я); Б. ЖАЙЛООБАЕВ - A. ИСАБЕКОВА - Н, O; Р. КОНУРБАЕВА - Л, M; T. MАРАЗЫКОВ - K (куюшкандан); С. МУСАЕВ - Ө, Ш, Щ, Э; С. OЛЖОБАЕВ - Ж, И; Ж. OСМОНОВА - Ф; M. TОЛУБАЕВ - Ж (жaa-жаран); С. ШАТМАНОВ - T: Бишкек 2010, 737-1457 б. “Avrasya Yayıncılık”.]
• Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü: Eki Tomduk: A-Kürö:Redaktorlor: E.ABDULDAYEV - D. İSAYEV: Frunze 1984, 624 s. “Mektep” Basması. [Кыргыз тилинин түшүндүрмө сөздүгү. Эки томдук: А-Күрө: редакторлор: Э. АБДУЛДАЕВ - Д. ИСАЕВ: Фрунзе 1984, 624 б. “Мектеп” басмасы.]
• Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü: Redaktorlor: E. ABDULDAYEV - D. İSAYEV: Frunze 1969, 775 s. “Mektep” Basması.
• Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü: Redaktorlor: E. ABDULDAYEV - D. İSAYEV: Frunze 1969, 775 s. “Mektep” Basması. [Кыргыз тилинин түшүндүрмө сөздүгү: редакторлор: Э. АБДУЛДАЕВ - Д. ИСАЕВ: Фрунзе 1969, 775 б. “Мектеп” басмасы.]
• KÖSMENE, Ali Baz: Kırgız-Türk Tilderindegi Makaldardın Antonimdik Sözdügü: Bişkek 2009, 190 s. BGU. [КӨСМЕНЕ, Али Баз: Кыргыз-түрк тилдериндендеги макалдардын антонимдик сөздүгү: Бишкек 2009, 190 б. БГУ.]
• “Manas”. 1-Kitep: Redaktor B. М. YUNUSALİYEV: Frunze 1958, Kırgızmambas. [“Манас”. 1-китеп:редакторБ.М.ЮНУСАЛИЕВ:Фрунзе1958,Кыргызмамбас.]
• MOÇOYEV, D.: Arabizmı v Kırgızskom Yazıke: Etimologiçeskiy Slovar: Pod redaktsiyey Favvaz Al-Dahera, A. AKMATALİYEVA: Bişkek 1998, 247 [3] s. Firma “Aybek”. [MОЧОЕВ, Д.: Арабизмы в кыргызском языке: Этимологический словарь: под редакцией Фавваз Аль-Дахера, А. AКМАТАЛИЕВA: Бишкек 1998, 247 [3] с. фирма “Айбек”.]
• MUKAMBAYEV, C. - OSMONKULOV, A.: Kırgız Tilinin Morfemalık Sözdügü: Frunze 1978, 380 s. “Мektep” Basması. [МУКАМБАЕВ, Ж. - OСМОНКУЛОВ, A.: Кыргыз тилинин морфемалык сөздүгү: Фрунзе 1978, 380 б. “Мектеп” басмасы.]
• MUKAMBAYEV, C.: Kırgız Tilinin Dialektologiyalık Sözdügü: Тom 1: Frunze 1972, 712 s. “İlim” Basması. [МУКАМБАЕВ, Ж.: Кыргыз тилинин диалектологиялык сөздүгү: Том 1: Фрунзе 1972, 712 б. “Илим” басмасы.]
• MUKAMBAYEV, C.: Kırgız Tilinin Dialektologiyalık Sözdügü: Тom I: İzdaniye vtoroye, ispravlennoye: Frunze 1976, 724 s. “İlim” Basması. [МУКАМБАЕВ, Ж.: Кыргыз тилинин диалектологиялык сөздүгү: Том I: Издание второе, исправленное: Фрунзе 1976, 724 б. “Илим” басмасы.]
• ÖZTÜRK, Faruk: Kırgız Sözlükçülüğünde Husein [Karasayeviç] Karasayev ve Konstantin [Kuzmiç] Yudahin’in Yeri The Place Of Husein [Karasayevich] Karasayev And Konstantin [Kuzmich]Yudahin In Kyrgyz Lexicography.Turkish StudiesInternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. ISSN: 1308-2140 Volume 7/4 Fall Aralık 2012, II. cilt Prof. Dr. Mehmet AYDIN Armağanı 2644. s.; YUDAHİN, K. K.: Kirgizsko-Russkiy Slovar: 6. s.
• RADLOFF, W. W.: Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy: Tom Pervıy Çast’ 1. Glasnıye: Sanktpeterburg 1893, 968 s. [РАДЛОВ, В. В.: Опытъ словаря тюркскихъ нарѣчiй: томъ первый часть 1. Гласные: Санкьпетербургъ 1893, 968 с.] Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy: Tom Pervıy Çast’ 2. Glasnıye: Sanktpeterburg 1893, 969- 1914+66 s. [РАДЛОВ, В. В.: Опытъ словаря тюркскихъ нарѣчiй: томъ первый часть 2. Гласные: Санкьпетербургъ 1893, 1914+66 с.] Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy: Tom Vtoroy Çast’ 1. Soglasnıya: k, к, ќ, ђ, г (ѓ), х, h, ћ: Sanktpeterburg 1899, 1052 s. [РАДЛОВ, В. В.: Опытъ словаря тюркскихъ нарѣчiй: томъ второй часть 1. Соласныя: k, к, ќ, ђ, г (ѓ), х, h, ћ: Санкьпетербургъ 1899, 1052 с.] Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy: Tom Vtoroy Çast’ 2. Soglasnıya: k, к, ќ, ђ, г (ѓ), х, h, ћ: Sanktpeterburg 1899, 1053-1814+64 s. [РАДЛОВ, В. В.: Опытъ словаря тюркскихъ нарѣчiй: томъ второй часть 2. Соласныя: k, к, ќ, ђ, г (ѓ), х, h, ћ: Санкьпетербургъ 1899, 1053-1814+64 с.] Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy: Tom Tretiy Çast’ 1. j, ĵ, ң, р, л, l, т, д, ч: Sanktpeterburg 1905, 1260 s. [РАДЛОВ, В. В.: Опытъ словаря тюркскихъ нарѣчiй: томъ третий часть 1. . j, ĵ, ң, р, л, l, т, д, ч: Sanktpeterburg 1905, 1260 с.] Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy: Tom Tretiy Çast’ 2. . j, ĵ, ң, р, л, l, т, д, ч: Sanktpeterburg 1905, 1261-2204+98 s. [РАДЛОВ, В. В.: Опытъ словаря тюркскихъ нарѣчiй: томъ третий часть 2. . j, ĵ, ң, р, л, l, т, д, ч: Sanktpeterburg 1905, 1261-2204+98 с.] Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy: Tom Çetvyortıy Çast’ 1. џ, ц, с, з, ш, ж, җ:, п, б, ф, в, м: Sanktpeterburg 1911, 1116 s. [РАДЛОВ, В. В.: Опытъ словаря тюркскихъ нарѣчiй: томъ четвертый часть 1. џ, ц, с,з, ш, ж, җ:, п, б, ф, в, м: Sanktpeterburg 1911, 1116 с.] Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy: Tom Çetvyortıy Çast’ 2. џ, ц, с, з, ш, ж, җ:, п, б, ф, в, м: Sanktpeterburg 1911, 1117-2230+107 s. [РАДЛОВ, В. В.: Опытъ словаря тюркскихъ нарѣчiй: томъ четвертый часть 2. џ, ц, с, з, ш, ж, җ:, п, б, ф, в, м: Sanktpeterburg 1911, 1117-2230+107 с.]
• Russko-Kirgizskiy Slovar: 51000 Slov: Pod redaktsiyey K. K. YUDAHİN’a: Bişkek 2000, 992 s. İzdatel’stvo “Şam”. [Русско-киргизский словарь: 51000 слов: под редакцией К. К. ЮДАХИНа: Бишкек 2000, 992 с. Издательство “Шам”.]
• Russko-Kirgizskiy Slovar: Boleye 13500 Slov: Sostaviteli: B. O. ORUZBAYEVA - R. P. HVAN - D. Ş. ŞÜKÜROV - Yu. Ya. YANŞANSİN: Pod redaktsiyey B. O. ORUZBAYEVOY: 4-ye izd., ispr. i dop. Frunze 1988, 480 s. Glavnaya Redaktsiya Sovetskoy Entsiklopedii.
• Russko-Kirgizskiy Slovar: Sostavili: K. KARASAYEV- C. ŞUKUROV- K. K.YUDAHİN; pod redaktsiyey K. K. YUDAHİN’а: Moskva 1944, 984 s. İzdatel’stvo İnostrannıh i Natsional’nıh Slovarey. [Русско-киргизский словарь: Составили: К. КАРАСАЕВ - Ж. ШУКУРОВ - К. К. ЮДАХИН; под редакцией К. К. ЮДАХИНа: Москва 1944, 984 с. Издательство иностранных и национальных словарей.]
• Russko-Kirgizskiy Slovar: Sostavili: K. KARASAYEV- C. ŞUKUROV- K. K.YUDAHİN; pod redaktsiyey K. K. YUDAHİN’а: Moskva 1957, 992 s. İzdatel’stvo İnostrannıh i Natsional’nıh Slovarey. [Русско-киргизский словарь: Составили: К. КАРАСАЕВ - Ж. ШУКУРОВ - К. К. ЮДАХИН; под редакцией К. К. ЮДАХИНа: Москва 1957, 992 б. Издательство иностранных и национальных словарей.]
• SAPARBAYEV,A.: “Leksikografiya”: Kırgız Tilinin Leksikologiyası cana Frazeologiyası: Bişkek 1997, 226-238 s. Soros fondu. [САПАРБАЕВ, А.: “Лексикография”: Кыргыз тилинин лексикологиясы жана фразеологиясы: Бишкек 1997, 226-238 с. Сорос фонду.]
• SARTBAYEV, K. K. - ÜSÖNALİYEV, S.: Kırgız Tilinin Sinonimder Sözdügü: Frunze 1973, 44 s. “Mektep” Basması. [САРТБАЕВ, К. К. - ҮСӨНАЛИЕВ, С.: Кыргыз тилинин синонимдер сөздүгү: Фрунзе 1973, 44 б. “Мектеп” басмасы.]
• SATIMOVA, Ş. T.: Mongol-Kirgiz İcil Yazguurtay Ügsiyn Tol Biçig (Oro Orçuulgatay) • Mongol-Kırgız Sözdördün Üngüsü Okşoş Sözdük (Orus Tiline Kotorulgan): Ulaanbator 2006, 298 s. “ADMON”. [САТЫМОВА, Ш. T.: Монгол-киргиз ижил язгууртай үгсийн толь бичиг (оро орчуулгатай) • Монгол-кыргыз сөздөрдүн үнгүсү окшош сөздүк (орус тилине которулган): Улаанбатор 2006, 298 с. “ADMON”.]
• Slovar Geografiçeskih Terminov Kirgizskoy SSR: Sostaviteli: S. U. UMURZAKOV - A. A. KEŞİKBAYEV - L. İ. MAHRİNA: Otv. redaktor: A. O. OSMONOV: Frunze 1988, 211[2]s. İzdatel’stvo “İlim”. [Словарь географических терминов Киргизской ССР: Составители: С. У. УМУРЗАКОВ - A. A. КЕШИКБАЕВ - Л. И. МАХРИНА: Отв. редактор: A. O. OСМОНОВ: Фрунзе 1988, 211[2] с. Издательство “Илим”.]
• Sovetskiy Entsiklopediçeskiy Slovar: Glavnıy redaktor: A. M. PROHOROV: Moskva 1983, İzdatel’stvo “Sovetskaya Entsiklopediya”. [Советский энциклопедический словарь: Главный редактор: A. М. ПРОХОРОВ: Москва 1983, Издательство “Советская Энциклопедия”.]
• Sovettik Entsiklopediyalık Sözdük. 4 Tomduk: Том 1: A - Dükön: Başkı redaktor: B. Ö. ORUZBAYEVA: Frunze 1984, 556 s. [Советтик Энциклопедиялык сөздүк. 4 томдук: Том 1: А - Дүкөн: Башкы редактор: Б. Ө. ОРУЗБАЕВА: Фрунзе 1984,556 б. Кыргыз Совет Энциклопедиясынын башкы редакциясы.] Том 2: Dükört- Mantuya: Başkı redaktor: B. Ö. ORUZBAYEVA: Frunze 1985, 656 s. [Советтик Энциклопедиялык сөздүк. 4 томдук: Том 2: Дүкөрт - Мантуя: Башкы редактор: Б. Ө. ОРУЗБАЕВА: Фрунзе 1985, 656 б. Кыргыз Совет Энциклопедиясынын башкы редакциясы.] Том 3: Ману - Сок: Başkı redaktor: B. Ö. ORUZBAYEVA: Frunze 1986, 664 s. [Советтик Энциклопедиялык сөздүк. 4 томдук: Том 3: Ману - Сок: Башкы редактор: Б. Ө. ОРУЗБАЕВА: Фрунзе 1986, 664 б. Кыргыз Совет Энциклопедиясынын башкы редакциясы.] Том 4: Соко - Яя: Başkı redaktor: B. Ö. ORUZBAYEVA: Frunze 1987, 656 s. [Советтик Энциклопедиялык сөздүк. 4 томдук: Том 4: Соко - Яя: Башкы редактор: Б. Ө. ОРУЗБАЕВА: Фрунзе 1987, 656 б. Кыргыз Совет Энциклопедиясынын башкы редакциясы.]
• Sovremennıy Kırgızsko-Russkiy Slovar • Azırkı Kırgızça-Orusça Sözdük: Sost. R. О. BEKTUROVA - Yu. А. İVANOV - H. М. ŞAMBETALİYEVA: Bişkek 2008, 546 s. “Raritet İnfo”. [Современный кыргызско-русский словарь • Азыркы кыргызча-орусча сөздүк: Сост. Р. О. БЕКТУРОВА - Ю. А. ИВАНОВ - Х. М. ШАМБЕТАЛИЕВА: Бишкек 2008, 546 с. “Раритет Инфо”.]
• ŞELOMENTSEVA, Z. S.: Slovar Nazvaniy Jiteley Kirgizskoy SSR (Kratkiy): Frunze 1968, 57 s. İzdatel’stvo “Mektep”. [ШЕЛОМЕНЦЕВА, З. С.: Словарь названий жителей Киргизской ССР (краткий): Фрунзе 1968, 57 с. Издательство “Мектеп”.]
• ŞÜKÜROV, D. - YANŞANSİN, Yu.: Russko-Kirgizskiy Slovar / Dlya Şkol /: Frunze 1955, 360 s. [ШУКУРОВ, Д. - ЯНШАНСИН, Ю.: Русско-киргизский словарь / для школ /: Фрунзе 1955, 360 с.]
• Uçurda Koldonulup Catkan Sayasiy, Yuridikalık, Ekonomikalaık жана Başka Terminderdin Sözdügü: Taktalgandarı cana Caŋ Kirgenderi: Redaktsiyalık Byuronun Kuramı: A. АKBAROV - S. АRTIKBAYEV - М. АŞIMOV: Bişkek 2000, 124 s. Mamlekettik Til cana Entsiklopediya Borboru. [Учурда колдонулуп жаткан саясий, юридикалык, экономикалык жана башка терминдердин сөздүгү: Такталгандары жана жаңы киргендери: Редакциялык бюронун курамы: А. АКБАРОВ - С. АРТЫКБАЕВ - М. АШЫМОВ: Бишкек 2000, 124 б. Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору.]
• URSTANBEKOV, B. U. - ÇOROYEV, T. K.: Kırgız Tarıhı: Kıskaça Entsiklopediyalık Sözdük: Mektep Okuuçuları Üçün: Frunze 1990, 228 s. [УРСТАНБЕКОВ, Б. У. - ЧОРОЕВ, Т. К.: Кыргыз тарыхы: Кыскача энциклопедиялык сөздүк: Мектеп окуучулары үчүн: Фрунзе 1990, 228 б. Кыргыз Совет Энциклопедиясынын башкы редакциясы.]
• YUDAHİN, K. K.: Kirgizsko-Russkiy Slovar: Moskva 1940, 576 s. Gosudarstvennoye İzdatel’stvo İnostrannıh i Natsional’nıh Slovarey. [ЮДАХИН, К. К.: Киргизскорусский словарь:Москва 1940, 576 c. Государственное издательство иностранных и национальных словарей.]
• YUDAHİN,K.K.:Kirgizsko-Russkiy Slovar:Moskva 1965, 973 s.İzdatel’stvo “Sovetskaya Entsiklopediya”. [ЮДАХИН, К. К.: Киргизско-русский словарь: Москва 1965, 973 с. Издательство “Советская Энциклопедия”.]
• YUDAHİN, K. K.: Kirgizsko-Russkiy Slovar: V Dvuh Knigah: Okolo 40000 Slov: 1 Kniga A-K: Frunze 1985, 504 s. Glavnaya Redaktsiya Kirgizskoy Sovetskoy Entsiklopedii. [ЮДАХИН, К. К.: Киргизско-русский словарь: Около 40000 слов: 1 книга А-К: Фрунзе 1985, 504 с. Главная редакция Киргизской Советской Энциклопедии.], Kirgizsko-Russkiy Slovar: V Dvuh Knigah: Okolo 40000 Slov: 2 Kniga L-Ya: Frunze1985, 480 s. Glavnaya Redaktsiya Kirgizskoy Sovetskoy Entsiklopedii. [ЮДАХИН, К. К.: Киргизско-русский словарь: Около 40000 слов: 2 книга Л-Я: Фрунзе 1985, 480 с. Главная редакция Киргизской Советской Энциклопедии.]
• YUDAHİN, K. K.: Kirgizsko-Russkiy Slovar: Бишкек 1999, 976 s. “Şam” Basması. [ЮДАХИН, К. К.: Киргизско-русский словарь: Bişkek 1999, 976 с. “Шам” басмасы.]
• YUDAHİN, К. К.: Kırgız Sözlüğü: Cilt: I (A-J): Çeviren: Abdullah Taymas: Ankara 1945, XVI+376 s. Cilt: II (K-Z): Çeviren: Abdullah TAYMAS: Ankara 1948, 809+XVIIXXIII s.
• YUNUSALİYEV, B. M.: “Kirgizskiy Yazık”: Yazıki Narodov SSSR: II Tom: Tyurkskiye Yazıki: 482-505. s. [ЮНУСАЛИЕВ, Б. М.: “Киргизский язык”: Языки народов СССР: II том: Тюркские языки: 482-505. c.]