Poetry in the Uzbek Children’s Literature

Yıl 2021, Sayı: 52, 359 - 384, 27.10.2021

Gülşah Tuğlacı , Erhan Solmaz

https://doi.org/10.24155/tdk.2021.188

Öz

Children’s literature is body of oral and written works that aim to
convey ethical and aesthetic values to children and develop children’s
emotional intelligence, imagination and language skills. Uzbek literature,
which is one of the important centers of the Turkic language, culture and
literature in the Turkestan area, has a rich children’s literature corpus.
Uzbek children’s literature began to take shape with Uzbek textbooks
written at the beginning of the 20th century, and emerged as an independent
literature in the 1930’s. Although Uzbek children’s literature is the subject
of various types of studies, it is an area that is generally neglected. This
study aims to examine the development of the Uzbek children’s literature
from 1930 to the present, and to raise awareness of Uzbek children’s
literature. Translations from world children’s literatures into Uzbek were
excluded from the scope of the study. The study material is restricted to
the common genre of children’s literature, poetry. The research focuses
on the following questions: What political/social events and factors
influenced the Uzbek children’s literature? What are the periods and who
are the representatives of the Uzbek children’s literature? What are types
of themes in the Uzbek children’s poetry? Uzbek children’s literature has
been examined in three sections in this study, 1930-1960, 1960-1990 and
1990-present. The study analyzes the political and social background
of each period and their reflections in poetry in terms of themes, and
includes examples of poems bearing the characteristics of the period with
their Turkish translations.

Anahtar Kelimeler

Uzbek children’s literature, child, poetry, poet, transmission.

Özbek Çocuk Edebiyatında Şiir

Öz

Çocuk edebiyatı, çocuklara etik ve estetik değerlerin aktarılmasını, çocuğun duygusal zekâsını, hayal gücünü, dil becerisini geliştirmeyi hedefleyen sözlü ve yazılı eserler bütünüdür. Didaktik yönünün lirik tarafından daha ağır bastığı bu edebiyat, çoğunlukla ideal olanı aktardığı için büyüklerin edebiyatından ayrılmaktadır. Türk dili, kültürü ve edebiyatının Türkistan sahasındaki önemli merkezlerinden olan Özbek edebiyatı, zengin bir çocuk edebiyatı külliyatına sahiptir. Özbek çocuk edebiyatı 20.
yüzyılın başlarında yazılan Özbekçe ders kitaplarıyla şekillenmeye başlamış, 1930’lu yıllarda bağımsız bir edebiyat olarak ortaya çıkmıştır. Bu
edebiyat, kitap, makale, bildiri gibi çeşitli türdeki çalışmalara konu edilse de genellikle ihmal edilmiş olan bir alandır. Bu çalışmanın amacı Özbek çocuk edebiyatının 1930’dan günümüze kadarki gelişimini incelemeyi, yetişkin edebiyatından ayrı bir kol olarak varlığını sürdüren Özbek çocuk edebiyatına farkındalığı artırmayı amaçlar. Dünya çocuk edebiyatlarından Özbekçeye yapılan çeviriler çalışmanın kapsamı dışında tutulmuştur. Çalışma materyali, çocuk edebiyatının yaygın türü olması sebebiyle şiir ile sınırlandırılmıştır. Araştırma, Özbek çocuk edebiyatının hangi siyasi/toplumsal olay ve unsurlar temelinde şekillendiği, hangi dönemlerde ele alınabileceği, hangi şairler tarafından temsil edildiği, şiirlerin hangi temalar çerçevesinde kaleme alındığı sorularına odaklanır. Özbek çocuk edebiyatı bu çalışmada 1930-1960, 1960-1990 ve 1990’dan günümüze olmak üzere üç dönemde ele alınmıştır. Her dönemin siyasi ve toplumsal arka planı ve bunların tema açısından şiirdeki yansımaları incelenmiş, dönem özelliklerini taşıyan şiir örnekleri Türkçe aktarımlarıyla birlikte
verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

: Özbek çocuk edebiyatı, çocuk, şiir, şair, aktarım.

Kaynakça

• A’zam, M. (1970). Senga Nima Bo‘ldi. Toshkent: Yosh Gvardiya.
• A’zam, M. (2005). Saylanma: Bolalar uchun asarlar (Ed. A. Obidjon). Toshkent: Cho‘lpon.
• Adashboyev, T. (2003). Orzularim - Qo‘sh Qanotim. Toshkent: Sharq.
• Akbarov, A. ve Qodirov, M. (1987). Kichkintoy va Paxtaoy. Toshkent: Yulduzcha.
• Axmedova, Z. (1984). Yumor i satira v uzbekskoy detskoy poezii: 60- 70-x godov. Doktora Tezi. Taşkent: Tashkentskiy Ordena Trudovogo Krasnogo Znameni Gosudarstvennıy Universitet imeni V. I. Lenina.
• Azimov, A. ve Hazratqulov, M. (2011). Bolalar Adabiyoti va Folklor. Samarqand.
• Barakayev, R. (1994). XX Asr Boshlaridagi O‘zbek Bolalar Adabiyoti va Abdulla Avloniy Ijodi. Doktora Tezi. Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Alisher Navoiy Nomidagi Adabiyot Instituti.
• Barakayev, R. (2009). “Bolalarga Beraylik Dunyoni”. O‘zbek Bolalar Adabiyoti Antologiyasi I: She’riyat (Ed.: T. Adashboyev ve A. Akbar). Toshkent: O‘qituvchi. 3-24.
• Barnoyev, S. (1986). Tinchlikni Ulug‘laymiz. Toshkent: Yosh Gvardiya.
• Curayeva, G. (2010). “Özbek Çocuk Şiirlerinde Hicvî Timsaller Yaratmanın Kendine Özgü Özellikleri”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, X/1, 17-21.
• Diyor, Z. (1946). “To‘yona”. Sharq Yulduzi, 4-5, 17.
• Dursunoğlu, H. (2007). “Çocuk-Edebiyat ve Çocuk Edebiyatı”. Eğitim Fakülteleri İçin Çocuk Edebiyatı (Ed: Ö. Yılar ve L. Turan). Ankara: Pegem Akademi. 1-36.
• G‘ulom, G. (1983). Farzandlarimga. Toshkent: Yosh Gvardiya.
• Hamdamov, U. (2019). “Dönemsel Problemlerin Şiirin İmaj Dünyasına Yansıması”. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi, 2/2, 335-341.
• Hayit, B. (2000). Sovyetlerde Türklüğün ve İslâm’ın Bazı Meseleleri. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• İbrahimova, Z. (2010). Gulgina: Kichkintoylar uchun badiiy adabiyot majmuasi II. Toshkent: Yangi Nashr.
• Jamilova, B. (2020). “O‘zbek Bolalar She’riyatida Ma’rifat va Tarbiya”. Filoloji ve Kültür Araştırmaları 2 (Ed.: N. Hasan ve M. Yuldaşev). Karabük: Karabük Üniversitesi. 384-387.
• Jumaboyev, M. (1996). O‘zbek va Jahon Bolalar Adabiyoti. Toshkent: O‘qituvchi.
• Jumaboyev, M. (2004). Bolalar Adabiyoti. Toshkent: O‘qituvchi.
• Kahhar, T. (2014). “XX. yy. Özbek Çocuk Edebiyatı ve Yayıncılığı”. I. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri. İstanbul. 78-95. https:// cogeyb.org/wp-content/uploads/2015/05/001_Bildiriler-1.pdf erişim tarihi: 18/04/2021
• Kahhar, T. (2016). “Çağdaş Özbek Çocuk Edebiyatı ve Bazı Meseleleri”. III. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu: Bildiriler (Ed.: M. Günyüz, B. V. Yıldız ve T. Şimşek). İstanbul: Step Matbaacılık. 257-264. https://cogeyb.org/wp-content/uploads/2016/10/3.-SEMPOZYUM-B%c4%b0LD%c4%b0R%c4%b0LER-K%c4%b0TABI.docx.pdf erişim tarihi: 14/03/2021
• Karimov, N., Mamajonov, S., Nazarov, B., Normatov, U. ve Sharafiddinov, O. (1999). XX Asr O‘zbek Adabiyoti Tarixi. Toshkent: O‘qituvchi.
• Kocaoğlu, T. (1998). “Özbek Türkleri Edebiyatı”. Türk Dünyası El Kitabı IV Edebiyat: Türkiye Dışı Türk Edebiyatları. Ankara: TKAE, 179-197.
• Matchonov, S., Shojalilov, A., G‘ulomova, X., Sariyev, Sh. ve Dolimov, Z. (2020). O‘qish Kitobi: Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 4- sinfi uchun darslik, 6- nashr. Toshkent: Yangiyul Poligraph Service. https://eduportal.uz/ Umumiyfiles/darsliklar/4/oqish_4_uzb.pdf erişim tarihi: 19/02/2021
• Matjon, S. ve Qurboniyozov, M. (2009). Bolalar Adabiyoti Ijodiy-Uslubiy Izlanishlar. Toshkent: NTDPU.
• Mirzayev, S. (2005). XX Asr O‘zbek Adabiyoti. Toshkent: Yangi Asr Avlodi.
• Mirzayev, S. ve Shermuxamedov, S. (1993). Hozirgi Zamon O‘zbek Adabiyoti Tarixi. Toshkent: O‘zbekiston.
• Mo‘min, P. (1972). Odob va Oftob. Toshkent: Yosh Gvardiya.
• Mo‘min, P. (2003). Bolajon, Bolajonim. Toshkent: Cho‘lpon.
• Muhammadiy, Q. (1981). Odam — Olam Qo‘shig‘i V- kitob. Toshkent: Yosh Gvardiya.
• Muhammadiy, Q. (1987). Men Sizga Bir Hikmat Aytayin. Toshkent: Yulduzcha.
• Nazar, R. (1987). Yashasin Quyoshli Kun. Toshkent: G‘afur G‘ulom.
• O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Alisher Navoiy Nomidagi Til va Adabiyot Instituti (2006-2008). O‘zbek Tilining Izohli Lug‘ati (I-V). Toshkent: “O‘zbekiston Milliy Entsiklopediyasi” Davlat Ilmiy Nashriyoti.
• Obidjon, A. (2006). O‘g‘irlangan Pahlavon. Toshkent: Cho‘lpon.
• Obidjon, A. (2012). “O‘rni Borning Qadri Bor”. Osmondagi Darvoza. Toshkent: Sharq. 199-207. https://uzsmart.uz/kitoblar/files/Aralash/Tursunboy%20 Adashboyev.%20Osmondagi%20darvoza_%5Buzsmart.uz%5D.pdf erişim tarihi: 17/04/2021
• Ota, Q. (2014). Quyosh Bola Oy Bola. Toshkent: O‘qituvchi.
• Oxunova, E. (2006). Buvijonim Keldilar. Toshkent: O‘qituvchi.
• Rajab, D. (2019). “Yurt Qalqonlari”. O‘qish Kitobi: Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 1- sinfi uchun darslik, 15- nashr (Ed.: T. G‘afforova, E. Shodmonov ve G. Eshturdiyeva). Toshkent: Sharq. 5. https://eduportal.uz/Umumiyfiles/ darsliklar/1/oqish_1_uzb.pdf erişim tarihi: 21/02/2021
• Safarov, O. (1985). O‘zbek Bolalar Poetik Folklori. Toshkent: O‘qituvchi.
• Sattor, Sh. (1979). “Bola Qalbi”. Sharq Yulduzi, 6, 10.
• Sattor, Sh. (1980). Buncha Totli. Toshkent: Yosh Gvardiya.
• Solmaz, E. ve Tuğlacı, G. (2020). “Özbekistan Çocuk Şiirleri”. Türk Dünyasından Çocuk Şiirleri (Ed.: S. Sağlam ve E. Sakallı). Ankara: Bengü. 185-224.
• Sulaymon, Y. (1971). “O‘quvchilar Askari”. Guliston, 9, 22.
• Sulaymon, Y. (1986). “Qo‘shnilar”. Sharq Yulduzi, 2, 138.
• Suyumov, A. ve Jumaboyev, M. (1995). Bolalar Adabiyoti. Toshkent: O‘qituvchi.
• Şirin, M. R. (2016). “Edebiyat ve Çocuk Edebiyatı: Edebiyatın Amacı ve İşlevi”. Türk Dili, CX/780, 12-31.
• Tolib, R. (1983). Eshitmadim Demanglar. Toshkent: Yosh Gvardiya.
• Turaeva, D. (2015). “Problem of the Hero of the Uzbek Children’s Literature of 50-60”. Anglisticum Journal, 4/12, 51-56.
• Turaeva, D. (2016). “Özbek Çocuk Şiirinde Maharet Meseleleri”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 13/3, 71-84.
• Turdieva, K. (1994). Hozirgi Zamon Bolalar She’riyatida Ma’naviyat Masalasi. Doktora Tezi. Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Alisher Navoiy Nomidagi Adabiyot Instituti.
• Turdieva, K. (2017). “Osobennosti sovremennoy uzbekskoy detskoy poezii”. International Scientific Journal, 54/10, 66-69. https://dx.doi.org/10.15863/ TAS.2017.10.54.15
• Ubaydullo, T. (1989). Qirlar To‘la Qizg‘aldoq. Toshkent: Yosh Gvardiya.
• Umarova, M., Xamrakulova, X. ve Tojiboyeva, R. (2019). O‘qish Kitobi: Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 3- sinfi uchun darslik, 4- nashr. Toshkent: O‘qituvchi. https://eduportal.uz/Umumiyfiles/darsliklar/3/oqish_kitobi_3_ uzb.pdf erişim tarihi: 21/02/2021
• Üşenmez, E., Boltabayev, S. ve Tuğlacı, G. (2016). Özbekçe-Türkçe Sözlük. İstanbul: Türk Dünyası Vakfı.
• Rajabov, D. (1995). 80- yillar O‘zbek Bolalar She’riyatida Poetik Mahoratning Ayrim Masalalari. Doktora Tezi. Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Alisher Navoiy Nomidagi Adabiyot Instituti.