Süheyl ü Nevbahâr ve Tarama Sözlüğünde Geçen Kazılu Üzerine

Yıl 2021, Sayı: 52, 85 - 94, 27.10.2021

Sadettin Özçelik

Öz

Tarihî metin okumaları bakımından dilin kelime, deyim, atasözü, söz
kalıbı vb. yapıları araştırılmaya değer ayrı ayrı konulardır. Metin okumaları, Türkçe söz varlığı ile ilgili farklı konulara ışık tuttuğu kadar alınma
kelimelerdeki ses ve anlam değişmelerine de ışık tutar. Alınma kelimelerin de geçmişten günümüze hangi ses değişmelerine uğradığını, kullanılış
şekillerini, anlam değişmelerini ve inceliklerini tarihi metinlerden izlemek mümkündür.
Tarama Sözlüğü, Türkçe kelimelerin madde başı yapıldığı, Eski Anadolu Türkçesi metinlerinden alınan tanıklar üzerine kurulmuş önemli bir
sözlüktür. Bu nedenle Türk Dili ve Edebiyatı araştırmacıları sıklıkla Tarama Sözlüğü’ne başvurur. Bu Sözlük, Süheyl ü Nevbahâr mesnevisinden
alınmış çok sayıda tanık içerir.
Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde fonetik değişime uğramış birçok
Arapça kelime geçer. Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde fonetik değişime uğramış olan Arapça kelimelerin bir kısmı Türkçe kelimelerle karıştırılabilecek ve yanılgıya sebep olabilecek ses benzerliği taşıyabilmektedir.
Böylesi durumlarda söz konusu kelimelerin okunuşunda ve anlamlandırılmasında birtakım problemler veya yanlışlıklar görülebilir. İşte bu makalede Süheyl ü Nevbahâr’da yanlış anlaşılmış ve Tarama Sözlüğü’nde
ise hem yanlış anlaşılmış hem de yanlış madde başı altında tanık gösterilmiş olan kazılu kelimesi üzerinde durulmaktadır. Ayrıca kazılu kelimesindeki ses olayları, kelimenin yapısı ve anlamı üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tarihî metinler, Süheyl ü Nevbahâr, Tarama Sözlüğü, kazılu kelimesinin yapısı ve anlamı.

On the Word kazılu in Süheyl ü Nevbahâr and Tarama Sözlüğü

Öz

In terms of historical text readings, the language of words, idioms,
proverbs, words, etc. structures are separate issues worth researching.
Text readings also shed light on the changes in the sound and meaning in
the words taken up to shed light on different subjects related to Turkish
vocabulary. It is possible to follow the sound changes of the words from
the past to the present, the way they are used, the changes of meaning and
the subtleties in historical texts.
Scanning Dictionary (Tarama Sözlüğü) is an important dictionary
based on witnesses taken from the texts of Old Anatolian Turkish. For
this reason, Turkish language and literature researchers often apply to
Scanning Dictionary. This dictionary contains many witnesses from the
Süheyl ü Nevbahâr masnavi.
In the texts of Old Anatolian Turkish, there are many Arabic words
that have undergone phonetic changes. Some of the Arabic words that
have been phonetically changed in the texts of the Old Anatolian Turkish
can be confused with the Turkish words and can be similar to the sound
that may cause misleading. In such cases, there may be problems or
inaccuracies in the reading and interpretation of the words in question. In
this article the word of the kazılu, which was misunderstood both in Suheyl
ü Nevbahâr and Scanning Dictionary and also which was witnessed under
the wrong item is emphasized. In addition, the sound events, the structure
and meaning of the word kazılu are emphasized.

Anahtar Kelimeler

Historical texts, Süheyl ü Nevbahâr, Tarama Sözlüğü, the word kazılu, its structure and meaning.

Kaynakça

• Cin, A. (2012). Mesud bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahâr (Kenzü’l-Bedâyî‘); İnceleme- Metin- Dizin. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Dankoff, R. (2004). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü (Katkılarla İngilizceden çeviren: Semih Tezcan). Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 27, İstanbul: Simurg Yayınevi.
• Derleme Sözlüğü (1965-1979) I-XI C, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dilçin, C. (1991). Mes’ūd bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahâr; İnceleme- MetinSözlük. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Mütercim Âsım Efendi (2000). Burhân-ı Katı, (Hazırlayanlar: Mürsel Öztürk, Derya Örs). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özçelik, S. (2014). “Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Düzeltmeler”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), Haziran 2014, 62-79.
• Özçelik, S.(2016/I). Dede Korkut -Dresden Nüshası- Giriş, Notlar (I. Cilt). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özçelik, S. (2016/II). Dede Korkut -Dresden Nüshası- Metin, Dizin (II. Cilt). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özçelik, S. (2016). “Tarihî Metin Okumalarında Kelimeyi Bölme ve Kelimeleri Birleştirme Sorunları: Süheyl ü Nevbahâr’dan Örnekler”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), Aralık 2016, 1593-1602.
• Özçelik, S. (2017a). “Tarihî Metinlerde Yuvarlak Ünlülerin Okunması Sorunu: Süheyl ü Nevbahâr’dan Örnekler”. Uluslararası 8. Türk Dil Kurultayı’nda sunulmuş bildiri metni.
• Özçelik, S. (2017b). “Süheyl ü Nevbahâr’da Kafiye Tasarrufları”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 18, 425-440.
• Özçelik, S. (2017c). “Süheyl ü Nevbahâr ve Tarama Sözlüğü’nde boyla- Fiili Üzerine Düzeltmeler”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), Aralık 2017, 6/4, 2114-2121.
• Özçelik, S. (2017ç). “Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Düzeltmeler (2)”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Aralık 2017, 65. Cilt - 2. Sayı, 233-242.
• Özçelik, S. (2018a). “Süheyl ü Nevbahâr’da deg-, degür- Fiilleri ve +A degir / degmez Söz Kalıbının Anlaşılması Sorunu”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Güz 2018, 46. Sayı, 181-193.
• Özçelik, S. (2018b). “Süheyl ü Nevbahâr’da Kafiye Tasarrufları (2)”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 21, 605-628.
• Özçelik, S. (2018c). “Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Düzeltmeler (3)”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Aralık 2018/1, 66. Cilt. 1. Sayı, 5-62.
• Özçelik, S. (2019). “Süheyl ü Nevbahâr’da Vezin Tasarrufları”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 22, İstanbul, 611-622.
• Steingass, F. (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary. London. Tarama Sözlüğü (1977). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tezcan, S. (1994). Süheyl ü Nev-bahâr Üzerine Notlar. Ankara: Simurg Yayınları.
• Tezcan, S. (1995a). “Mes’ud ve XIV. Yüzyıl Türk Edebiyatı Üzerine Yeni Bilgiler”. Türk Dilleri Araştırmaları Cilt: 5, Ankara: Simurg Yayınları.
• Tezcan, S. (1995b). “Süheyl ü Nev-bahâr Üzerine Notlara Birkaç Ekleme”. Türk Dilleri Araştırmaları Cilt: 5, Ankara: Simurg Yayınları.