ÜNYE ÇAMLIK FENERALTI MEZARLIĞI MEZAR TAŞLARI VE KITABELERI

Yıl 2018, Sayı: 45, 371 - 408, 31.05.2018

Şerife Tali Tali

Öz

Gelenekler ve dönemin üslup özellikleri ile birlikte şekillenen mezar taşları, toplumun kendi öz değerlerini geleceğe taşıyan en önemli yazılı belgelerdir. Toplumlara
ve kültürlere göre bu gelenek malzeme, bezeme ve biçim olarak değişiklik gösterse de
ölen kişiyi kalıcı kılabilmek ve onun adına bir işaret koyabilmek hep en önemli amaç
olmuştur. Mezar taşı kitabeleri, kültürel ve sanatsal özelliklerinin yanı sıra kabirde
yatan kişinin mesleği, unvanı ve onun inanışıyla ilgili önemli verilerin elde edildiği
edebi birer eser niteliğindedir.
Taş ve mermer üzerine Osmanlıca yazılan mezar taşı kitabelerinin giriş cümleleri
genellikle Arapça olarak yazılmıştır. Sülüs, talik gibi hatlarla farklı istiflerle, özel bir
işçilikle özenle oluşturulan çerçeveler içerisine yazı kuşakları diyagonal veya düz satırlar hâlinde kazınmıştır. Kitabeler amacına uygun olarak Allaha yakarışla başlayarak, mezarda yatan kişinin kimlik bilgilerinin verildiği bunun yanı sıra ölüm sebepleri, hastalık, ayrılık, sevgi, hüzün gibi detayların da işlendiği önemli belgelerdir. Kısa
ve yalın tutulan kitabeler ise ölünün kimlik bilgileri, ruhuna istenen dualar ve tarih
ibaresi ile tamamlanmaktadır. Ayrıca kalıp şeklinde yazılan duaların yer aldığı kitabeler de bulunmaktadır. Bu çalışmada Ünye Çamlık Feneraltı Mezarlığında bulunan
XVIII.-XX. yy. Osmanlı Dönemine ait mezar taşları detaylı bir şekilde incelenerek,
birer belge olan kitabeler değerlendirilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Ünye, mezar taşı, kitabe, hat, sanat

Kaynakça

• AKAR, Azade (1991), “Yüzyıllar Boyunca Mezar Yazıtlarında Süslemeler” Atatürk Konferansları VI (1973-1974) , s.73-78, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ARGAN, Yaşar (2004), İpek Yolu ve Ünye, İstanbul, Ünye Kent Araştırmaları.
• BARIŞTA, Örcün (2002), “Göynük Akşemsettin Türbesi Haziresindeki Bitkisel Bezemeli Kadın Mezar Taşları”, VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu (8-10 Nisan) Bildiriler, Kayseri, s.123-136, Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• BAŞ Emine (2009), Edirne Beylerbeyi Camii Haziresinde Bulunan Mezar Taşları, Trakya Üniversitesi, SBE., Sanat Tarihi ABD. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• BİÇİCİ, H.Kamil (2008), “Safranbolu Yörük Köyü Mezarlığında Bulunan Mezar Taşları”, Sosyal Bilimler Dergisi, S.20, s.297-324.
• BİÇİCİ, H.Kamil (2009), “Tire Müzesinde Bulunan Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı Örnekler (XVIII- XX. yy.)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 50: 1, Ankara, s.109-150.
• ÇAL, Halit (2000), “İstanbul Eyüp’teki Erkek Mezar taslarında Başlıklar” Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla III. Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler (28-30 Mayıs), s.206-225. İstanbul, Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları.
• ÇELİK, Bayram (2012), Ordu İli Ünye İlçesi Hacı Osman Ağa Camii Haziresindeki Mezar Taşları, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları ABD., Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• DOĞANAY, Aziz (1998), “Eyüp Sultan Camii Civarındaki Bazı Mezarlıkların Natüralist Üslupta Klasik Devir Süslemeleri”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla II. Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler, s.261-267. İstanbul, Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları.
• EREN Sevinç (2011), Trabzon İli Gülbahar Hatun Camii Hazireleri ile Küçük İmaret Mezarlığı’ndaki Mezar Taşları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ABD., Basılmamış Doktora Tezi.
• ERSOY, Ayla (2002), “Eyüp’teki Mezar Taşlarında Servi Ağacı Kültü”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla V. Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler, s.91-95. İstanbul, Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları.
• HANOĞLU, Canan (2015), Batılılaşma Dönemi Rize Mezar Taşları, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi.
• HASEKİ, Metin (1977), Plastik Açıdan Türk Mezar Taşları, İstanbul, İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları.
• IŞIN, Ekrem (1994), “Mezar Taşları” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.5, İstanbul, s.438-442.
• İŞLİ, H. Necdet (2009), Osmanlı Serpuşları, İstanbul, Ebru Matbaacılık.
• İLTAR, Gazanfer (2005), Giresun İli Sahil Şeridindeki Mezar Taşları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi ABD., Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• LAQUEUR, Hans Peter (2010), “Hüve’l Baki, İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Tasları”, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• MERMUTLU, Bedri-ÖCALAN Hasan Basri (2011), Tarihi Bursa Mezar Taşları I Bursa Hazireleri, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• NEFES, Eyüp (2002), Samsun Yöresinde Bulunan Mezar Taşları, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi.
• OĞUZ,Burhan (1983), Mezar Taşında Simgeleşen İnançlar,İstanbul,AnadoluAydınlanma Vakfı Yayınları.
• ÖNDER, Mehmet (1970), “Konya Mezar Taşlarında Şekil ve Süsler” Türk Etnografya Dergisi, S.XII-1969, s.5-16, Ankara.
• PEKTAŞ, Kadir (2001), Bitlis Tarihi Mezarlıkları ve Mezar Taşları, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• TALİ, Şerife (2013), “Kayseri Tavlusun Köyü Mezarlığında Bir Grup Bezemeli Mezar Taşları I”, Prof. Dr. Hakkı ÖNKAL’A Armağan, s.165-192, LIV-LVI., İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• TALİ, Şerife (2012), “Kayseri Tavlusun Köyünde Bezemeli Mezar Taşları-II”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi/Journal Of Fıne Arts Faculty, S. 21, Erzurum, s.97-124.
• TİBET, Aksel-IŞIN Ekrem-YELKENCİ Dilek (1996), “Yenikapı Mevlevîhânesi Haziresi” İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri Cımetıéres et Tradıtıons Funéraıres Dans Le Monde Islamıque”, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• TUNÇEL, Gül (2005), “Üsküp Alaca Camii Haziresi’ndeki Şahideler”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 22, S. 1, Ankara, s.215-236.
• TUNÇEL, Gül (2004), “Üsküp Sultan Murad Paşa Camii Haziresi’ndeki Mezartaşları”, Bilge Dergisi, S.43, s.20-38.
• YENİ, Özgür (2009), Sinop Arkeoloji Müzesinde Sergilenen Türk-İslam Dönemi Mezar Taşları, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ABD. Türk Dünyası ve Ortaçağ Kültürleri Arkeolojisi Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• YILMAZ Hayri (2010), İstanbul’daki Türk İnanç Kaynaklı Motifli Tarihi Mezar Taşlarının Bozulma Nedenleri ve Restorasyon Yöntemleri, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yapı Eğitimi ABD., Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• https://www.unye.bel.tr