Delimitation Functions in Turkmen Turkish Established with Prepositions and Verbal Adverbs

Yıl 2020, Sayı: 50, 77 - 98, 19.10.2020

Savaş Şahin

https://doi.org/10.24155/tdk.2020.141

Öz

It is said that inflected prepositions does not play an independent role
in Turkish and consequently cannot be an element of the sentence alone.
Some of the grammarians categorize the prepositions in the sentence as
names, adjectives and adverbs, while some grammarians have examined
grammatical prepositions in terms of subject, complement and predicate
tasks. Prepositional complements that are in a simple state or formed by
taking one of the suffixes add various meanings to the sentence such as
limitation, time, measure, quantity, approximation, and sometimes limit
the meaning of the predicate in terms of time. In this study, the restriction
function of these structures in Turkmen Turkish is discussed. Some
prepositions and adverb-verb suffixes also have the function of limiting in
the sentence. There are very few studies examining the restriction function
of these structures in Turkish. Restriction structures in Turkmen Turkish;
The limitation of time in terms of starting point, limiting time in terms of
end point, limiting it by emphasizing or comparing the elements it points
to, limiting structures established with adverb-verb affixes are examined
under four main headings. Delimitation structures can be made with
certain language structures. Constraint function structures established in
four different ways are made with the help of state suffixes, adverb-verb
affixes, and conjugation prepositions. In Turkmen Turkish, structures
established by limiting the starting point with the case suffixes and the
ending point with the inflectional prepositions are used more frequently
than others. The starting point is mostly limited by the adverbial-verb
affixes and conjugation prepositions. In conjugation prepositions, the
+dAn state suffix of structures is the only case suffix that limits the time
in terms of the starting point.

Anahtar Kelimeler

Turkmen Turkish, delimitation, delimitation functions, preposition, preposition group

Türkmen Türkçesinde Çekim Edatları ve Zarf-Fiil Ekleriyle Kurulan Yapılardaki Sınırlandırma İşlevleri

Öz

Türkiye Türkçesinde çekim edatlarının cümlede müstakil bir rol
oynamadığı ve buna bağlı olarak tek başına cümlenin bir ögesi olamayacağı
söylenir. Gramercilerin bir kısmı ise edat gruplarını cümle içerisinde isim,
sıfat ve zarf olarak değerlendirir. Kimi gramerciler de çekim edatlarını
cümle içerisinde özne, tümleç ve yüklem görevleriyle incelemişlerdir.
Yalın durumda bulunan ya da hâl eklerinden birini alarak oluşan edatlı
tümleçler cümleye sınırlandırma, zaman, ölçü, miktar, yaklaşıklık gibi
çeşitli anlamlar katar, kimi zaman yüklemin anlamını zaman bakımından
sınırlar. Bu çalışmada bu yapıların Türkmen Türkçesinde kullanılan
sınırlandırma işlevi ele alınmıştır. Çekim edatlarının ve zarf-fiil eklerinin
bir kısmı cümle içerisinde aynı zamanda sınırlandırma işlevine de sahiptir.
Türkçede bu yapıların sınırlandırma işlevini ayrıntılı olarak inceleyen
çalışmaların sayısı oldukça azdır. Türkmen Türkçesindeki sınırlandırma
yapıları; zamanı başlangıç noktası bakımından sınırlandıranlar,
zamanı bitiş noktası bakımından sınırlandıranlar, işaret ettiği unsurları
vurgulayarak veya karşılaştırarak sınırlandıranlar, zarf-fiil ekleri ile
kurulan sınırlandırma yapıları şeklinde dört ana başlıkta incelenmiştir.
Sınırlandırma yapıları belirli dil yapıları ile yapılabilmektedir. Dört
farklı şekilde kurulan sınırlandırma işlevli yapılar durum ekleri, zarf-fiil
ekleri, çekim edatları yardımıyla yapılmaktadır. Türkmen Türkçesinde
başlangıç noktasının durum ekleriyle, bitiş noktasını ise çekim edatlarıyla
sınırlandırılmasıyla kurulan yapılar diğerlerine göre daha sık
kullanılmaktadır. Başlangıç noktası çoğunlukla zarf-fiil ekleri ve çekim
edatları ile sınırlandırılır. Çekim edatlarında ise yapıların +dAn durum
eki zamanı başlangıç noktası bakımından sınırlandıran tek durum ekidir.

Anahtar Kelimeler

Türkmen Türkçesi, sınırlandırma, sınırlandırma işlevi, edat, edat öbeği

Kaynakça

• A. Borjakow, M. Saryhanow, M. Söýegow (2000). Türkmen Diliniñ Grammatikasy, Morfologiýa. Aşkabad.
• Alkaya, E. (2007). Kuzey Grubu Türk Lehçelerinde Edatlar. Elazığ: Manas Yayıncılık.
• Argunşah, M. (2011). “Türkçede Zarf-fiil Eklerinin Durum Ekleriyle Kalıplaşması”. Turkish Studies, 6(1), 55-68.
• Azymow P., Sopyýew G., Çöňňäýew Y. (1992). Türkmen Dili. Aşgabat: Magaryf.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Berkil, Ö. Semih (2003). Türkmen Türkçesindeki Edatlarla Türkiye Türkçesindeki Edatların Karşılaştırmalı Analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London: Oxford University Press.
• Coşkun, V. (2000). “Tarihȋ Türk Lehçeleri ve Özbek Türkçesinde Zaman ve Mekânda Sınırlama Görevi Üstlenen Yapılar”. Türk Dilleri Araştırmaları Yıllığı Belleten, 429- 438.
• Delice, T. (2010). Türkmen Türkçesi Fiil. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
• Deny, J. (2012). Türk Dil Bilgisi. (Çev. Ali Ulvi Elöve), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2002). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Garahanow, S., Garryýewa, O., Çaryýarowa, D. (2009). Türkmen Dili. Aşgabat: Türkmen Döwlet Neşirýat Gullugy.
• Gülensoy, T. (2000). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Hünerli, B. (2012). Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde Zarf-fiiller. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırklareli:Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı.
• Kara, M. (2012). Türkmen Türkçesi Grameri. İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Li Yong-S. (2004). Türk Dilinde Sontakılar. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Öner, M. (2011). “Türkçede Çekim Edatlarının Karşılaştırma ve Sınırlandırma Bağlantıları”. Türkçe Yazıları, 39-47.
• Salan, E. (2018). Eski Anadolu Türkçesinde Sınırlandırma Yapıları. Ankara: Ürün Yayınları.
• Salan, E. (2014). “Türkçede Bir Gramerleşme Örneği: -soň < soň”. Dil Araştırmaları, 14(2), 97-117.
• Söyegow, M. (1981). Türki Dilleriň Günorta-Günbatar Toparlarında Hal İşlikler. Aşgabat: Ilım.
• Yıldırım, H. (2017). Türkmen Türkçesi Grameri (Ses ve Şekil Bilgisi). Ankara: Sonçağ Yayınları.