KAZAK DİL BİLİMİ ÖĞRENCİLERİNİN “-P” , “-ARAK” VE “-A” ZARF-FİİL EKİ ÜZERİNDEN TÜRKİYE TÜRKÇESİNE İNTİBAK SÜREÇLERİ

Yıl 2019, Sayı: 47, 137 - 147, 29.03.2019

Ayşe İlker

Öz

2016 yılının Kasım ve Aralık aylarında, on iki gün süreyle Türkiye

Türkçesi dersleri verdiğim L. N. Gumilev Üniversitesi Filoloji Fakültesi

Kazak Dil Bilimi Bölümü öğrencilerinin uygulamalı dersleri sırasında;

belirlenmiş kip, zaman, şahıs formüllerini kullanarak Türkiye Türkçesi

ile yazdıkları cümlelerinde, ölçünlü Türkiye Türkçesi (Standart Türkçe)

yapısından farklı biçimler ortaya koydukları gözlemlenmiştir. Öğrenciler,

daha önce Türkiye’den giden ve anadili Türkiye Türkçesi olan öğretim

üyelerinden ve ana dili Kazak Türkçesi olup da Türkiye’de on yıldan

fazla bir süre eğitim için kalıp Kazakistan’a dönen öğretim üyelerinden

Türkiye Türkçesi dersleri almışlardır.

Özellikle zarf- fiillerin kullanım ve anlam özelliklerinin benimsetildiği

bir çalışmada, “-p” , “-ArAk” ve “-A” zarf-fiil eklerinin tarz bildirme

işleviyle oluşturdukları cümleler örneklenmiş ve ana dili Kazak Türkçesi

olan öğrencilerden, Türkiye Türkçesi ile benzer cümleler kurmaları istenmiştir.

Öğrenciler, daha önce edindikleri Türkiye Türkçesi bilgisine de dayanarak

aşağıdaki cümleleri örneklemişlerdir: Müzikleri çok dinleyip besteci

oldum. /Derste uzun dinleyerek az söyledim. / Çalışa çalışa arkadaşlarımı da unuttum. / Ödevlerini bitirip uyumaya gitti (odasına çekildi).

/Onun uyua uyua başı(n) ağırdı. / Sular aka aka her yer berbat oldu. Bu

cümlelerde, anlam ve yapı yönünden Türkiye Türkçesinin ölçünlü biçimlerinden

bir sapma meydana geldiği görülmektedir. Bu sapmada; “Kazak

Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasında farklı olan zarf-fiilli kullanımların

etkisi olmuş mudur? Öğrenciler her iki lehçedeki zarf-fiilli yapıları nasıl

kullanmaktadır?” sorularının etkili olup olmadığı araştırılmış ve konuya

tarihsel açıdan yaklaşılarak hangi zarf-fillerin her iki lehçede ortak

olarak işlek biçimde kullanıldığına bakılmıştır. Çalışmada, ölçünlü yapının

dışına çıkma sebepleri; Kazak Türkçesinde kullanılan zarf-fiil ekleri

ve bunların işlevlerinden hareketle araştırılacak, Türkiye Türkçesindeki

kullanımlarla karşılaştırılarak ölçünlü yapıların nasıl kullanılabileceği

ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kazak Türkçesi, Ölçünlü Türkiye Türkçesi, zarf-fiil, uyum

Adaptation Processes of Students of Kazakh Linguistics to Standard Turkish (on Verbal Adverbs -p, -ArAk and -A)

Öz

It has been observed that students of Kazakh Linguistics, to whom I

lectured Turkish lessons in L. N. Gumilev University Faculty of Linguistics

during twelve days in November and December of 2016, produced

structures different from standard Turkish structures in their wording of

Turkish sentences which they created by using specified mode/ tense /person

formulas during their practices of the lessons. Students took Standard

Turkish lessons from the academicians whose native language is Standard

Turkish but having previously left Turkey as well as the academicians

whose native language is Kazakh Turkish and having returned to Kazakhstan

after staying in Turkey for educational purposes for more than

ten years. In a study adopting especially the use and semantic features of

verbal adverbs, sentences which are formed through the style affirmation

function of the verbal adverb suffixes which are, “-p” , “-ArAk” and “-A”

in Turkish (meaning “by” / “as” / “because of” in Turkish language) have

been exemplified and students whose native language is Kazakh Turkish

have been asked to make similar sentences in Standard Turkish. Students

exemplified the following sentences based on their previous knowledge of

Standard Turkish: Müzikleri çok dinleyip besteci oldum “I became a composer

by listening to music much” / Derste uzun dinleyerek az söyledim “I

talked less as listening much at the lessons” / Çalışa çalışa arkadaşlarımı

da unuttum “I ignored my friends by dint of working” / Ödevlerini bitirip

uyumaya gitti-odasına çekildi “He went to bed (let himself into his room)

as he finished his homework” / Onun uyua uyua başı(n) ağırdı “He had

a headache because of sleeping” / Sular aka aka her yer berbat oldu

“Everywhere was spoilt as the water leaked”. It is seen that there is a

deviation from the standard structures of Standard Turkish with regard to

semantics and structure in these sentences. In this deviation; it has been

analyzed whether the questions “Do the uses of verbal adverbs which are

different between Kazakh Turkish and Standard Turkish have any impact

on this?” or “How do the students use verbal adverb structures in both

dialects?” are effective or not; and it has been examined which verbal

adverbs are commonly and practically used in both dialects by touching

upon this issue from a historical perspective. The study will analyze the

reasons of deviation from the standard structure with reference to verbal

adverb suffixes used in Kazakh Turkish and their functions; and try to

reveal how these standard structures can be used in comparison with the

usages in Standard Turkish.

Anahtar Kelimeler

Kazak Turkish, Standard Turkish, verbal adverbs, adaptation

Kaynakça

• Balcı, O. (2010). “Kazak Türkçesinde Fiil Kılınışını Belirleyen Ekler”. Türk Dünyası 39, 15-35.
• Balcı, O. (2012). “Kazak Türkçesinde -a, -e/-y Zarf- Fiil Eki ve İşlevleri”. Turkish Studies, Spring 7/2,183-192.
• Bayniyazov, A., Koç, K. ve Başkapan, V. (2003). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çağatay, S. (1948). Eski Osmanlıca’da Fiil Müştakları-3 Gerundifler, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 6, Ankara.
• Çiftçi, S. (2016). Kalıplaşmış Bir Zarf-Fiil: “Giderek” The Journal of Academic Social Science Studies. 45, 267-277.
• Demirci, K., Ulutaş, İ. ve Karabulut, F. (2006). Kazak Türkçesi Grameri El Kitabı. Ankara: Oku-yorum Yayınları: 3.
• Durmuş, O. (2012). “{-(Y)Arak} Zarf-Fiil Ekinin Kökeni Üzerine”. Türkbilig, 23, 19-60.
• Efendioğlu, S. (2010). “Kazak Türkçesinde Zarf-Fiil Kökenli Kipler”, Sosyal Bilimler Araştıtmaları Dergisi 1, 1-20.
• Ercilasun, A. B., Karahan, L. ve Kirişçioğlu, F. (2006). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I, Fiil -Basit Çekim, Fiil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (1977). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
• Erol Arslan, H. (2010). Kazak Türkçesinde İsim Çekim ve İşletme Eklerindeki Kalıplaşmalar. Dil Araştırmaları, 6, 61-66.
• Erol Arslan, H. (2008). “Kazak Türkçesinde Fiil Çekim ve İşletme Eklerindeki Kalıplaşmalar”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2/7, 355-366.
• Hirik, E. (2016). “-(X)K Ekinin Kılınış, Kiplik Ve Çatı Kategorisindeki İşlevleri”, Türkbilig/ 32, 97-114, Ankara.
• Hünerli, B. (2012). Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde Zarf-Fiiller, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• İlker, A. (1997). Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde Fiil, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
• Karabulut, F., Bayniyazov, A. ve Albay, N. (2011). Türkçe Öğreniyorum Ders Kitabı, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Ders Kitapları serisi, Yayın No:1, Türkistan.
• Karadoğan, A. (2008). Türkiye Türkçesindeki -Dık ve -An Sıfat-Fiil Eklerinde Sınır Vurgulayışın Rolü, Türk Dili 678, 519-520, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Lehçeleri Grameri (2007). Ahmet B. Editörlüğünde, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kazak, M. (2001). Jusıpbek Aymawutılı’nın “Kartkoja” Romanında Sıfat-Fiil ve Zarf- Fiiller, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Dr. Ayşe İlker danışmanlığında tamamlanmış Yüksek Lisans tezi), Manisa.
• Koç, K. ve Doğan, O. (2004). Kazak Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Taşçı, Y. (2003). Anadolu Ağızlarında Zarf-fiil Ekleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Uğurlu, M. (1999). Memlük Türkçesinde Zarf-Fiilli Parçaların Dizimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uğurlu, M. (1999). “-ArAK ve -p ile Kurulan Zarf-Fiilli Parçalarda Sınır Vurgulayışı Rolü”. 3. Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı-1996. 1181-1187.
• Uğurlu, M. (2003). ‛Türkiye Türkçesinde Bakış‛ (Aspektotempora‛), Türkbilig, 5, 124- 133.