RIZE’DE BULUNAN OSMANLI DÖNEMI MEZAR TAŞLARINA GENEL BIR BAKIŞ

Yıl 2018, Sayı: 45, 291 - 344, 31.05.2018

Canan Hanoğlu

Öz

Mezar taşları, maddi kültür varlıklarımız içerisinde önemli bir yere sahiptir. Orta
Asya’dan bu yana yaşatılmaya devam eden mezar taşı yapma geleneği, Anadolu’da
yaygın bir şekilde yer bulmuştur. Dönemsel ve bölgesel özellikler gösteren mezar
taşlarının asıl kimliği Osmanlı Dönemi Mezar Taşları ile oluşmuştur. İstanbul başta
olmak üzere, Anadolu’nun hemen hemen her ilinde oldukça zengin özellikler sergileyen Osmanlı Mezar Taşları bulunmaktadır. Rize ili de bunlardan birisidir ve burada
Osmanlı Dönemi’ne ait çok sayıda mezar taşı bulunmaktadır.
Şahsım tarafından gerçekleştirilen ve doktora tez konusu kapsamında belgelenen
1177 adet mezar taşından seçilen önemli örneklerden oluşan bu çalışmada, Rize il
merkezi ve ilçelerinde bulunan Osmanlı Dönemi kadın ve erkek mezar taşlarından
örnekler sunulmuştur. 18. yy.dan 20. yy.a uzanan bir zaman dilimini kapsayan örneklerde kitabe metinleri ve süsleme öğeleri farklı olan mezar taşları tercih edilmiş ve bu
örnekler, özellikle sanat tarihi açısından incelenerek değerlendirilmiştir. Çalışmaya
konu olan tüm mezar taşları; mezar tipi, mezar taşı formu, malzemesi, kitabesi, başlık
türü, işleniş tekniği ve süsleme özellikleri bakımından detaylı bir şekilde incelenmiştir.
Sonuç olarak, Anadolu’daki mezar taşı geleneğinin bir devamı olan, oldukça zengin ve farklı örneklerin tespit edildiği Rize’deki mezar taşlarının Türk-İslam mezar
taşı geleneği içerisindeki yeri ve önemi belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rize, mezar, mezar taşı, kitabe, süsleme

Kaynakça

• AK, Orhan Naci (2011), Rize Tarihi, Rize, Rize Halk Eğitim Merkez Müdürlüğü Yayınları-8.
• AKAR, Azade (1974) “Eski Türk Mezar Taşı Süslemelerine Dair”, Sanat Dünyamız, 2, İstanbul, s. 12-21.
• ALYILMAZ, Cengiz (2016), “Kosova ve Makedonya’daki Osmanlı Dönemi Mezar Taşlarının Bugünkü Durumu”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5 (1), Erzurum, s. 56-93.
• ARSEVEN, Celal Esat (1954) Türk Sanatı Tarihi, Menşeinden Bugüne Kadar Mimari, Heykel, Resim, Süsleme ve Tezyini Sanatlar, İstanbul.
• ATACAN, Veysel-BEKAR Serdar (2001), Rize Hemşin Yöresi Osmanlı Mezar Taşları ve Kitabeleri, Ankara.
• AYVAZOĞLU, Beşir (2011), Güller Kitabı, Kapı Yayınları, İstanbul. BAKIRCI, Naci (2005), Mevlevi Mezar Taşları, İstanbul.
• BAŞKAN, Seyfi (1996), Karamanoğulları Dönemi Konya Mezar Taşları, Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BELLİ, Oktay (2002), “Türklerde Taş Heykel ve Balballar” Türkler Ansiklopedisi, III, Ankara, s. 910-914.
• BİÇİCİ, Halil (2006), “Cumhuriyet Dönemi (1929-1961) Gördes’in Geleneksel Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı Örnekler,” AÜİFD 47, (1), Ankara, s. 169-196.
• BİLGİN, Mehmet (1997), “Rize’nin Tarihine Bir Bakış”, Rize, Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı, Yayınları.
• Cumhuriyetin 75. Yılında Rize İl Yıllığı (1998), Ankara, Başbakanlık Basımevi. ÇAL, Halit-İLTAR, Gazanfer (2011), Giresun İli Osmanlı Mezar Taşları, Ankara, Giresun Valiliği Yayınları: 19.
• ÇAL, Halit (2000), “İstanbul Eyüp’teki Erkek Mezar Taşlarında Başlıklar” Tarihi ve Kültür Sanatıyla III. Eyüp Sultan Sempozyumu: 28-30 Mayıs 1999- İstanbul: Tebliğler, İstanbul, s. 206-225.
• ÇEVİK, Nevzat (2000), Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÇORUHLU, Yaşar (1998), Erken Devir Türk Sanatının ABC’si, İstanbul, Kabalcı Yayınevi. ÇULPAN, Cevdet (1961), Antik Devirden Zamanımıza Kadar İlahiyat Edebiyat ve Tıp Tarihinde Serviler Serviler I-II, İstanbul.
• DAĞLIOĞLU, H. Turhan (1935), “Mezar ve Mezar Örnekleri”, Yeni Türk Mecmuası, 34, İstanbul, s. 2177-2178.
• DAŞ, Ertan (2014), Taşa Kazınan Hayatlar Bornova/Yakaköy Mezarlığı’ndaki Mezar Taşları, İzmir, İzmir Büyükşehir Belediyesi.
• DEMİRİZ, Yıldız (1986), Osmanlı Kitap Sanatında Naturalist Üslupta Çiçekler, İstanbul.
• DEMİRİZ, Yıldız (1979), Osmanlı Mimarisinde Süsleme I Erken Devir (1300-1453), İstanbul.
• DOĞANAY, Aziz (1999), “Osmanlı Mimarisinde Tezyinat”, Osmanlı, Yeni Türkiyat Yayınları, XI, Ankara, s.324-334.
• DOĞANAY, Aziz (2004), “Türklerde Ahiret İnancının Mezar Yapı ve Bezemelerine Tesiri”, Sanat ve İnanç/ 2, İstanbul, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, s. 127- 140.
• ERSOY, Elif (Ağustos 2010), “Lale Üzerine Notlar”, Anadolu Aydınlanma Vakfı, s. 3-23 .(www.anadoluaydinlanma.org/Yazilar/lale.pdf)
• GOLOĞLU, Mahmut (1973), Anadolu’nun Milli Devleti Pontus, Ankara.
• GÖKTÜRK, Mehmet (2008), Tarihi ve Anıtları Işığında Kırşehir Mezar Taşları, “Mezardaki Hayatlar”, Ankara, Kırşehir Belediyesi Kültür- Tarih Yayınları Serisi: 7.
• GÜNDOĞDU, Hamza (1993), “İkonografik Açıdan Türk Sanatında Rumi ve Palmetler”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar, G. İnal’a Armağan, Ankara, s. 197-212.
• GÜVELİOĞLU, İshak Güven-HİÇYILMAZ, Murat Ümit- GÜRDAL, Mustafa (2011), Rize Hemşin İlçesi Tarihi Mezar Kitabeleri, İstanbul, Kaknüs Yayınları.
• HANOĞLU, Canan (2015), Batılılaşma Dönemi Rize Mezar Taşları, Erzurum, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi.
• HASEKİ, Metin (1976), Plastik Açıdan Türk Mezar Taşları, İstanbul.
• HİÇYILMAZ, Murat Ümit-OKUTAN, Burhan Atıf-BAŞTOPÇU, Özcan (2012), Rize Ardeşen İlçesi Tarihi Mezar Kitabeleri, İstanbul, Ardeşen Belediyesi Kültür Sanat Tanıtım Eserleri Serisi-15.
• HİÇYILMAZ, Murat Ümit (2013), Rize-Pazar Tarihi Mezar Kitabeleri, İstanbul, Pazar Belediyesi Kültür Yayınları No: 1.
• İŞLİ, H. Necdet (2009), Osmanlı Serpuşları, İstanbul, Avrupa Kültür Başkenti Yayınları.
• KARA, Hacer-DANIŞIK, Şerife (2005), Konya Mezarlıkları ve Mezar Taşları, Konya, Meram Belediyesi Kültür Yayınları.
• KARAÇAĞ, Demet (1994), Bursa’daki 14.-15. Yüzyıl Mezar Taşları, Ankara.
• KARAMAĞARALI, Beyhan (1992), Ahlat Mezar Taşları, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KARAMÜRSEL, Alım (2002), “Türklerde Mezar Geleneği”, Türkler Ansiklopedisi III, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, s. 76-79.
• KARPUZ, Haşim (1992), Rize, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KOYUNCU, Recep-HANOĞLU, Canan (2011), Rize Derepazarı İlçesi Tarihi Mezar Kitabeleri, İstanbul, Derepazarı Kaymakamlığı Kültür Yayınları: 1.
• KOYUNCU, Recep-GÜVELİOĞLU, İshak Güven-GÜMÜŞ, Nebi (2009), Rize İyidere İlçesi Tarihi Mezar Kitabeleri, İstanbul, T.C. İyidere Kaymakamlığı Kültür Yayınları.
• KUMBARACILAR, İzzet (1978), Serpuşlar, İstanbul, Turing Yayınları.
• KUTLU, Hüseyin (2005), Kaybolan Medeniyetimiz, Hekimoğlu Ali Paşa Câmii Haziresindeki Tarihi Mezar Taşları, İstanbul.
• LAQUEUR, Hans Peter (1997), Hüve’l-Bâkî, İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, Çev. : Selahattin DİLİDÜZGÜN, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları 46.
• MERMUTLU, Bedri-ÖCALAN, Hasan Basri (2011), Tarihi Bursa Mezar Taşları-I Bursa Hazireleri, Bursa, Bursa Büyükşehir Belediyesi.
• “Mezar Taşı” maddesi, Ana Britannica, XXII, (1994) İstanbul, s. 349-350.
• NEFES, Eyüp (2009), İlkadım Seyyid Kutbiddin (Kökçüoğlu) Mezarlığı Tarihi Mezar Taşları, Samsun, İlkadım Belediyesi.
• OĞUZ, Burhan (1983), Mezar Taşlarında Simgeleşen İnançlar, İstanbul.
• ÖZKAN, Haldun (2000) “Erzincan ve Çevresinde Orta Asya Türk Geleneğini Sürdüren Bezemeli Mezar Taşları”, Erzurum, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (15), s. 31–47.
• Rize İş Dünyası, Rize’yi Tanıyalım (1999), Rize, Rize Ticaret ve Sanayi Odası. SAĞIROĞLU ASLAN, Aslı (2005), Kayseri Zamantı Irmağı Çevresindeki Bezemeli Mezar Taşları, Kayseri, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları No:44. SAKLI, Ali Rıza (2006), “Rize Tarihçe”, Yeşilin Cenneti Rize, İstanbul.
• SARAÇOĞLU, Necibe (1950), Türk Mezar Taşlarına Dair Araştırma, İstanbul, İstanbul Matbaacılık.
• “Sarmaşık” maddesi, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, 20 (1986), İstanbul, s. 10208-10209.
• TAYMAS, Abdullah (1950) Yeşil Rize ve İli, Ankara.
• TİBET, Aksel-IŞIN, Ekrem-YELKENCİ, Dilek (1996), “Steloe Turcicae VIII Yenikapı Mevlevihânesi Haziresi”, Cımetıeres Et Tradıtıons Funeraıres Dans Le Monde Islamıque (İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri I), Ankara, s. 233- 281.
• TOPALOĞLU, Celal (2007), Rize’nin Kurtuluşu 1916-1918, Rize, Çınar Eğitim Derneği Yayınları.
• UĞURLUEL, Talha (2003), “Osmanlı Mezar Taşlarında Estetik”, Yağmur Dergisi, 21, İstanbul, s. 8-13.
• VIRMİÇA, Raif (2010), Kosova Tekkeleri, Türbeleri ve Kitabeli Mezar Taşları, İstanbul.