Psiko-Fenomenolojik Açıdan İslam’da Arınma Ritüelleri

Yıl 2023, , 81 - 111, 30.12.2023

Mustafa Tural

https://doi.org/10.59379/tdpd.1344625

Öz

İslam inancına göre insan, hiç kirlenmeyen veya kirlenmemesi gereken bir varlık değildir. Ayrıca insan, kirlendiği andan itibaren bütün değerini yitirip gözden düşen bir varlık da değildir. İslam’a göre insan; hata yapar, günah işler ve kirlenir bununla birlikte pişman olup tövbe ederek temizlenir. Bu bağlamda İslam’da, bazı diğer semitik dinlerde olduğu gibi ilk günahın bağışlanması için tanrısal bir varlığın kurban edilmesi ritüeli bulunmamaktadır. Ayrıca samimi duygularla yapılan tövbe için herhangi bir aracıya da gerek yoktur. İslam’da arınma olgusunun psiko-fenomenolojik açıdan tahlil edildiği çalışmada, Kur’ân’da ve hadislerde geçen arınma ritüellerinin yapılış amacı, ritüellerde kullanılan materyaller, ritüellerin yapılış şekli ve zamanı gibi hususlar gözetilerek İslam dinindeki arınma ritüelleri anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda hem kirlilikten arınmak için hem de gündelik dinî yaşantının parçası olarak uygulanan arınma ritüelleri tasvir edilmiştir. Ulaşılan bulgular, dinler tarihi ve Din psikolojisi yöntembilimi doğrultusunda değerlendirilmiş olup benzerliklere ve farklılıklara değinilmiştir. Çalışma alanı ana kaynaklarla sınırlı tutulmuş olup İslam tarihi boyunca ortaya çıkmış olan inanç, ibadet veya siyaset odaklı pek çok farklı dinî görüş, mezhep veya yeni dini hareketin arınma olgusu üzerine yaptığı açıklamalar veya ana kitleden farklı olarak uyguladıkları ritüeller araştırma evreni dışında tutulmuştur. Sonuç olarak Kur’an-ı Kerim’de insan türünden melek gibi olmasının istenmediği, insanın kirlenebilme özelliğinin arınması için gerekli olduğu ve insanı değerli kılan özelliğinin arınabilme özelliğini kullanması olduğu tespit edilmiştir. Dolayısıyla Kur’an-ı Kerim’e göre kendisine verilen akıl ve iradeyi özgürce kullanabilmesi için insanın önüne farklı seçeneklerin sunulması gerekmektedir. Bu durum insanın doğruyu veya yanlışı tercih etmesine ve seçiminin sonuçlarıyla yüzleşmesine neden olmaktadır. İslam’a göre insan hata yapan ve hatalarından ders çıkaran dolayısıyla gelişmeye müsait olan bir varlıktır. Ayrıca İslam’a göre insan, maddi açıdan ‘kirlenen ve temizlenen’, manevi açıdan ‘günah işleyen ve tövbe eden’ bir varlıktır. İnsanın bedenini ve ruhunu arındırmak isteyen İslam dini, maddi veya manevi arınma ritüellerinden herhangi birini diğerine tercih etmemiş ve diğerinin önemini yitirmesine neden olacak bir yaklaşım sergilememiştir.

Anahtar Kelimeler

Din psikolojisi, Din fenomenolojisi, İslam, Ritüel, Arınma

Purification Rituals in Islam from Psycho-Phenomenological Perspective

Öz

According to Islamic belief, humans are not inherently impure, nor are they beings that must remain untarnished. In Islam, a person may make mistakes, commit sins, and become impure; however, through genuine remorse and repentance, they can purify themselves. Unlike some other Semitic religions, Islam does not entail a ritualistic sacrifice of a divine entity for the forgiveness of the original sin. Additionally, there is no need for intermediaries in sincere repentance. This study explores the phenomenon of purification in Islam from a psycho-phenomenological perspective, delving into the purposes, materials, procedures, and timing of purification rituals mentioned in the Quran and hadiths. The aim is to comprehend the purification rituals within the context of Islamic faith, considering both their role in cleansing impurities and their integration into daily religious practices. The findings are evaluated within the framework of the history of religions and the methodology of the psychology of religion, highlighting similarities and differences. The study is limited to primary sources, excluding various religious perspectives, sects, or new religious movements that emerged throughout Islamic history and provided alternative explanations or rituals related to the concept of purification. Ultimately, it is observed from the Quran that human beings are not expected to be angelic; rather, the capacity for impurity is deemed necessary for the cleansing process, with the value of humanity lying in the ability to purify oneself. Therefore, the Quran emphasizes presenting humans with different choices to freely exercise their intellect and will. This dynamic allows individuals to choose between right and wrong, confronting the consequences of their decisions. According to Islam, humans are fallible beings who learn from their mistakes, fostering their potential for development. Islam views humans as entities both physically subject to purification—wherein they become impure and then purified—and spiritually capable of sinning and repenting. The Islamic faith, seeking to purify both the material and spiritual aspects of an individual, does not prioritize one form of purification over the other, maintaining a balanced approach without diminishing the significance of either.

Anahtar Kelimeler

Psychology of religion, Phenomenology of religion, Islam, Ritual, Purity

Kaynakça

• Adam, B. (2015). Yahudilik. [içinde] Dinler tarihi el kitabı (ss. 60-126). Ed. B. Adam. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Akkaya, Ü. H. (2019). Y kuşağı ilahiyat öğrencilerinde model insan algısı. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(15), 43-84.
• Aydın, A. R. (2009). İnanma ihtiyacı ve dinî ritüellerin psikolojik değeri. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9(2), 87-100.
• Bahadır, A. (1999). Hayatın anlam kazanmasında psiko-sosyal faktörler ve din. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Balcı, Ş. (2023). İslâm aile hukukunda zıhâr. Batman Akademi Dergisi, 7(1).
• Bayar, M. (2021). İslam fıkhında ölünün yaşayanlar üzerindeki hakları. Amasya İlahiyat Dergisi, 16.
• Behar, R. N. (2009). El gid para el pratikante dini uygulama rehberi (M. Farsi, Ed.; M. Yanar, Çev.). Gözlem Yayınları.
• Berenbaum, M. (2007). Netilat yadayim. [içinde] Encyclopaedia Judaica (2. baskı). C. 15, (ss. 112-113). Ed. F. Skolnik. Michigan: Thomson Gale.
• Besalel, Y. (2001). Yahudilik ansiklopedisi. Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş.
• Blackley, W. L., & Hawes, J. (1876). The critical english testament the epistles from first timothy and the apocalypse (3. baskı). C. 3. Edinburgh: Strahan.
• Boran, M. (2022). Beraet-i Zimmet asıldır kaidesinin temelleri, kapsamı ve evrenselliği. Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi, 5.
• Böke, E. G. (2012). Tövbe. [içinde] TDV İslâm ansiklopedisi C. 41. (ss. 279-283). Ankara: TDV Yayınları.
• Candan, A. (2010). İslam hukukunda yemin ve ahlakilik. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 15, 431-452.
• Cengil, M. (2003). Depresyonu önlemede dini inancın koruyucu rolü. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 3(2), 129-152.
• Cengil, M., & Tekin, D. B. (2016). Kutsal zaman, algılanış biçimi ve ibadet hayatına etkisi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(29), 33-63.
• Dağcı, A. (2021). Duaya ilişkin algılar: Metaforik bir araştırma. Darulfunun İlahiyat, 32(1), 179-198.
• Demirörs, F. (2022). Dinlerde arınma ve kefaret. Din ve Bilim, 5(1), 21-40.
• Düzgün, Ş. (2012). Dinsel ve mitolojik yönleriyle cin ve şeytan algımız. Kelâm Araştırmaları Dergisi, 10(2), 11-30.
• Ebû Dâvûd, S. b. el-E. b. İ. es-Sicistânî el-Ezdî. (2013). Es-Sünen. Risâle.
• Eisenstein, J. D. (1905). Taharah. [içinde] The Jewish encyclopedia. C. 11 (s. 668). Ed. I. Singer. Funk and Wagnalls.
• el-Buhârî, E. A. M. b. İ. b. İ. el-Cu‘fî. (1998). El-Câmiu’s-Sahîh. Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye.
• Eliade, M. (2005). Dinler tarihi inançlar ve ibadetler morfolojisi (M. Ünal, Çev.). Serhat.
• Eroğlu, A. H. (2015). Hıristiyanlık. [içinde] Dinler tarihi el kitabı (ss. 134-191). Ed. B. Adam. Ankara: Grafiker Yayınları.
• et-Tirmizî, E. Î. M. b. Î. b. S. (2011). Süneni’t-Tirmizî. Risâle.
• Günay, H. M. (2007). Nifas. [içinde] İslam ansiklopedisi. C. 33 (ss. 79-81). Ankara: TDV Yayınları.
• Gündüz, Ş. (Ed.). (2019). Yaşayan dünya dinleri (5. baskı). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Haleva, Y., Benveniste, M., Adoni, Y., & Haleva, N. (Ed.). (2002). Türkçe çeviri ve açıklamalarıyla tora ve aftara 1. Kitap: Bereşit (M. Farsi, Çev.). Ankara: Gözlem Yayınları.
• Haleva, Y., Benveniste, M., Adoni, Y., & Haleva, N. (Ed.). (2010a). Türkçe çeviri ve açıklamalarıyla tora ve aftara 2. Kitap: Şemot (M. Farsi, Çev.). Ankara: Gözlem Yayınları.
• Haleva, Y., Benveniste, M., Adoni, Y., & Haleva, N. (Ed.). (2010b). Türkçe çeviri ve açıklamalarıyla tora ve aftara 3. Kitap: Vayikra (M. Farsi, Çev.). Ankara: Gözlem Yayınları.
• Horne, C. F. (1917). The great rejected books of the biblical apocrypha. the sacred books and early literature of the east (F. C. Conybeare & B. Cowper, Çev.). New York: Parke Austin and Lipscomb.
• Horozcu, Ü. (2010). Tecrübî araştırmalar ışığında dindarlık ve maneviyat ile ruhsal ve bedensel sağlık arasındaki ilişki. Milel ve Nihal, 7(1), 209-240.
• Isaak, J. (2004). Baptism among the early christians. https://directionjournal.org.
• İbn Mâce, E. A. M. b. Y. el-Kazvînî. (2010). Es-Sünen. Dâr’u-Sıddîk.
• İmam Kurtubi. (1998). El-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân (M. B. Eryarsoy, Çev.). İstanbul: Buruc Yayınları.
• İnci, B., & Kımter, N. (2021). Nankörlük psikolojisi ve dindarlık üzerine deneysel bir çalışma. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 51, 353-384.
• İpek, Y. (2021). Kitab-ı mukkaddes’te merhamet algısı. Erciyes Akademi, 35, 628-640.
• Karaca, F. (2016). Din ve yabancılaşma: İmkânlar, fırsatlar ve tehlikeler. İlahiyat Akademi Dergisi, 3, 45-54.
• Karaca, F. (2023). Hac ibadetinin bireysel çıktıları üzerine tecrübî bir araştırma. Darulfunun İlahiyat, 34(1), 189-210.
• Kartopu, S. (2013). Dini yaşayışta hayatı sorgulama ve anlam arayışı. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(3), 67-90.
• Katar, M. (1997). Dinlerde keffaret anlayışı. Dini Araştırmalar, 1, 44-58.
• Kımter, N. (2016). Namaz ve psikolojik iyi olma arasındaki ilişki üzerine bir inceleme. EKEV Akademi Dergisi, 20(68), 299-332.
• Kızılabdullah, Ş. (2019). Pre and post-death rituals in christianity: a phenomenological analysis. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 3(1).
• Koç, M. (2003). Ergenlik döneminde dua ve ibadet psikolojisi üzerine teorik bir yaklaşım. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(1), 373-397.
• Köse, A. (2000). İhtida. [içinde] İslam ansiklopedisi C. 21. Ankara: TDV Yayınları.
• Küşat, A. (2011). Bedensel ibadetlere psikofizyolojik bir yaklaşım. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29(2), 21-36.
• Maçin, H. (2001). İslam hukukunda keffaretler (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mema, F. (2011). İslâm hukukunda yemin ve kefâreti (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Meslin, M. (2005). Baptism. [içinde] Encyclopedia of religion. (2. baskı). C. 2, (ss. 779-783). Ed. L. Jones. Michigan: Thomson Gale.
• Michel, T. (2012). Hristiyan tanrı bilimine giriş. İstanbul: Sak Ofset.
• Milne, B. (1995). Tanrı öğretisi hristiyan inancının el kitabı (L. Kınran, Çev.). İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları.
• Müslim b. el-Haccâc, E.-H. b. M. el-Kuşeyrî. (2003). El-Câmiu’s-sahîh. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyye.
• Öğüt, S. (1994). Ef’âl-i mükellefîn. [içinde] TDV İslâm ansiklopedisi. C. 10. (s. 452). Ankara: TDV Yayınları.
• Özalp, M. (2021). Yahudilikte tartışmalı bir ritüel: kapparot. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23(44), 329-353.
• Özdemir, N., & Düzgüner, S. (2020). Psikolojik açıdan suçluluk, pişmanlık ve günahkarlığın kapsamı ve yakın kavramlar arasındaki yeri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 49, 497-529.
• Öztürk, N. (2002). İlahi dinlerde yemin, kefaret ve kurban. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(13), 167-192.
• Radinî, E. S. (2020). Doğumunun ilk haftasında bebek ile ilgili hükümler (A. Şanalmış, Çev.). İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 35, Article 35.
• Seet, C. (2010). A christian in a non-christian world. Singapore: Far Eastern Bible College Press.
• Seyhan, B. Y. (2013). Dua tutumu ile psikolojik iyi olma hali arasındaki ilişkiler: üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(2), 157-183.
• Sinanoğlu, M. (2011). Teklif. [içinde] İslam ansiklopedisi. C. 40. (ss. 385-387). Ankara: TDV Yayınları.
• Skolnik, F. (2007). Taharat. [içinde] Encyclopaedia judaica. C. 19. Michigan: Thomson Gale.
• Şener, A. (1988). Abdest. [içinde] TDV İslâm ansiklopedisi. C. 1. (ss. 68-70). Ankara: TDV Yayınları.
• Şener, M. (1996). Gusül. [içinde] TDV İslâm ansiklopedisi. C. 14. (ss. 213-214). Ankara: TDV Yayınları.
• Şentürk, H. (2014). Hayatın anlamı ve din. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(33), 45-60.
• Tarakçı, M. (2006). St. Thomas aquinas’a göre aslî günah. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(1). The hope of salvation for ınfants who die without being baptised. https://www.vatican.va. (Erişim: Nisan 2007).
• Thurner, M. (2013). Necat. [içinde] İslamiyet-Hristiyanlık kavramları sözlüğü. Ed. M. Selçuk & H. Albayrak. Ankara Üniversitesi.
• Ulu, M. (2018). Hayatı anlamlandırma ile kişilik özellikleri arasındaki ilişki üzerine. Bilimname, 36(2), 165-188.
• Ünal, M. (2008). Dinlerde kutsal zamanlar takvimler dini gün bayram ve törenleri. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Yaman, A. (2013). Zıhâr. [içinde] TDV İslâm ansiklopedisi. C. 44. Ankara: TDV Yayınları.
• Yapıcı, A., & Doğanay, S. (2019). Dini başa çıkma ve sabır bağlamında insan tipleri: Nitel bir araştırma. Bilimname, 40(4), 105-135.
• Yasdıman, H. Ş. (2002). Yahudilik üzerine yazılar tarihçe, mezhep, inanç, ibadet ve törenler. Ankara: İlkem Ofset.
• Yazıcı, S. U. (2018). Geç antik çağ ve erken Hıristiyanlık dünyasında dinsel su inanışları. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 8(16).
• Yılmaz, H. (2019). Yahudilikte günah kavramı ve büyük günahlar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.