Formation of the National İdeals in the Social and Cultural Thought of the Azerbaijani People and the “Mollanasreddinists” (Based on the Journalistic Prose Works by J. Mammadkuluzade and O. F. Nemanzade)

Yıl 2021, Sayı: 51, 283 - 300, 19.03.2021

Vüsale Tağızade

https://doi.org/10.24155/tdk.2021.167

Öz

The national ideal is an important and leading factor in the existence
of each nation and in the process of its national identity; it contains wide
and varied national realities. The national ideal is a compass on the way of
asserting the people’s national identity, as well as on the way to freedom,
independence, happiness and progress. It is the spiritual and ideological
basis of national existence.
The article examines the history of formation of the national ideal
concept in Azerbaijani literature and reveals the characteristics of the
issue of national ideal in Azerbaijani socio-political thought of the middle
of 19th - early 20th centuries. Under the leadership of the great writer Jalil
Mammadguluzade, editor and publisher of Molla Nasraddin magazine,
who made an important contribution to the formation of the national
identity consciousness of the Azerbaijani people in the 20th century,
the Mollanasraddinists played an unprecedented role in the emergence
of the national ideal in the social, literary and cultural environment of
Azerbaijan.
Their activity in this direction is the subject of our article. Since this
is a wide range of issues, we mainly examined the journalistic work of the
Mollanasraddinists. Among the staff of Molla Nasraddin, the journalism
of J. Mammadkuluzade and O. F. Nemanzade differs even more.
Therefore, when studying the problem, the publicistic works of these two
literary figures were in the center of attention. The main directions of their
national ideals were commented. As many generalizations as possible were
made. The article examines the impact of these ideas on literary, cultural
and public opinion, as well as on national awakening. The study provides
information on the differences and similarities between the national ideals
of the Mollanasraddinists and the employees of Fuyuzat. The important
scientific principle - the construction of opinions and analysis on specific
examples - is observed in the course of research.
The subjects of our research are the magazine Molla Nasreddin, which
occupies an exclusive place in the development of literary criticism, the
scientific research works that studied the development of the national idea
in the works of Jalil Mammadguluzade and Omar Faik Nemanzade, and
the works, published in Turkey on this topic.

Anahtar Kelimeler

Molla Nasraddin, journalism, Azerbaijani literature, J. Mammadguluzade, O. Nemanzade, national ideal

Azerbaycan Halkının Sosyokültürel Düşüncesinde Millî İdeal Mefkûresinin Şekillenmesi ve “Molla Nasreddin”ciler (C. Memmedkuluzade ve Ö. F. Nimanzade’nin Sanatları Temelinde)

Öz

Millî ideal, her ulusun ulusal varoluşunda, ulusal öz farkındalık
sürecinde son derece önemli, öncü bir faktördür, kendisinde geniş ve
çeşitli ulusal gerçeklikleri ihtiva eder. Millî ideal, halkın ulusal kimliğini
onaylamasının, ulusal varoluşunun manevi ve ideolojik temelinin,
özgürlüğe, bağımsızlığa, mutluluğa ve ilerlemeye giden yolunun
pusulasıdır. Makalede Azerbaycan edebıyatinda millî ideal mefkûresinin
oluşum tarihine dikkat çekilerek, 19. yüzyılın ortalarında ve 20. yüzyılın
başlarında Azerbaycan sosyo-politik düşüncesinde millî ideal konusunun
özellikleri ele alınmaktadır.
20. yüzyılın başlarında Molla Nasreddin dergisi, Azerbaycan’ın edebî,
kültürel ve sosyal ortamında, millî idealler uğruna mücadelede özel bir
role sahipti ve bu yönde “Molla Nasreddin”cilerin faaliyeti Azerbaycan’ın
sosyokültürel düşünce tarihinde özel değer arz etmektedir. Molla
Nasreddin dergisinin editörü, yayıncısı, 20. yüzyılda Azerbaycan halkının
millî kimlik bilincinin şekillenmesinde müstesna hizmetleri olan, büyük
yazar Celil Memmedkuluzade’nin önderliğinde “Molla Nasreddin”ciler
Azerbaycan’ın sosyal, edebî ve kültürel ortamında ulusal idealin ortaya
çıkmasında eşi görülmemiş bir rolü üstlenmiş oldular. Makalede derginin
ve dergi yazarlarının müstesna faaliyetleri millî ideal mefkûresi açısından
araştırma objesine dönüştürülmüştür. Bu kapsamlı bir konu olduğundan,
konu “Molla Nasreddin”cilerin sosyo-politik yazıları üzerinden ele
alınmıştır. Sosyo-politik yazılar ve millî ideal mefkûresi açısından Celil
Memmedkuluzade ve Ömer Faik Nemanzade’nin sanatı daha zengin
olduğu için, makalede bilimsel sorunun çözülmesinde bu iki sanat
insanının eserleri ve faaliyetleri millî ideal açısından araştırılmaktadır.
Burada Molla Nasreddin ve Füyûzat’cıların ulusal ideallerindeki
farklılıklar ve benzerlikler hakkında bilgi verilerek tartışılan fikirlerin
modernlik açısından önemine dikkat çekilmektedir.
Çalışmamızda edebî eleştiri tarihinde müstesna bir yeri olan
Molla Nasreddin dergisinin, Celil Memmedkuluzade’nin ve Ömer
Faik Nemanzade’nin sanatında millî ideal konusunun incelenmesinde
Azerbaycan’da yapılan bilimsel araştırmaların yanı sıra, konuyla ilgili
Türkiye’de yayınlanan özgün bilimsel araştırmalara dikkat çekilir,
örnekler verilir.

Anahtar Kelimeler

Molla Nasreddin, gazetecilik, nesir, Azerbaycan Edebiyatı, C. Memmedkuluzade, Ö. Nemanzade, millî ideal

Kaynakça

• Barmanbay, A. (2019). “Celil Memmedkuluzade’nin Anamın Kitabı Piyesinde Azerbaycan İdeali”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 48, Ankara.
• Habibbeyli, İ. (13.07.2019). “Azerbaycancılık Kavramı”. Edebiyat (gazetesi), Bakü. Habibbeyli, İ. (2007). Edebî-Tarihsel Yaddaş ve Modernite. Bakü: Nurlan.
• Karayev, Y. (14-15-16. 02. 2002). “Millet Bilinci ve Etnik Hafıza-Azerbaycancılık”. Azerbaycan (gazetesi), Bakü.
• Karayev, Y. (1995). Tarih: Yakından ve Uzaktan. Bakü: Bilim Yayın Evi.
• Memmedkuluzade, C. (1984). Eserler. 3. cilt, Bakü: Azerneşr.
• Memmedkuluzade, C. (1985a). Eserler. 4. cilt, Bakü: Azerneşr.
• Memmedkuluzade, C. (1985b). Eserler. 6. cilt, Bakü: Azerneşr.
• Memmedli, Ş. (2011). “Ahıskalı Ömer Faik Numanzade’nin Edebi Kişiliği ve Bir Makalesi”. Bizim Ahıska Kültür Dergisi. 13.
• Nemanzade, O. F. (1992). Seçilmiş Eserler. Bakü: Yazıçı.
• Resulzade, M. E. (1990). Azerbaycan Cumhuriyeti. Bakü: Bilim Yayınevi.
• Uygur, E. (2007). “Füyûzat ve Molla Nasreddin Dergilerinde Edebî Dil Tartışmaları”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4, 4. cilt.