KITABELI ERZURUM ÇEŞMELERI

Yıl 2018, Sayı: 45, 345 - 370, 31.05.2018

Haldun Özkan

Öz

Çeşmeler su mimarisinin en yaygın örnekleri olmalarının ötesinde, her dönemde Türk şehirlerinin en önemli öğeleri arasındadırlar. Osmanlı medeniyeti, mimarlık
tarihinde su yapılarına önem veren toplumların başında gelir. Temizlik ve içme suyu
ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılan çeşmeler, bir Osmanlı şehri olan Erzurum’un
mimari dokusunda derin izler bırakmıştır. Erzurum’da otuz yedi tane kitabeli çeşme
bulunmaktadır. Kitabeli çeşmelerin tümü Osmanlı dönemine ait olup, genellikle XVIIXIX. yüzyıl yapılarıdır. Erzurum Çeşme kitabelerinde genellikle “Sahib-ül hayrat
vel-hasenat” hayır sahibi ibaresi ile başlanılmıştır. Çeşmeyi yaptıranların isimleri
yazılarak dua ile anılmışlardır. Kitabeler Osmanlıca ve Arapça yazılmış, bazı kitabelerde Farsça ibareler de kullanılmıştır. Bazı çeşme kitabelerinde tarih “Ebced hesabı” ile yazılmıştır. Kitabeler genellikle mermer üzerine “Sülüs” ve “Talik” hatla yazılmışlardır. Çeşmeler de birer vakıf eseri olarak yapılmışlardır. Erzurum’un ve hatta
Anadolu’nun en önemli çeşmelerinden biri Hacı Mehmed Ağa çeşmesidir. Üzerinde
Vakfiye özeti bulunan tek çeşme örneğidir. Çeşmeler, kendileri küçük ancak hizmetleri
son derece büyük yapılardır. 

Anahtar Kelimeler

Çeşme, kitabe, Erzurum, Osmanlı

Kaynakça

• AYTÖRE, A., “Türklerde Su Mimarisi”, I. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi Tebliğler, Ankara, 1962, s. 45- 49.
• BAYBURTLUOĞLU, Z.-ÖZKARCI,M., “Erzurum’da Az Bilinen Bir Köşk ve Namazgâhı”, Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi, S.20, Erzurum, 1992, s.257-292
• C. E. ARSEVEN, “Çeşme” Mad., Sanat Ansiklopedisi, C. I, İstanbul, 1983. DENKTAŞ M., Kayseri Çeşmeleri,Kayseri,1987.
• EYİCE, S., “İstanbul” Mad., İslam Ansiklopedisi, C. V-II, İstanbul, 1968.
• KONYALI, İ.H., Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi, İstanbul,1960
• ÖDEKAN, A., “Çeşmeler” Mad. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul, 1994.
• ÖDEKAN, A., “Kentiçi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümleme”, Semavi Eyice’ye Armağan, İstanbul Yazıları, İstanbul, 1992, s. 281-297.
• ÖNGE, Y., Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları, Ankara, 1997.
• YURTTAŞ H.- ÖZKAN H., Tarihi Erzurum Çeşmeleri ve Su Yolları,Erzurum,2002.
• YURTTAŞ, H.- ÖZKAN, H.- KÖŞKLÜ, Z., vd., Yolların, Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir ERZURUM, Erzurum, 2008.
• YURTTAŞ, H, XVIII.Yüzyıl Vakfiyelerinde Erzurum ve Bir Vakfiye Örneği, Erzurum,2001.