Bağımsız Türk Cumhuriyetlerinde Dil Politikası (Azerbaycan Örneği)

Yıl 2020, Sayı: 50, 99 - 116, 19.10.2020

Elçin İbrahimov

https://doi.org/10.24155/tdk.2020.142

Öz

Devlet dili uzun bir süredir gerçek bir sosyo-dil bilimsel fenomen
olarak var olmasına rağmen, sosyo-dil bilimsel bir kavram olarak yenidir
ve tarihsel olarak yaşadığımız yüzyılla daha çok bağlantılıdır.
Tarih boyunca, dil politikası faktörü, devlet dilinin ulusal bir temelde
olmasını gerektirmemiştir. Böylece Hun, Göktürk, Hazar, Uygur,
Karahanlı devletlerinin devletlerinin resmî dili, ulusal dil ile örtüşmüş,
yani devlet dili olmuştur.
Dil politikası, toplumlarda farklı nedenlere bağlı olmuş, onun
uygulanmasında birçok faktör kendisini göstermişti. Azerbaycan’da
da dil politikasının uygulanmasında çok farklı nedenler olmuştur.
Azerbaycan’daki alfabe değişikliklerinin farklı siyasal ve kültürel
süreçlerde nasıl ve hangi savlar esasında gerçekleştirildiği ve bu
değişikliklerin ulusal kimlik tartışmalarına ne şekilde yansıması gibi
konuları bu yazımızda incelemeye çalışacağız. Bu inceleme, 1918-
2018 dönemini kapsayan tarihsel sürece atıfla, farklı çağdaşlaşma ve
ilerleme söylemleri ile ulusal dil ve ulusal kimlik tanımlarının birbirlerine
eklemlenmeleri çerçevesinde yapılacaktır. Bu açıdan Azerbaycan’da
bir asırda üç defa alfabe değişikliğinin farklı politik ve kültürel
paradigmalarda alfabe değişikliklerini farklı vurgularla bir önceki
dönemin siyasal ve kültürel mirasını bir anlamda reddetmek, onların yeni
dönüşüm süreçlerinde belirleyiciliklerini azaltmaya yönelik simgesel
faaliyetler olarak değerlendirmek mümkündür.
Çalışmamızın temelini Azerbaycan’da M. F. Ahundzade’nin XIX.
yüzyılın sonlarında alfabe reformuyla başlattığı alfabe-dil politikası, XX.
yüzyılda Azerbaycan’da yapılan alfabe değişiklikleri ve bu değişikliklerin
ulusal kimlik, ilerleme ve modernleşme söylemlerine eklemlenmesi
oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Devlet dili, sosyo-dil bilimsel, dil politikası, toplumlar, politik paradigmalar

Language Policy in Independent Turkish Republics (Example of Azerbaijan)

Öz

Although the state language has existed as a true sociolinguistic
phenomenon for a long time, it is new as a sociolinguistic concept and is
historically more connected with the century we live in.
Throughout history, the language policy factor has not required the
state language to be on a national basis. Thus, the state language of Hun,
Gokturk, Khazar, Uyghur and Kara-Khanid states coincided with the
national language, that is, it became the state language.
Language policy has been linked to different reasons in societies and
many factors have shown itself in its implementation. There are many
different factors and reasons in the implementation of language policy in
Azerbaijan. In this article, we will try to examine the issues such as how
alphabet changes in Azerbaijan are made in different political and cultural
processes and on what arguments and how these changes are reflected
in the national identity discussions. This study will be carried out with
reference to the historical process covering the period 1918-2018, in the
context of articulation of different modernization and progress discourses
and definitions of national language and national identity. In this respect,
it is possible to reject the alphabet changes in the different political
and cultural paradigms of the alphabet change three times in a century
with different emphasis as a symbolic activity aimed at reducing the
determinism of their previous determination in the new transformation
processes.
Alphabet-language policy that M. F. Ahundzade initiated at the end of
the XIX^th century and the alphabet changes made in Azerbaijan in the XX^th
century and the addition of these changes to the discourses of national
identity, progress and modernization form the basis of this research.

Anahtar Kelimeler

State language, sociolinguistic, language policy, societies, national identity, political paradigms

Kaynakça

• Abdullayev, E. (1939). “Benim notlarım”. Gommunist. 12 may 1939-cu il, №107 (8639).
• Ahundov, M. F. (1962). Eserləri-III (3 Cilt). Bakü: ASSC Yay.
• Alstadt, O. (1992). The Azerbaijani Turks: Power and Identity Under the Russian Rule. Hoover Institution Press, Stanford University, Stanford.
• Azerbaycan Devlet Dili Hakkında Kanun (1992). Azerbaycan gazatesi 28 Ocak 1993.
• Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ansklopedisi (2004). I Cilt. Bakü: Lider Yay.
• Azerbaycan Tarihi Belgeleri. (1989). Bakü: Azerbaycan Üniversitesi Yay.
• Balayev, H. (2002). Azerbaycan dilinin devlet dili gibi teşekkül tarihinden (XVI-XX yüzyıllar). Bakü: Bilim ve Hayat Yay.
• Budagova, Z., Demirçizade, E., Şiraliyev, M., Rustemov, R. (1957). Azerbaycan dilinin imla kuralları projesi ve ю, я, e harfleri hakkında. Komunist gazatesi, 29 Eylül 1957, № 230.
• Celilov, F. (1990). “Zararın yarısından”. Azerbaycan gazetesi, 30 Mart 1990.
• Demirçizade, E. (1979). Azerbaycan edebi dilinin tarihi. Bakü: Maarif Neşriyatı Yay.
• Efendiyev, O. (1981). Azerbaydjanskoe gasudarstvo Sevevidov. Bakü: Nauk Yay.
• Hacıbeyov, Ü. (1939). “Benim notlarım”. Edebiyat gazetesi. 23 Mayıs 1939, №19, (224).
• Hacıyev, T. (2017). Seçilmiş eserleri-I. (II). Bakü: Bilim Yay.
• Hüseynov, A. (1991). Halkın gelişimi başka konudur. Bakü: Yeni Fikir Yay.
• İbrahimov, E. (2018). Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Dil Meseleleri. Bakü: Han Yay.
• İsmayılova, G. (1972). K istorii Azerbaydjanskogo alfavita. Vaprosı soverşenstvanniya alfavitov tyurkskix yazıkov. SSCB İnstitut Yazıkoznaniya. Moskova.
• Kahramanlı, N. (2002). Eski-Yeni Alfabe. Bakü: Yurd Yay.
• Konstitusiya (Osnovnoy Zakon) Soyuza Sovetskih Sosialistiçeskih Respublik Utverjdena Çrezvıçaynım VIII soezdom Sovetov Soyuza SSC. 5 dekabr 1936.
• Lermontov, M. (1940). Polnoe sobr. Soç. T.4. Leningrad.
• Nerimanoğlu, K.V. (2006). Azerbaycan Devlet Dili Politikası. Bakü: Çinar Yay.
• Onullahi, S. Hasanov A. (1974). Sefevi hükümdarlarının daha iki mektubu hakkında. Bakü: Azerbaycan Devlet Üniversitesi Yay.
• Popov, A. (1949). Russkie pisateli na Kavkaze. Bakü: Nauk Yay.
• Vurgun, S. (1939). “Kültür ve mükemmel alfabe uğrunda”. Gommunist gazetesi. 12 Mayıs 1939.№ 107.
• Zeynalov, Y. (1939). “Bazı notlarım”. Muallim gazatesi. 19 Eylül 1939, № 30.