Rituals and Burial Masks in Shamanism Belief

Yıl 2018, Sayı: 46, 27 - 55, 31.10.2018

Atilla Bağcı

Öz

The masks are artificial faces and helmets made of different materials and put on

face and head for the purposes such as protection, not being recognized, appearing

beautiful. The meaning and function of masks depend on the binding. And they are

categorized in two: ritual and burial masks. While ritual masks are made for livings,

burial ones are made for deaths. Thanks to the scientific studies made in Siberia,

Altai and especially in Yenisei region, a good number of masks, bust, puppet and

masks carved on the rocks as well as animal-figure drawings have been found. In this

context in rituals and ceremonies performed by the Shaman(Kam)to gain the mercy of

the spirits and gods who govern nature and to be pleasant to them, the shaman, who

govern the ritual, wears the appropriate mask and helmet. It is known that the mask

worn by Hakas or Yakut shamans in the ritual symbolizes the animal or entity to which

he or she belongs.

Masks called burials and busts were applied to the skulls of the large and final

burials made in a few years. Here are some purposes. Burial masks are to prevent and

disguise any deformation of the head of death, to deny surrendering to the death and

to recognize bodies in huge burial. The body of the deceased person shall be kept in

temporary place until the final burial by the family and community of which he is a

member. Dummy-mannequins were built as a place to find the spiritual soul of the deceased,

and the ashes of the burnt corpse were placed in this puppet. The burial masks

and bustings were made of plaster stone clay in general; the burial mannequins were

prepared from animal skins. The society tries its best to prepare the deaths for the

ultimate burial and does not cease its spiritual contact with the past, which has their

own cultural memory. The spiritual bond with which the people are trying to protect

is the foundation of their future.

Anahtar Kelimeler

shaman, mask, ritual, burial, cultural memory, kurgan, Altai, Yenisei, Turkish

ŞAMANİZM İNANCINDA RİTÜEL MASKELERİ VE GÖMÜ MASKELERİ

Öz

Maske tanınmamak, korunmak, gizlenmek ve güzel görünmek gibi farklı amaçlarla

yüze ve başa takılan, çeşitli malzemelerden hazırlanan yapay yüz ve başlıktır. Maskeler

bağlamına göre anlam ve işlevsellik kazanır. Maskeler “ritüel ve gömü maskeleri”

olarak ikiye ayrılmaktadır. Ritüel maskeleri canlılar, gömü maskeleri ölüler için

hazırlanmaktadır. Sibirya, Altay ve özellikle Yenisey bölgelerinde yapılan bilimsel

araştırmalar neticesinde çok sayıda maske, büst, kukla ve kayalar üzerine yapılmış

maske ve maskeli hayvan figürlü resimler bulunmuştur. Şaman(Kam)lar tarafından

doğayı idare eden ruhlar ve tanrıların merhametini kazanmak, onlara hoş görünmek

için yapılan ritüel ve ayinlerde, ayini yöneten şaman, bağlama uygun maske ve başlık

takmaktadır. Bu maskeler tahta, hayvan derisi ve çeşitli metallerden hazırlanmakta,

üzerlerine çeşitli motifler yapılmakta ve bazı aksesuarlar monte edilmektedir. Hakas

veya Yakut şamanlarının ayinde taktığı maskelerin onun kişiliğine bürüneceği hayvan

veya varlığı sembolize ettiği bilinmektedir.

Gömü maske ve büstleri olarak adlandırılan maskeler ise birkaç yılda yapılan büyük

ve nihai gömüye kadar bekletilen cesetlerin kafataslarına uygulanmıştır. Burada

bazı amaçlar gözetilmektedir. Gömü maskeleri ölenin kafatasında meydana gelebilecek

bozulmaları önlemek ve gizlemek, ölüme hemen teslim olmayı reddetmek ve pratik

olarak büyük gömüde cesetleri tanıyabilmek amacıyla yapılmıştır. Ölen kişinin cesedi,

ailesi ve mensubu olduğu toplum tarafından nihai gömüye kadar geçici gömü yerinde

muhafaza edilir. Ölen kişinin tinsel ruhunun bir bulunma mekânı olarak kukla-mankenler

yapılmış, yakılan cesedin külleri de bu kuklaya yerleştirilmiştir. Gömü maske

ve büstleri umumiyetle alçı taşı kilden yapılmıştır; gömü mankenleri ise hayvan

derilerinden hazırlanmıştır. Halk, gömü maskeleri sayesinde toplu olarak gömeceği

ölülerini nihai gömüye en iyi şekilde hazırlamaya ve bu maskeler vasıtasıyla da gömüden

sonra da kendi kültürel belleği olan mazisiyle manevi irtibatını koparmamaya gayret etmiş. Halkın korumaya çalıştığı kendi geçmişiyle olan manevi bağ geleceğinin

temellerini oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şaman, maske, ritüel, gömü, kültürel bellek, kurgan, Altay, Yenisey, Türk

Kaynakça

• ASSMAN, Jan (2015), Kültürel Bellek, (Çeviren: Ayşe Tekin), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• BİÇURİN, Nikita Yakovleviç (1851), “Sobranie Svedeniy O Narodah Obitavşih v Sredney Azii v Drevnie Vremena”, http://www.vostlit.info/Texts/Dokument / u/China/ Biçurinht, SSCB, Moskova-Leningrad, 1950, 2001, 2005.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2001), “Anonim Sözlü Edebiyatı”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, C 1, s. 5-444, Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara.
• KAPTAN, Özgür (1997), İç Mekânda Seramik Maskelerin Mekâna Bağlı Yardımcı Malzemeler ile Uygulanması, (Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir.
• KAPTAN, Özgür, Maske Geleneği // https://earsiv.anadolu.edu.tr (Erişim 15.02.2017).
• KATANOV, Nikolay Fyodoroviç (2004), Türk Kabileleri Arasında // Merkez ve Doğu Asya Türk Kabilelerinde Gömü Gelenekleri, (Çeviren: Atilla Bağcı ), Kömen Yayınları, Konya.
• POTANİN, G. N. (1881-1883), Oçerki Severo-Zapadnoy Mongolii: Rezultatı Puteşestviiy, İspolnennıh v 1876-18777, 1879-1880 gg. Po Poruçenii İmp. Russk. Geog. Ob-va., Sankt-Peterburg, s. 53.
• PROKOFYEVA, Yekaterina Dmitriyevna (2014), “Şamanskiye Kostümı Narodov Sibiri”, (Çeviren: Atilla Bağcı), TKAE, Ankara.
• RAGLAN, Lord (2005), “Mit ve Ritüel”, (Çeviren: Evrim Ölçer Özünel), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, C. 2, s. 318-331, Geleneksel Yayıncılık, Ankara.
• RAPPAPORT, Roy A. (2006), “Ritüel”, (Çeviren: Kürşat Korkmaz), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, C. 1, s. 299-308, Geleneksel Yayıncılık, Ankara.
• SEGAL, A. Rober (2014), “Dinsel Mit-Ritüel Kuramı”, (Çeviren: Naim Atabağsoy), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, C. 4, s. 271-284, Geleneksel Yayıncılık, Ankara.
• TOPUZ, Hıfzı (1992), Kara Afrika Sanatı, Anadolu Matbaası, İstanbul.
• VADETSKAYA, Elga Borisovna (2009), Drevnie Maski Yeniseya, Krasnoyarsk – St.Petersburg.
• VADETSKAYA, Elga Borisovna (2014), Sibirya Kurganları, (Çeviren: Atilla Bağcı), TKAE, Ankara.