BULGARİSTAN TÜRKLERİ ÇOCUK EDEBİYATI METİNLERİNİN “ÇOCUKLUK SOSYOLOJİSİ” BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2023, Sayı: 56, 101 - 114, 27.10.2023

Engin Yılmaz

https://doi.org/10.24155/tdk.2023.226

Öz

Çocuk, günümüzde “toplumsal özne” olarak kabul edilmekte; dinsel,
kültürel, ekonomik referanslarla analiz edilmektedir. Genç bir disiplin
olan çocukluk sosyolojisi tekil olarak çocuğu değil, toplumsal özellikleri
ışığında bütünleyici bir anlayışla çocukluk dönemini ele almaktadır.
Kendine özgü bir metodolojisi olan çocukluk sosyolojisi, çocuğun yaşadığı
toplumdaki “sosyal kodlar”ı incelemekte ve çocuğu vazgeçilmez
bir “sosyal aktör” olarak kabul etmektedir. Bu araştırmada, Bulgaristan
Türkleri çocuk edebiyatı metinlerinin çocukluk sosyolojisi bakımından
değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bilindiği üzere Bulgaristan, nüfusunun
yaklaşık yüzde onunu teşkil eden Türklerin yaşadığı ülkelerden birisidir.
Bulgaristan’daki Türk nüfusun kültürel erozyona ve sosyal asimilasyona
karşı uzun bir zamandan beri mücadele ettiği bilinmektedir. Yaşanan bütün
zorluklara ve insan hakları ihlallerine rağmen Bulgaristan Türkleri;
öz kültürünü yaşatıp gelecek nesillere aktarmada aile, din, dil, edebiyat,
folklor, mimari vb. kültürel kurumlar ve sivil toplum teşkilatları aracılığıyla
ciddi bir çaba göstermektedirler. Bulgaristan’da çocuklara yönelik
edebiyat; dergi, gazete, kitap vb. aracılığıyla gelişmektedir. Araştırmada;
Atıf Akgün tarafından hazırlanan Bulgaristan Türkleri Çocuk Edebiyatı
(Dönemler-Temsilciler-Türler) adlı kitabın “Bulgaristan Türkleri Çocuk
Edebiyatından Örnek Metinler” bölümünde yer alan çocuk şiirleri, “dezavantajlı
çocuklar”ın eğitimine etki eden dört önemli faktör olan “aile, okul ve öğretmen, sosyal çevre, küreselleşme araçları ve sosyal medya”
bakımından ayrıntılı olarak incelenmiştir. Araştırma, betimleyici yöntem
ışığında doküman taraması tekniği ile yapılandırılmıştır. Araştırmanın sonunda,
oluşturulan kahramanlar/tiplemeler ve edebî metinler aracılığıyla,
Bulgaristan Türklerinin çocuğu yalnızca çeşitli sosyal ve çevresel tehditlere
karşı korunması gereken pasif birey olarak değil, yaşadığı topluma
değer katan, beslendiği kültürün devamlılığını sağlayan aktif birey olarak
algıladığı tezine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çocukluk sosyolojisi, toplumsal özne, sosyal aktör, dezavantajlı çocuk, sosyal medya

Evaluation of Children’s Literature Texts of Bulgarian Turks in terms of “Childhood Sociology”

Öz

Today, the child is accepted as a “social subject” and analyzed with
religious, cultural and economic references. The sociology of childhood,
a young discipline, deals not only with the child as an individual, but
also with the childhood period with a holistic understanding in the light
of its social characteristics. Sociology of childhood, which has its own
methodology, examines the “social codes” in the society in which the
child lives and considers the child as an indispensable “social actor”.
In this study, it is aimed to evaluate the children’s literature texts
of Bulgarian Turks in terms of the sociology of childhood. Turkish
population in Bulgaria has been struggling against cultural erosion and
social assimilation for a long time. In the research; the children’s poems in
the “Sample Texts from Bulgarian Turks Children’s Literature” prepared
by Atıf Akgün were examined in detail in terms of “family, school and
teacher, social environment, globalization tools and social media”, which
are four important factors affecting the education of “disadvantaged
children”. The research was done with document scanning technique
in the light of descriptive method. At the end of the research, through
the heroes/types and literary texts, the thesis was reached that Bulgarian
Turks perceive the child not only as a passive individual who needs to be
protected against various social and environmental threats, but also as an
active individual who adds value to the society he/she lives in and ensures
the continuity of the culture he/she feeds on.

Anahtar Kelimeler

Childhood sociology, social subject, social actor, disadvantaged child, social media

Kaynakça

• Akgün, A. (2016). Bulgaristan Türkleri çocuk edebiyatı (dönemler-temsilciler- türler). Bengü Yayınları.
• Aydoğmuş Ördem, Ö. (2016). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk romanında çocuk. Karahan Kitabevi.
• Aydoğmuş Ördem, Ö. (2020a). Çocukluk sosyolojisi & paradigmalar, paradokslar, eleştiriler. Çizgi Kitabevi.
• Aydoğmuş Ördem, Ö. (2020b). Türkiye’de çocukluk sosyolojisi. Uluslararası toplum araştırmaları dergisi, 31, 4469-4492.
• Corsaro, A. W. (1997). The sociology of childhood. Pine Forge Press.
• Demirhan, H. (2019). Sözlü anlatımlarla 1984-1989 yılları arasında Bulgaristan’da Türklere uygulanan asimilasyon politikaları. Rumelide dil ve edebiyat araştırmaları dergisi, 16, 274-284.
• Eraslan, L. (Ed.). (2020). Çocukluk sosyolojisi. Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları.
• Karabıyık, M. S. (2019). Yeni sosyolojilere doğru imkân ve fırsatlar: Bir disiplin olarak çocukluk sosyolojisi. Çocuk ve medeniyet, 2019(1), 163-178.
• Marshall, G. (2005). Sosyoloji sözlüğü (Çev.: O. Akınhay ve D. Kömürcü). Bilim ve Sanat Yayınları.
• Mayall, B. (2019). Çocukluk sosyolojisi tarihi (Çev.: Ö. Aydoğmuş Ördem). Karahan Kitabevi.
• Özarslan, A. D. (2017). Çocuk ve çocukluk sosyolojisi. Resse Kitap.
• SETA. (2020). Bulgaristan Türklerinin kültürel, ekonomik ve siyasi sorunları, talepleri, çözüm önerileri. (153). SETA Yayınları.
• Tezcan, M. (2012). Çocuk sosyolojisi. Anı Yayıncılık.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, E. (2021). Toplum ve dil (dil toplum biliminin temel kavramları, kuramları ve sorunları). Pegem Akademi Yayıncılık.
• https://sozluk.gov.tr/ erişim tarihi: 25.1.2023.