An Unknown “Ali Velayet-Name” with Nesimi Penname and Some New Poems

Yıl 2021, Sayı: 52, 195 - 232, 27.10.2021

Mustafa Erdoğan

https://doi.org/10.24155/tdk.2021.182

Öz

In this study, the poem titled as Velayet-name-i Şah-ı Velayet, which
is not mentioned in the sources and has not been published before, and
five poems in the form of murabba and gazel are assessed and their texts
are published. Velayat-names, which are briefly described as books describing the
lives and legends of religious leaders, are one of the common genres in
religious-mystical Turkish literature. Although such works have been
written about many religious leaders like Ahmed Yesevi, Mevlana, Hacı
Bektaş-ı Veli, Seyyid Battal Gazi, Sarı Saltık, Ahi Evran, Kaygusuz Abdal, Abdal Musa etc., it is the first velayet-name written about Hazrat
Ali. In this study the issue is briefly evaluated firstly, and then the issue of
Nesimis, which has been discussed and confused, is also mentioned in the
article. Seyyid Nesimi, one of the most famous poets of Turkish literature,
deeply influenced Turkish people with his life and poems. After his death,
his followers sometimes appeared in the same penname. The best known
of these is Kul Nesimi. When both the penname unity and the similarity
of belief and saying come together, the poems of these different poets are
inevitably confused, and all the poems with Nesimi penname have been
attributed to Seyyid Nesimi. These are also very difficult to separate. In
this sense, the subject that binds Nesimi to Hazrat Ali Velayet-name and
other poems are discussed in the article. Then, information is given about
the two manuscripts containing Velayet-name and other verses. Finally,
the form and content of velayet-name and other identified poems are
discussed. Hazrat Ali’s greatness and heroism are described in a slightly
exaggerated and mythological style, different from the classical Islamic / Sunni line in Velayet-name. The love of Hazrat Ali and Huseyin was
expressed more in other poems. The transliterated texts of the mentioned
poems are presented at the end of the article.
It is thought that the article will be beneficial in terms of revealing
both an unknown work and new poems bearing Nesimi penname, and a
partially mythologically unknown Velayet-name written about Hazrat Ali
and also drawing attention to the discussions on Nesimi.

Anahtar Kelimeler

Hazrat Ali, Seyyid Nesimi, Kul Nesimi, Velayet-name, divan.

Nesîmî Mahlaslı Bilinmeyen Bir Hz. Ali Velâyet-Nâmesi ve Bazı Yeni Şiirler

Öz

Bu çalışmada Nesîmî mahlaslı, kaynaklarda geçmeyen ve daha önce
yayınlanmamış “Velâyet-nâme-i Şâh-ı Velâyet” başlıklı, kaside nazım
şekline uygun, 36 beyitlik bir manzume ile ikisi murabba, üçü gazel formundaki beş manzume değerlendirilmiş ve metinleri yayımlanmıştır.
Kısaca din ve tarikat ileri gelenlerinin hayatlarını ve menkıbelerini anlatan kitap olarak tarif edilen velâyet-nâmeler, dinî-tasavvufi Türk edebiyatının yaygın türlerindendir. Ahmed Yesevî, Mevlânâ, Hâcı Bektaş-ı Velî, Seyyid Battal Gâzî, Sarı Saltık, Ahi Evran, Kaygusuz Abdal, Abdal
Musa vb. birçok din ve tarikat ulusu hakkında bu tarzda eserler yazılmış olmakla birlikte, Hz. Ali hakkında yazılmış bir velâyet-nâmeye ilk
defa rastlanmaktadır. Yazıda öncelikle bu konu kısaca değerlendirilmiş, daha sonra tartışılan ve karıştırılan Nesîmîler meselesine değinilmiştir. Türk edebiyatının en ünlü şairlerinden biri olan Seyyid Nesîmî, hayatı ve şiirleriyle Türk insanını derinden etkilemiştir. Onun ölümünden sonra da kimi zaman aynı mahlasta takipçileri ortaya çıkmıştır. Bunların içinde en çok tanınanı Kul Nesîmî’dir. Hem mahlas birliği hem de inanç ve söyleyiş benzerliği olunca ister istemez bu farklı şairlerin şiirleri karıştırılmış, çoğu zaman Nesîmî mahlaslı bütün şiirler Seyyid Nesîmî’ye mal edilmiştir. Bunların ayrılması da oldukça güçtür. Bu anlamda makalede söz konusu Hz. Ali Velâyet-nâmesi’nin ve diğer şiirlerin de hangi Nesîmî’ye ait olduğu konusu tartışılmıştır. Ardından Velâyet-nâme’nin ve diğer manzumelerin bulunduğu iki yazma nüsha hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Velâyet-nâme’nin ve tespit edilen diğer manzumelerin şekil ve muhtevaları üzerinde durulmuştur. Velâyet-nâme’de Hz. Ali’nin büyüklüğü ve kahramanlığı klasik İslami/sünni çizgiden farklı, biraz daha
mübalağalı ve mitolojik bir tarzda anlatılmaktadır. Ayrıca eserin kurgu ve
kısmen muhteva itibarıyla Yemînî’nin Fazîlet-nâme’sindeki bir kıssa ile
benzerliği dikkati çekmektedir. Bu bakımdan Yemînî’nin Fazîlet-nâme’si
ile Nesîmî’nin Velâyet-nâme’si arasında bir karşılaştırma da yapılmıştır.
Diğer manzumelerde ise daha çok Hz. Ali ve Hz. Hüseyin sevgisi dile
getirilmiştir. Yazının sonunda bahsedilen manzumelerin çeviri yazılı metinleri sunulmuştur.
Yazının hem Nesîmî mahlasını taşıyan bilinmeyen bir eseri ve yeni
manzumeleri, hem Hz. Ali hakkında yazılmış, kısmen mitolojik bilinmeyen bir Velâyet-nâme’yi ortaya koyması, ayrıca Nesîmî tartışmalarına
dikkati çekmesi bakımından faydalı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali, Seyyid Nesîmî, Kul Nesîmî, Velâyet-nâme, divan.

Kaynakça

• Ayan, H. (1973). “Kul Nesimi’ye Ait Olduğu Sanılan Şiirler”. Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, 6, 21-33.
• Ayan, H. (2002). Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni. 2 C. Ankara: TDK Yayınları.
• Azîz Mahmûd Hüdâyî (2005). Divan-ı İlahiyat (Haz. Mustafa Tatcı-Musa Yıldız). İstanbul: Üsküdar Belediyesi. Çelebioğlu, Â. (1998). Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yayınları.
• Duran, H. (2007). Velâyetnâme. Ankara: TDV Yayınları.
• Erdoğan, M. (2009). “Divan Şiirinde Ortak Mahlas Sorunu ve Kabûlî Örneği”. Erdem, 53, 55-81.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, (2017). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı (Haz. Mustafa İsen). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Gölpınarlı, A. (1973). Hurûfîlik Metinleri Kataloğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• https://sozluk.gov.tr/ erişim tarihi: 25.10.2019.
• Kalyon, F. (2015). “Nesimi’nin Divanında ve Diğer Kaynaklarda Rastlanmayan Şiirleri”. Turkısh Studıes, 10, 16 (Prof. Dr. H. Ömer Karpuz Armaganı), 783-806.
• Karakaş, M. (2019). “Seyyid Nesîmî’nin Bilinmeyen Gazelleri”. CUJOSS, XLIII/1, 120-144.
• Kardaş, S. (2018). Ali Nihanî’nin Manzum Hacı Bektaş-ı Veli Velayetnamesi. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kesik, B. - Şengül, E. (2017). “Seyyid Nesîmî’nin Yayımlanmamış Gazelleri”. Mertol Tulum Kitabı (Ed. Ahmet Kartal-Mehmet Mahir Tulum). 457-461. İstanbul: Sivrihisar Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kurtoğlu, O. (2016). “Yozgatlı Nihânî’nin Manzum Hacı Bektaş-ı Velî Velâyetnâmesi”. I. Uluslararası Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı. 484-493.
• Kutlar, F. S. (2010). “Seher Abdal’ın Helvâ vü Nân’ı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 56, 261-292.
• Kutlar, F. S. (2011). “Menkabet-i Penc Keştî”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 58, 21-48.
• Mecmua. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Taksim Atatürk Kitaplığı. Nu: OE_Yz_1749.
• Mecmua-i Eş’âr. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Taksim Atatürk Kitaplığı. Nu: Bel_Yz_K_0388.
• Ocak, A. Y. (1997). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Olgun, T. (1936). Edebiyat Lügati. İstanbul: Asar-ı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı.
• Özdemir, M. (2020). “Seyyid Nesîmî Dîvânı’nın Kayda Değer Bir Nüshası ve Şairin Neşredilmemiş Türkçe Şiirleri”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 24, 439-504.
• Öztelli, C. (1969) (Haz.). On Yedinci Yüzyıl Tekke Şairi Kul Nesîmî. Ankara: Türk Etnografya, Folklor ve Turizm Derneği Yayını.
• Qəhrəmanov, C. (1973). İmâdüddîn Nesîmî, Eserleri. 3 C, Bakı: Azerbaycan SSR İlimler Akademiyası Respublika El Yazmalar Fondu “İlim” Neşriyatı.
• Sədiq (Düzgün), H. M. (2008). Seyyid İmadəddin Nəsimi, Türkçe Divanı. Təbriz şəhəri: Əxtər Nəşriyyatı.
• Tanyıldız, A. (2019). “Nesîmî’ye Atfedilen Bazı Yeni Şiirler Üzerine Bir Değerlendirme”. Nesîmî Kitabı. (Editörler: Alim Yıldız-Yusuf Yıldırım). 147-175, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Tepeli, Y. (1994). Yeminî’nin Faziletnamesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Tuğluk, İ. H. (2019). “Hurûfî Mecmualarında Nesîmî”. Nesîmî Kitabı. (Editörler: Alim Yıldız-Yusuf Yıldırım). 83-104, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Usluer, F. (2013). “Nesîmî, Şeyh İmâdüddîn Seyyid Nesîmî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. yesevi.edu.tr erişim tarihi: 20.02.2021.
• Yıldız, A. (2019). “Nesîmî’ye Ait Olduğu Düşünülen Bazı Gazeller”. Nesîmî Kitabı. (Editörler: Alim Yıldız-Yusuf Yıldırım). 77-82, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Zülfe, Ö. (2005). “Seyyid Nesimî’nin Tuyuglarına Ek”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2/4, 121-135.