Anar and the Tradition of “Molla Nasreddin” When the Humourous Elements in His Stories Are Pursued

Yıl 2021, Sayı: 51, 261 - 282, 19.03.2021

Ayşe Atay

https://doi.org/10.24155/tdk.2021.166

Öz

Since Aristotle, the notion of “laughing” has been described with the
works of many critics, such as Kant, James Beattie, Schopenhauer, Mc.
Dougall. Today three fundamental theories are recognized about laughing:
“superiority”, “incongruity” and “relief”. This notion has been used in the
field of culture and literature mostly with the genres such as humour,
satire, burlesque. Humorous style which has quite active, dynamic and
effective expressive power, just like in the journal of Molla Nasreddin
style, has been one of the prime sources that determine and improve the
literary life.
Molla Nasreddin journal, which had a leading role in the settlement
of progressive ideas, reached an intense audience in a wide geographical
area including Turkey, Iran, Egypt, Tashkent, Crimea, Kazan, Ufa,
Asthana, Orenburg as well as Azerbaijan.
Humour has been a major remedy which is utilized for social
difficulties from the point of Azerbaijani artists who were suffering
under the domination of czarist and communist eras by facilitating
their intellectual attitudes and freedom. The journal Molla Nasreddin,
interiorizing this as an editorial policy, has been a significant pathfinder
for the artists who tries to carry tradition to modern. One of those among
the literati of 1960’s is Anar, who is prominent with his skills on revealing
inner world of human. In his books such as Molla Nesreddin-66 and Sizi
Déyip Gelmişem (1984) which include his satirical stories, the author
aimed to install cultural relation between the past, now and the future
with the inspiration coming from the school of Molla Nasreddin. He has
preferred the use of humour to give a stronger response against the regime
and time-servers that ignore moral and national entity.
In this article, Anar’s satirical stories will be examined and the main
criteria that will be used on re-evaluating traditional literary materials and
methods with a contemporary approach will be determined.

Anahtar Kelimeler

Contemporary Azerbaijan Literature, Molla Nasreddin, Anar, Humour, Tradition

Hikâyelerindeki Mizah Unsurları İzleğinde Anar ve “Molla Nasreddin” Geleneği

Öz

Aristo’dan başlamak üzere İ. Kant, J. Beattie, A. Schopenhauer,
W. Mc. Dougal gibi isimlerin çalışmalarından da yararlanılarak
tanımlanmaya çalışılmış olan “gülme” kavramı konusunda günümüzde
başlıca üç temel teori kabul görmektedir: “Üstünlük”, “Uyumsuzluk
(zıtlık)” ve “Rahatlama”. Bu kavram, kültür ve edebiyat sahasındaki
yerini ise daha çok mizah, satir, humor, hiciv, taşlama, yergi gibi türlerle
almıştır. Oldukça dinamik ve etkin bir anlatım gücüne sahip olan mizahi
üslup, tıpkı Molla Nasreddin dergisinde görüldüğü gibi edebî hayatı
şekillendiren önemli kaynaklardan olmuştur.
Azerbaycan’da yenilikçi fikirlerin yerleşmesinde öncü bir rol üstlenen
Molla Nasreddin dergisi; Azerbaycan ile birlikte aralarında Türkiye, İran,
Mısır, Taşkent, Kırım, Kazan, Ufa, Asthana, Orenburg gibi bölgelerin de
yer aldığı geniş bir coğrafyada yoğun bir okuyucu kitlesine ulaşmıştır.
Çarlık ya da komünizm dönemlerinin totaliter yapısı altında ezilen
Azerbaycan sanatçıları için mizah, toplumsal açmazlar karşısında
yararlandıkları yegâne çözüm yolu olmuştur. Bu tarzı yayın politikası
olarak benimsemiş Molla Nasreddin dergisi ise geleneği çağdaşa taşıma
gayretindeki sanatçılar için önemli bir yol göstericidir. İşte bu isimlerden
biri 1960’lar neslinin bireyin iç dünyasını yansıtmadaki maharetiyle öne
çıkan yazarı Anar’dır. Yazar, Molla Nesreddin-66 ve Sizi Déyib Gelmişem
(1984) adı altında bir araya getirdiği satirik hikâyeleri başta olmak
üzere pek çok eserinde, sosyal problemleri ele alırken Molla Nasreddin
ekolünden ilham almıştır. Bu şekilde geçmiş, hâl ve gelecek arasında bir
kültür köprüsü inşa ederek, manevi ve millî varlığı yok sayan düzene ve
zamaneye karşı eleştirisini mizah yolu ile ortaya koymayı tercih etmiştir.
Bu çalışmada, Anar’ın Molla Nasreddin üslubunun gözlendiği
mizahi hikâyeleri geleneksel edebî malzeme ve yöntemlerin çağdaş bir
yaklaşımla yeniden değerlendirilişi açısından incelenerek temel alınmış
kriterler tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Çağdaş Azerbaycan edebiyatı, Molla Nasreddin, Anar, mizah, gelenek

Kaynakça

• Anar (2003). Eserler. 1. cilt. Bakı: Nurlan Yayınları.
• Atay, A. (2008). Beş Katlı Evin Altıncı Katındaki Adam: Anar. Ankara: Bengü Yayınları.
• Avcı, A. (2003). “Toplumsal Eleştiri Söylemi Olarak Mizah ve Gülmece”. Birikim, 166, Şubat.
• Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügeti (2006). Nesimi Adına Dilçilik İntitutu, Azerbaycan Milli Élmler Akademiyası, Bakı: Şerq-Qerb Yayınları.
• Bakhtin, M. (2001). Karnavaldan Romana. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Erol, A. (2013). Hophopnamede Sosyal Tenkit. İzmir: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları.
• Xeyal, S. (2003). Anlanılmamaq Derdi. Bakı: Nurlan Yayınları.
• Karayev, Y. (1999). Belli Başlı Dönemleri ve Zirve Şahsiyetleriyle Azerbaycan Edebiyatı (Der. Yavuz Akpınar). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Memmedquluzade, C. (2004). Eserleri. 1. cilt. (Der. İsa Hebibbeyli). Bakı: Önder Yayınları.
• Sanders, B. (2001). Kahkahanın Zaferi-Yıkıcı Tarih Olarak Gülme (Çev. Kemal Atakay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sarıkaya, M. (2019). “‘Dellek’ Kelimesinin Azerbaycan Türkçesindeki Anlam Boyutları ve Anadolu’daki Karşılığı Üzerine”. Karadeniz Araştırmaları, XVI/64, 685-693.
• Ulusel, S. R. (2005). Qlobal Düşünce Mekanında Azerbaycan Edebiyyatı Anar Yaradıcılığı İle. Bakı: Élm Yayınları.
• Uygur, E. (2006). “Molla Nasreddin Dergisinde Felyetonlar”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3. cilt, 3. sayı, Eylül, 7-21.
• Rza, R ve Anar. (2011). Resul Rza. Sabir Sağ Olsaydı, Anar. Molla Nasreddin- Dünen, Bu Gün. (Der. Rafael Hüseynov). Bakı: Nurlan Yayınları.
• Türkmen, F. (1999). Nasreddin Hoca Latifelerinin Şerhi. İzmir: Akademi Yayınları.
• http://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/erman_artun_turk_rus_mizahi.pdf erişim tarihi: 03.08.2020