Manas Ansiklopedisi’nde Özolgu İfadeleri

Yıl 2020, Sayı: 49, 211 - 222, 16.03.2020

Cüneyt Akın

https://doi.org/10.24155/tdk.2020.135

Öz

Özolgu kavramı, Latince realis ‘somut’ terimine dayanmaktadır.
1950’lerde ortaya çıkan bu terim, milletlere ait özelliklerin somut ögeleri
olarak karşımıza çıkmaktadır. ‘Özolgu’ kavramı; bir millete ait olup,
diğer milletlerde bulunmayan, tarihsel, kültürel ve yaşam tarzına özgü
nesne, kavram ve olguları ifade etmektedir. 1970’li yıllarda özolgu sözlükleri
yazılmaya başlanmış ve çeviri bilimi alanında da ‘özolgu’ kavramı
dikkati çekmiştir. Özolgu terimi edebiyatta barbarizm, lokalizm, etnografizm,
etno kültürel sözcük, ülkebilimsel sözcük, boşluk vb. kelimelerle
karşılanmaktadır.
Manas Destanı ve Kırgız kültürünün temel eseri niteliğinde olan ve
Kırgız kültürünün çok sayıda özolgusal kavramının içinde yer aldığı Manas
Destanı’ndaki bazı ‘millî özolgular’ı tespit ettiğimiz çalışmanın giriş
bölümünde ‘özolgu’ kavramı üzerinde durulmuş ve sonraki bölümlerde
ise, kavramsal çerçeve ve yönteme değinilmiştir. Çalışmanın bulgular
kısmında, Kırgız kültürünün en önemli özolgu kitabı olarak değerlendirebileceğimiz
Manas Destanı’ndaki millî özolgulara ilişkin yaptığımız:
4.1.1.1.1. Mitolojik Millî Özolgular, 4.1.1.1.2. Astrolojik Özolgusal İfadeler,
4.1.1.1.3. Halk İnanışlarına İlişkin Özolgusal İfadeler, 4.1.1.1.4.
Eşyalara İlişkin Özolgusal İfadeler, 4.1.1.1.5. Kırgız Millî Oyunlarına
İlişkin Özolgusal İfadeler, 4.1.1.1.6. Destana İlişkin Özolgusal İfadeler,
4.1.1.1.7. Geleneğe İlişkin Özolgusal İfadeler 4.1.1.1.8. Diğer Özolgusal
İfadeler olmak üzere sekiz maddelik tasnif altında özolgu ifadeleri sıralanmıştır.
Sonuç ve öneriler bölümünde, çalışmada elde edilen bulgular dan yola çıkılarak değerlendirmelerde bulunulmuş ve öneriler sunulmuştur.
Çalışmanın, Kırgız Türkçesinde özolgusal sözlüklerin oluşturulması
için bir temel oluşturacağı düşüncesindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Manas Destanı, Manas Ansiklopedisi, kültür dil bilimi, özolgu

Realia in the Encyclopedia of Manas

Öz

The concept of realia, is based on the Latin word ‘realis’, which
means concrete. This term, which emerged in the 1950s, emerges as
concrete elements of the features of nation: The concept of ‘realia’ refers to
historical, cultural and lifestyle-specific objects, concepts and phenomena
that belong to a nation, which are not found in other nationalities. Realia,
cultural linguistics, culture dictionaries started to be written in the 1970s
and the concept of realia was also noticed in the field of translation
study. The term realia is used in literature such as barbarism, localism,
ethnography, ethno-cultural word, nationalistic word, space, etc. words
are met.
Manas Epic as the basic work of the Kyrgyz culture in which many
‘national realia’ have been studied in terms of determining the ‘national
realia’ items. The concept of ‘realia’ was emphasized in the introduction,
and in the following sections, the conceptual framework and method are
addressed. In the findings of the study, in the Manas epic, which we can
consider as the most important epitome of Kyrgyz culture we made on
the national self-statements in the epic: 4.1.1.1.1. Mythological National
Realia, 4.1.1.1.2. Astrological Emotional Realia, 4.1.1.1.3. Autonomous
Realia, related to folk beliefs, 4.1.1.1.4. Emotional statements related to
items 4.1.1.1.5. Expressions related to Kyrgyz National Games, 4.1.1.1.6.
Emotional Realia, cultural linguistics, culture, Regarding the Epic,
4.1.1.1.7. Emotional Expressions of Tradition, 4.1.1.1.8. Other expressions
of self-expression are listed under the eight-item classification. In the
conclusion and recommendations section, evaluations were made based
on the findings of the study and suggestions were presented. We believe
that the study will provide a basis for the creation of self-governmental
dictionaries in Kyrgyz Turkish.

Anahtar Kelimeler

Manas Epic, Manas Encyclopedia, cultural linguistics, realia

Kaynakça

• Akın, C. (2009). “Kırgız Sözlükçülüğü ve Kırgız Sözlükleri”. Turkish Studies, International Periodical fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic (Sözlükçülük Sayısı), - Volume 4/4, Summer: 2, 47-70.
• Karıpkulov, A. (Baş redaktör) (1995). Manas Ansiklopedisi I. Bişkek: Muras Yayınları.
• Karıpkulov, A. (Baş redaktör) (1995). Manas Ansiklopedisi II. Bişkek: Muras Yayınları.
• KTMÜ (2017). Kırgızca-Turkce Sozluk (Haz. Ekrem Arıkoglu, Cıldız Alimova, Rahat Askarova, Bilge Kagan Selcuk), C. I-II, Kırgızistan-Turkiye “Manas” Universitesi Yayınları.
• Kozan, O. (Ed.), (2014). Kültürdilbilim (Temel Kavramlar ve Sorunlar). Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.
• Mosiyenko, L. V. (2014). “Kültürdilbilimde Özolguların Sınıflandırılma Sorunları” (Çev. E. Uğurlutan) Kültürdilbilim (Temel Kavramlar ve Sorunlar). Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.
• Taymas, A. (1945-1948). Kırgız Türkçesi Sözlüğü. I. Cilt A-J, II. Cilt K-Z. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Vhalov, S. Florin, S. (1980). Neperevodimoye v Perevode (The Untranslatable in Translation). Moskova: Uluslararası İlişkiler Yayınları.
• Yıldız, N. (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü İle İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yudahin, K. K. (1940). Kırgızca-Rusça Sözlük (Çev. Abdullah Taymas). I. Cilt A-J, Ankara, 1945, II. Cilt K-Z, İstanbul 1948, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• M.A.C.I. Manas Ansiklopedisi, Cilt I
• M.A.C.II. Manas Ansiklopedisi, Cilt II