ON THE STORY OF FATİH KERIMI’S “TILSIZ HATUN”

Yıl 2022, Sayı: 54, 219 - 240, 17.10.2022

Cihan Çakmak

https://doi.org/10.24155/tdk.2022.213

Öz

In the first quarter of the 18th and 20th centuries, some innovation movements in different geographies had wide repercussions in the field of Idil Ural, and the new searches that emerged especially on the ground of modernization of education gave the opportunity to question the classical education institutions that have been going on for many years. The first objections to the old teaching method in Bukhara madrasahs, where a traditional understanding has prevailed for centuries, will be voiced by great scholars such as Şehabeddin Mercani. This ancient understanding, which had no contribution to the society in the years following Mercani, will be criticized loudly and it will be revealed that the modern understanding should be dominant in education. The group of intellectuals who call themselves “jadidists” will express that it will not be possible for the society to move forward with these old madrasahs, and they will say that literacy should increase and girls should benefit from education and training activities on an equal basis with boys. Fatih Kerimi, who took part in this movement, will focus on the problematic areas in the society in his
works and newspaper and magazine activities and offer solutions to them. Kerimi, who worries about the problems of the society and constantly thinks about the problems of the people and adopts the principle of finding solutions to the problems, has been busy with continuous education and broadcasting activities for the development of the Tatar nation to which he belongs. In this respect, in his works and publishing activities, he made an effort to identify the problematic areas in the society and find solutions to these areas, just like a sociologist. This study will focus on Fatih Kerimi’s work called “Tilsiz Hatun”, which was published in Orenburg in 1908. The work in question draws attention by separating it from other works of the author in terms of being
written in an individual style and containing humorous elements, unlike the intellectual articles that Kerimi wrote in the newspapers and the social issues he dwells on in his stories.

Anahtar Kelimeler

Fatih Kerimi, Tilsiz Hatun, jadidism, humorous elements.

FATİH KERİMÎ’NİN “TİLSİZ HATUN” ADLI HİKÂYESİ ÜZERİNE

Öz

18 ve 20. yüzyılın ilk çeyreğinde farklı coğrafyalarda baş gösteren birtakım yenilik hareketleri İdil Ural sahasında geniş yankı bulmuş, özellikle eğitimin modernleşmesi zemininde ortaya çıkan yeni arayışlar beraberinde uzun yıllardır süregelen klasik eğitim kurumlarının sorgulanmasına da fırsat tanımıştır. Yüzyıllardır geleneksel bir anlayışın hüküm sürdüğü Buhara medreselerindeki eski öğretim metodunun hâkim olduğu medreselere ilk itirazlar Şehabeddin Mercani gibi büyük âlimler tarafından dillendirilecektir. Mercani’yi takip eden yıllarda topluma hiçbir
katkısı olmayan bu kadimci anlayış yüksek sesle eleştirilecek ve eğitimde modern anlayışın hâkim olması gerektiği ortaya konacaktır. Kendini “ceditçiler” olarak adlandıran aydınlar gurubu, bu eski medreselerle toplumun ileriye gitmesinin mümkün olmayacağını dile getirerek okuma yazmanın artması ve kız çocuklarının da erkeklerle eşit bir şekilde eğitim-öğretim faaliyetlerinden faydalanması gerektiğini dile getireceklerdir. İşte bu hareketin içinde yer alan Fatih Kerimî, yazdığı eserler ile gazete ve dergi faaliyetlerinde toplumdaki problemli alanlar üzerinde durarak
bunlara çözüm önerileri sunacaktır. Toplumun dertleriyle dertlenen, halkın içinde bulunduğu sıkıntılar üzerinde sürekli düşünen ve sorunlara çözüm bulmayı ilke edinen Kerimî,
mensup olduğu Tatar milletinin gelişmesi için sürekli eğitim ve yayın faaliyetleriyle meşgul olmuştur. Bu itibarla yazdığı eserler ve yayıncılık faaliyetlerinde âdeta bir sosyolog gibi toplumdaki sorunlu alanları teşhis etme ve bu alanlara çözüm yolları bulma gayreti içinde bulunmuştur. Bu çalışmada, Fatih Kerimî’nin 1908 yılında Orenburg’da yayımlanan “Tilsiz Hatun” adlı eseri üzerinde durulacaktır. Söz konusu eser Kerimî’nin gazetelerde kaleme aldığı fikrî yazıları ile hikâyelerinde üzerinde durduğu toplumsal konulardan farklı olarak, bireysel bir üslupla kaleme alınması ve mizahi unsurlar içermesi bakımından yazarın diğer eserlerinden ayrılmasıyla dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fatih Kerimî, Tilsiz Hatun, ceditçilik, mizahi unsurlar.

Kaynakça

• Aḫuncanov, G.H., Maxmutova, L.T., Möxemmediyev, M.G., Sabirov, K.S., Xanbikova, Ş.C., Zilayeva, R.A., Abdraxmanova, G.G., Abdullin, İ.A., Vahitova, S.B., Ganiyev, L.R., Gazizova, F.M., Gaynanova, L.R., Exmetyanov, R.G., Mingulova, G.H. Tatar Tiliniŋ Aŋlatmalı Süzligi. Cilt I (1977), Cilt II (1979), Cilt III (1981). Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Çakmak, C. (2014). Fatih Kerimî’nin Hıyal Mı? Hakıykat Mi? ve Andan Bundan Eserleri Üzerinde Dil ve Üslup İncelemesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çakmak, C. (2018). “Fatih Kerimî’nin Mirza Kızı Fatıyma, Şakirt İle Student ve Nuretdin Hoca Hikâyelerinde Ele Alınan Sosyal Temalar”. Gazi Türkiyat. 22, 39-54.
• Çakmak, C. (2019). “Fatih Kerimî’nin ‘Ondan Bundan’ Adlı Eserinin Fikri Yapısı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research. 12, 66, 36-46.
• Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Gaynullin, M. (2000). Fatıyḫ Kerimî, Fatiḫ Kerimî, Şeḫĭslerĭbĭz (Fenni-Biografik Cıyıntık). Kazan: Ruḫiyat Neşriyatı.
• Kerimî, F. (1996). Saylanma Eserler (Haz. M. Gaynetdinov). Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
• Kerimî, F. (2001). Avrupa Seyahatnamesi (Haz. F. Gökçek). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Kerimî, F. (2016). Mirza Kızı Fatıyma Seçme Eserler (Haz. C. Çakmak). Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• Kerimî, F. (2019). Ondan Bundan (Haz. C. Çakmak). Ankara: Bengü Yayınları.
• Kerimî, F. (2020). “Cihangir Mahdumun Köy Mektebinde Okuması” (Akt. Birsel Oruç Aslan). Kardeş Kalemler. 14, 160, 35-41.
• Sabitov, T. (2000). Fatıyḫ Aga Kerimov, Fatiḫ Kerimî, Şeḫĭslerĭbĭz, (FenniBiografik Cıyıntık). Kazan: Ruḫiyat Neşriyatı.
• Şeref, Z. (2000). Fatıyḫ Kerimî, Fatiḫ Kerimî, Şeḫĭslerĭbĭz, (Fenni-Biografik Cıyıntık). Kazan: Ruḫiyat Neşriyatı.
• Tatar Edebiyatı Tarihı (1985), (Red. Yuziyev, N. G., Abdullin Ya. G., Abilov, Ş. Ş., Axunov G. A., Gaynullin, M. Ḫ., Gıyzzetullin N.G. vd.), Tom II. XIX Yöz Tatar Edebiyatı. Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
• Yüziyev, N. G., Abdullin, YA. T., Abidov, Ş. Ş. (1985). Tatar Edebiyatı Tarihi. Cilt 2. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Ek-1 Tilsiz Hatun (1908) Türkiye Türkçesi Aktarma