XX.Yüzyılın Başlarında Azerbaycan Basınına Yansıyan Türk-Alman İlişkilerinin Siyasi, İktisadi ve Kültürel Boyutu

Yıl 2020, Sayı: 50, 153 - 168, 19.10.2020

Elza Semedova (semedli)

https://doi.org/10.24155/tdk.2020.144

Öz

Makalede Türk- Alman ilişkilerinin tarihine kısa bir bakışla bu
ilişkilerin XX. yüzyılın başlarında Çarlık Rusya’sının yoğun baskısı
altındaki Azerbaycan basına yansıması incelenmiştir. XX. yüzyılın
başları hem Osmanlı’da hem de Rusya Müslümanlarında olduğu gibi
Azerbaycan’da da siyasi fikir, düşünce, eğitim ve kültürel anlamda
aydınlanma dönemidir. Bu dönem aynı zamanda Çarlık Rusya’sının
baskı rejimine karşı Azerbaycan’da istiklal, hürriyet ve milli mücadelenin
genişlediği bir dönemdir.
Çalışmada bu dönemde yayınlanan dergi ve gazeteler incelenerek
konuya en fazla değinen, durum değerlendirmesi ve yorumlar yapan
yazarlar araştırma kapsamına alınmıştır.
Dönem basınında Türk-Alman ilişkilerine eleştirel yaklaşım, II.
Abdülhamit’in Alman emperyalizmi karşısındaki teslimiyetçi tavrı
ve bu tavrın ciddi eleştirilere sebep olduğu araştırma sonucunda tespit
edilmiştir. Aynı zamanda Almanya’nın Müslümanlar arasına nifak
soktuğu serzenişleri de tespitler arasındadır. Türk-Alman ilişkilerinin
siyasi boyutuyla birlikte bilimsel, kültürel ve edebî anlamda da dönem
basınına konu olmuştur. Özellikle Ali Bey Hüseyinzade’nin “Türkleşmek,
İslamlaşmak ve Muasırlaşmak” şiarındaki muasırlaşma gayesini
açıkladığı yazılarında Türk-Alman ilişkilerinin bilimsel ve kültürel
önemine dikkat çekmiştir. Hem kendi yazılarında hem de editörü olduğu
Füyûzat dergisindeki diğer makalelerde Avrupa bilim, edebiyat, sanat ve
sanayisini öğrenmenin ve millete bunu idrak ettirmenin önemi üzerinde
ısrarla durmuştur. Ali Bey Hüseyinzade, gelişme ve uygarlaşma yolunda
her bir milletin kendi millî yazar ve bilginlerinin eserleriyle yetinmekle
çok da ileri gidemeyeceğini, mutlaka diğer milletlerden geri kalacağını
her fırsatta dile getirmiştir. Avrupa’yı taklit değil takip etmenin önemini
Avrupa’daki bilimsel, edebî, kültürel gelişmelerden verdiği örneklerle
anlatmıştır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan basını, Molla Nasreddin, Ali Bey Hüseyinzade, Üzeyr Hacıbeyov, Türk- Alman ilişkileri

The Political, Economic and Cultural Aspects of Turkish- German Relations in Azerbaijani Press at the Beginning of The XXth Century

Öz

This study examines the different aspects of Turkish-German relations
reflected in Azerbaijani press after a brief overview of Turkish-German
historical relations.
It is well-known that the beginning of the XX^th century was the period
of enlightenment of new political ideas, educational and cultural views
in Azerbaijan just as in the Ottoman Empire, also this period was the
start for movement of national liberation of Azerbaijan against the exiled
regime of Tsarist Russia.
This paper focuses on how Turkish and German relations was
reflected in Azerbaijani press at the beginning of the XX^th century which
was under the intense pressure of Tsarist Russia.
This study reveals that all these works show the critical approach to
Turkish-German relations. Findings show that there was criticism about
the exploitation and imperialist policies of the German Empire toward the
Ottoman and Near East in all articles and caricatures.
Particularly, Ali Bey Huseynzadeh drew attention on both military
and commercial expansion policies of the German Empire and he
complained about the German isolation policy towards the Ottomans.
He also drew our attention on the Anatolian and Near Eastern railway
construction financed by The Deutsche Bank. Ali Bey Huseynzadeh
objected to Ottoman authorities, particularly II Abdulhamid’s submissive
attitude towards Germany.
The collected data about the relations between Turk-German in
Azerbaijani press in the early XX^th century have been discussed in terms
of different issues as political, commercial, scientifical, and cultural
aspects.

Anahtar Kelimeler

Turkish-German relations, Azerbaijani press, Ali Bey Hüseyinzade, Molla Nasreddin, Uzeyr Hacibeyov

Kaynakça

• Aslanov, Mirabbas (1977). Üzeyr Hacıbeyov. Bakı: Gençlik Neşri.
• Bayat, Ali Haydar (1998). Hüseyinzȃde Ali Bey. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Başbuğ, İlker (2018). Osmanlı’dan Cumhuriyete Güç Odaklarının Mücadelesi. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları.
• Bayraktar, Merve Nur (2016). Bismarck’tan Wilhelm’e Almanya Diplomasisi. İstanbul Üniversitesi. (İİBF, yayınlanmamış bitirme tezi) .
• Fischer, Fritz (1974). World Power or Decline: The Controversy over Germany’s Aims in the First Wold War. (Trans. by. Farrar Lancelot L.,et.al., )New York: W. W. Norton and Company. https://archive.org/details/FischerFritzGermanysAimsInTheFirstWorldWar/ page/n23 (Erişim: 25.10.2018)
• Fuyuzat (1906-1907) (2006). Bakı: Çaşıoğlu Yayınları.
• Hüseyinzade, Ali Bey (2007). Seçilmiş Eserleri. Bakı: Çaşıoğlu Yayınları.
• Hüseynov, Şirmemmed (2009). Üzeyr Hacıbeyli, Neşrlerde Kenara Koyulmuş Matbu Eserleri. Bakı: Elm Neşr.
• Kocabaş, Süleyman (1988). Pancermenizm’in Şarka Doğru Politikası: Tarihte Türkler ve Almanlar. İstanbul: Vatan Yayınları.
• Karasar, Niyazi (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemi, “Kavramlar, İlkeler, Teknikler”, (27. bs.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Kurtuluş, Rza (1989). “Almanya Maddesi”. İslam Ansiklopedisi, C 2, 507-524, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Mirze, Rasim (2000). Türkçülüğün Babası. Bakı: Elm Neşr.
• Molla Nasrettin (1996). Cilt I-VIII Bakı: Azerneşr.
• Ortaylı, İlber (1983). Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Öncü, Edib (2003). The Beginnings Of Ottoman-German Partnership: Diplomatic and Military Relations Between Germany and The Ottoman Empire Before The First World War, A Master’s Thesis. Ankara: The Institute Of Economics and Social Sciences Of Bilkent University, http://www.thesis.bilkent.edu.tr/0002417.pdf (Erişim tarihi: 15.10.2018)
• Yılmaz, Veli (1993). I. Dünya Harbi’nde Türk Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar. İstanbul: Cem Ofset Matbaacılık.