Places of Encountering in the Context of Chronotope Concept in the Novel Ölüm Hükmü

Yıl 2021, Sayı: 51, 195 - 242, 19.03.2021

Gülseren Özdemir Riganelis

https://doi.org/10.24155/tdk.2021.164

Öz

Ölüm Hükmü [Death Sentence] written by Elçin Efendiyev, one
of the important writers of contemporary Azerbaijani literature, is a
remarkable work in terms of the intensity of temporal overlaps that
emerged through the encountering spaces. Evident time-spaces that allow
different characters to meet together build the formal structure of the
novel on the junction points, construct the plot based on the moments
of encountering of the characters. In addition, it makes it possible to
emphasize that all moments are a process in relation to one another and
repeat themselves cyclically by transferring past lives of the characters to
the actual life. There is a semantic integrity associated with human nature
and historicity in an episodic, scattered text in which the narration is based
on the alternance technique by alternating between past and present.
Moments of encountering in the novel, in which there are abundant
vertical transitions that make a dialectical relationship between the past,
present and future visible, creates the multidirectional dialogue between
different times that enable all scenes to meet on the same plane. In the
novel the carnival atmosphere and polyphony by through characters,
not organically connected to each other but coincidentally intersected at
certain points are provided quite evident and are characterizable despite
their tragedy which allow us to evaluate the different aspects of the
Soviet period. Also, the diversity of characters’ discourses and literary
genres reinforces this situation. The aim of this article is to analyse
the novel Ölüm Hükmü in terms of Mikhail Bakhtin’s carnival theory,
dialogy, polyphony, chronotope concepts; to demonstrate genre-specific
features of Ölüm Hükmü depending on the historical context (considering
the time described in the novel and the time the novel was written) in
association with its chronotopes; to contribute to Turkish literature within
the framework of genre studies in which Bakhtin made very important
determinations.

Anahtar Kelimeler

Death Judgment (Ölüm Hükmü), Mikhail Bakhtin, carnival theory, dialogy, chronotope, meeting spaces

Ölüm Hükmü Romanında Kronotop Kavramı Bağlamında Karşılaşma Mekânları

Öz

Çağdaş Azerbaycan edebiyatının önemli yazarlarından Elçin
Efendiyev’in Ölüm Hükmü romanı karşılaşma mekânları aracılığıyla
ortaya çıkan zamansal çakışmaların yoğunluğu bakımından oldukça
dikkat çekici bir eserdir. Birbirinden çok farklı karakterlerin buluşmasına
imkân veren belirgin zaman-uzamlar, bir yandan romanın biçimsel
yapısını kavşak noktaları üzerine kurup olay örgüsünü karakterlerin
karşılaşma anlarına bağlı olarak inşa ederken, diğer yandan geçmiş
yaşamların aktarılması ve güncel yaşama taşınması yoluyla zamanın hem
bütün anlarının birbiri ile ilişki içinde bir süreç olduğuna hem de döngüsel
biçimde kendini tekrar ettiğine vurgu yapılmasını sağlar. Anlatımın
geçmiş ve şimdi arasında gidip gelinerek alternance (nöbetleşme)
tekniğine dayandırıldığı eserde epizotik, dağınık metin görüntüsü içinde
insan doğası ve tarihsellikle bağlantılı bir anlamsal bütünlük mevcuttur.
Geçmiş, şimdi ve gelecek arasında diyalektik bir ilişkiyi görünür kılan
dikey geçişlerin bolca bulunduğu romanda farklı zamanlar arasındaki
çok yönlü diyalog, bütün sahnelerin aynı düzlemde buluşmasını sağlayan
karşılaşma anları doğurmaktadır. Sovyet döneminin farklı yönlerini
değerlendirmeye olanak tanıyan, yaşamları birbirine organik şekilde
bağlı olmayıp rastlantısal olarak belli noktalarda kesişen ve yaşadıkları
trajediye rağmen karikatürize edilmeye oldukça uygun renkli kişilerle ve
bunların söylemleriyle sağlanan karnaval atmosferi ve türsel çok seslilik
oldukça belirgindir. Ölüm Hükmü romanının bahsedilen özellikleri nedeniyle Mikhail Bakhtin’in karnaval teorisi, diyaloji, polifoni ve
kronotop kavramları bakımından roman inceleme yöntemleriyle analiz
edildiği bu makalenin amacı romanın anlattığı ve yazıldığı zamana
bağlı olarak belirginleşen türsel özelliklerini kronotopları bakımından
tarihsel bağlamla ilişkilendirerek yorumlamak ve Bakhtin’in çok önemli
tespitler yaptığı tür incelemeleri çerçevesinde Türk edebiyatına katkıda
bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Ölüm Hükmü, Mikhail Bakhtin, karnaval teorisi, diyaloji, kronotop, karşılaşma mekânları

Kaynakça

• Aytmatov, C. (1999). Gün Olur Asra Bedel (Çev. Refik Özdek). İstanbul: Ötüken Yay.,
• Bachelard, G. (2014). Mekânın Poetikası (Çev. Alp Tümertekin). İstanbul: İthaki Yay.
• Bakhtin, M. (1992). The Dialogical Imagination: Four Essays’den (Diyalojik İmgelem: Dört Deneme) (Çev. Caryl Emerson, Michael Holquist). University of Texas Press, 243-258.
• Bakhtin, M. (2001a). “Dostoyevski’nin Yapıtlarında Tür ve Olay Örgüsü Oluşumunun Karakteristikleri”. Karnavaldan Romana / Edebiyat Teoriçsinden Dil Felsefesine Seçme Yazılar (Çev. Cem Soydemir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bakhtin, M. (2001b). “Epik ve Roman”. Karnavaldan Romana / Edebiyat Teorisinden Dil Felsefesine Seçme Yazılar (Çev. Cem Soydemir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bakhtin, M. (2001c). “Romanda Söylem”. Karnavaldan Romana / Edebiyat Teorisinden Dil Felsefesine Seçme Yazılar (Çev. Cem Soydemir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bakhtin, M. (2001d). “Romanda Zaman ve Kronotop Biçimlerine İlişkin Sonuç Niteliğinde Kanılar”. Karnavaldan Romana / Edebiyat Teorisinden Dil Felsefesine Seçme Yazılar (Çev. Cem Soydemir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bakhtin, M. (2001e). Karnavaldan Romana / Edebiyat Teorisinden Dil Felsefesine Seçme Yazılar (“The Dialogic Imagination; Speech Genres & Other Late Essays”, “Rabelais and his World”, “Problems of Dostoevsky’s Poetics” başlıklı kitaplardan derleyen Sibel Irzık ve çeviren Cem Soydemir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bakhtin, M. (2005). Rabelais ve Dünyası (Çev. Çiçek Öztek). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Efendiyev, E. (2013). Ölüm Hükmü (Akt. Azad Ağaoğlu). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Esen, N. (2006). “Ahmet Mithat’ta Kronotop Kavramı”. Modern Türk Edebiyatı Üzerine Okumalar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gerard, G. (2011). Anlatının Söylemi / Yöntem Hakkında Bir Deneme (Çev. Faruk Burak Aydar). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Holquist, M. (2005). “İngilizce Baskıya Önsöz”. Rabelais ve Dünyası (Çev. Çiçek Öztek). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Irzık, S. (2001). “Önsöz”. Karnavaldan Romana / Edebiyat Teorisinden Dil Felsefesine Seçme Yazılar (Çev. Cem Soydemir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kolcu, A. İ. (1999). Çağdaş Türk Dünyası Edebiyatı. Konya: Salkımsöğüt Yayınları.
• Sözen, M. F. (2008). “Bakhtin’in Romanda Kronotop Kavramı ve Sinema”. Akdeniz Sanat, 91-108.
• Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi 6. Cilt: Azerbaycan XX. Yüzyıl Yakın Dönem Türk Edebiyatı (Yay. Haz. Fatma Akpınar). https://ekitap.ktb. gov.tr/Eklenti/11139,elcinpdf.pdf erişim tarihi: 11.12.2020