Psikoloji ve Din Açısından Takıntılar: ‘Vesvese’ Üzerine Analizler

Yıl 2020, Sayı: 2, 107 - 134, 30.12.2020

Ali Kerdiğe , Habil Şentürk

Öz

Psikoloji ve din, insanın ilgi alanlarının başında gelir. Psikoloji insanı tanımak, din ise insanın kutsal ile olan ilişkisini, inanç ve manevi dünyasını anlamak için gereklidir. Bu sebeple bilimsel çalışmalarla insanın her yönüyle incelenmesi, problemlerine çözüm yolları aranması da bir ihtiyaçtır. Vesvese, insani problemlerin başında gelmektedir. Vesvese insanı ilgilendiren ve manevi vurgusu ön planda olan bir problem olduğu için psikoloji ve din alanlarında çözümler üretilmeye çalışılmaktadır. Psikoloji ve din alanlarının vesvese problemine yaklaşımlarında bazı farklılıklar bulunmaktadır. Psikoloji, vesvese problemini obsesyon olarak kabul edip metafizik sebeplerine değinmeden ele alırken din, vesveseyi metafizik sebeplerini de göz önünde bulundurarak bu problemin üstesinden gelinebilecek önerilerde bulunmaktadır. Bu makale çerçevesinde, psikoloji ve din alanlarının vesvese problemini nasıl temellendirdikleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Psikoloji alanındaki obsesyon ve kompülsiyon problemi ile vesvese problemi arasındaki benzerlik ve farklılıklar ortaya konarak obsesyon ve vesvese arasındaki ilişkilendirmelere değinilmiştir. Obsesyon, vesvese probleminin psikoloji alanındaki adıymış gibi bir yanılgı da bulunmaktadır. Obsesyon ve vesvese problemi insanı olumsuz etkilemesi, fısıltılar, iç sesler şeklinde olması ve insanı davranışta bulunma konusunda çaresiz bırakması gibi durumlarla benzerlik göstermektedir. Vesvesenin metafizik varlıklardan da kaynaklanabileceği noktası ise obsesyon ve vesvese problemini birbirinden ayıran keskin teolojik farklılıklar olmaktadır. Psikoloji, metafizik süreçlerin deney ve gözlemden uzaklığını öne sürerek obsesyon probleminin; insanın fizyolojik, biyolojik, nörolojik süreçleri ile geçmiş yaşantılarından kaynaklanabileceği üzerinde durmaktadır. Daha önceden obsesyon ve kompülsiyon problemlerinin şeytan, cin ve cadı gibi metafizik sebeplere bağlanması psikoloji açısından bilimsel yetersizlikle açıklanmaktadır. Tekrar eden düşünce ve kaygıdan uzaklaşma amacıyla yapılan ve yinelenen davranışlar kompülsiyon kavramıyla açıklanmaktadır. Vesvesenin davranışa dönüştürülmüş şekli için belirlenmiş bir kavrama ulaşılamayan bu makalede, sonuç olarak obsesyon ve vesvese problemi birbirinden farklı iki alanın ortak problemleri olarak değerlendirilmiştir. Dini inançlarından faydalanarak vesvese problemini açıklamaya çalışan psikologların obsesyon ve vesvese problemlerini birbirine yakınlaştırdığı görülmüştür. Psikoloji açısından obsesyon ve kompülsiyon rahatsızlığının somut sebepler aranan ruhsal bir problem olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Din psikolojisi, Vesvese, Obsesyon, Telkin, Din

Teşekkür

Araştırma süresince çalışmanın, emek vermenin ne kadar değerli olduğunu hissettiren, her konuda yardımcı olan danışman hocam sayın Prof. Dr. Habil Şentürk’e ve çalışmalarım esnasında her türlü manevi desteği veren değerli eşim Nural Kerdiğe’ye teşekkür ederim.

Obsessions in Terms of Psychology and Religion: The Analyzes on the ‘Waswasah’

Öz

Psychology and religion are the main areas of human interest. Psychology is necessary to know about the human being, and religion is necessary to understand mankind’s relationship with the sacred, the belief, and the spiritual sphere. For this reason, it is also a need to examine every aspect of mankind seek solutions to their problems through scientific studies. Waswasah is one of the main human problems. Since waswasa is a problem that concerns people and is with a spiritual emphasis, solutions are tried to be produced in the fields of psychology and religion. There are some differences in the approaches of psychology and religion to the problem of waswasah. While psychology deals with the problem of waswasah by accepting it as an obsession and detaching it from spiritual reasons, religion makes suggestions that can overcome this problem with concrete data, taking into account the metaphysical reasons of waswasah. Within the framework of this article, it has been tried to reveal how psychology and religion fields ground the problem of waswasah. By revealing the similarities and differences between the obsession and compulsion problem and the waswasah problem in the field of psychology, the associations between obsession and waswasah are mentioned. There is also a misconception that obsession is the name of the problem of waswasah in the field of psychology. The problem concerning obsession and waswasah is similar to situations such as affecting people negatively, being in the form of whispers, inner voices, and leaving them helpless to act. The point that waswasah can arise because of the devils and demons, which are metaphysical entities, is of the sharp theological and metaphysical differences that distinguish the obsession and waswasah from each other. Psychology suggests that metaphysical processes are far from experimentation and observation. It emphasizes that obsession problem can arise from the physiological, biological and neurological processes of the human being and their past experiences. Previously, obsession and compulsion problems were attributed to metaphysical causes such as the devil, demons and witches, which are explained away by scientific inadequacy in terms of psychology. Repetitive behaviors to get away from repetitive thoughts and anxiety are explained with the concept of compulsion. In the article, in which a concept determined for the behavioralized form of waswasah problem was not reached, as a result, obsession and delusions were evaluated as common problems of two different areas. It has been observed that psychologists, who prioritize religious life, bring the problems of obsession and waswasah closer to each other. From the perspective of psychology, it has been observed that obsession and compulsion disorder is a mental problem for which concrete reasons are sought.

Anahtar Kelimeler

Psychology of religion, Waswasah, Obsession, Suggestion, Religion

Kaynakça

• Akgün, N. (1989). Obsesyonel nevroz. Ankara: Nobel Tıp Kitabevi.
• Aksongur, B. (2010). Obsesif-kompülsif bozukluk. Bee Life, 17, 1-100.
• Aydın, A. (2019). İlahi dinlerde şeytan kavramı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, H. (2002). Kur’an açısından şeytanın etkisi bağlamında vesvese ve şüphe. İslami Araştırmalar Dergisi, 15 (4), 537-542.
• Bakırcıoğlu, R. (2012). Ansiklopedik eğitim ve psikoloji sözlüğü. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Bilekli, İ. (2016). Zihinsel bulaşma, dindarlık, kendini affetme, suçluluk ve düşünce eylem kaynaşmasının obsesif kompülsif bozukluk semptomlarıyla ilişkisinin incelenmesi: üniversite öğrencilerinde deneysel bir çalışma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cemalcılar, Z. (2012). Psikolojiye giriş. [içinde] Klinik Psikoloji. Ed. M. İnözü. (ss. 190-221). Eskişehir: Anadolu Üniveritesi Yayınları.
• Cüceloğlu, D. (2012). İnsan ve davranışı psikolojinin temel kavramları. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çağrıcı, Mustafa. (2013). Vesvese. [içinde] Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (ss. 70-72). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çalışkan, İ. (1998). Kur’an’a göre dinin hitap alanı. EKEV Akademi Dergisi, 1(3), 100-113.
• El-Gazzâlî. (1974). İhyâ’u ulûmi’d-dîn-3. (çev. A. Serdaroğlu). İstanbul: Bedir Yayınları.
• Erek, Ş. (2006). Obsesif kompülsif bozukluk ve panik bozukluğu olan hastalarda bipolar bozukluk komorbiditesi ve afektif temperament özelliklerin karşılaştırılması. (Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi). İstanbul: Sağlık Bakanlığı Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi.
• Fromm, E. (2010). Psikianaliz ve din. (Çev. E. Erten). İstanbul: Say Yayınları.
• Geçtan, E. (1997). Psikodinamik pskiyatri ve normaldışı davranışlar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Güney, S. (1998). Davranış bilimleri ve yöntem psikolojisi terimler sözlüğü. Ankara: Ocak Yayınları.
• Hökelekli, H. (1993). Din psikolojisi. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Jung, C. G. (2010). Psikoloji ve din. (Çev. R Karabey). Ankara: Okyanus Yayıncılık.
• Karadağ, B. (2013). Hadisler ışığında vesvese ve korunma yolları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karahan, D. (2006). Erken disfonksiyonel şemaların obsesif-kompülsif bozukluğu olan hastalar ve sağlıklı kişilerdeki aktivasyonlarının karşılaştırılması. (Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi). İstanbul: Sağlık Bakanlığı Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi.
• Kasapoğlu, A. (2005). Dinsel şüphe. Kelam Araştırmaları Dergisi, 3 (2), 65-82.
• Kosa, F. & Singer, L. M. & Younger, J. (Yönetmenler). (2016-2017). The story of God with Morgan Freeman [Belgesel Filmi]. ABD: National Geographic.
• Koyuncu, A. (2012). Takıntı... kuruntu... vesvese. İstanbul: Liman Yayınları.
• Morgan, C. T. (2011). Psikolojiye giriş. (Çev. S. Karataş & R. Eski). Konya: Eğitim Kitabevi Yayınları.
• Özerdem, A. (1998). Obsesif-kompülsif bozukluk ve psikoz. Kılinik Psikiyatri, 1 (2), 98-102.
• Öztürk, M. (2005). İblis’in trajik hikayesi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (1), 39-65.
• Rother, S. (2012). Spiritual psychology (Ruhsal psikoloji). (Çev. S. Ayanbaşı). İstanbul: Akaşa Yayınları.
• Saygılı, S. (2010). Beyin ve ruh. İstanbul: Elit Yayınları.
• Saygılı, S. (2015). Strese son. İstanbul: Elit Kültür Yayınları.
• Small, G. & Vorgan, G. (2013). Bir psikiyatristin gizli defteri en sıra dışı vakalar. (Çev. D. Akın). İstanbul: NTV Yayınları.
• Solmuş, T. (2012). Sinemada psikoloji ve anormal davranışlar. İstanbul: Doruk Yayımcılık.
• Şentürk, H. (2017). Din psikolojisine giriş. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Toprak, T. B. (2018). Dini obsesyon ve kompulsiyonların psikoterapisinde kuramlar, imkanlar, sınırlılıklar. Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi, 1 (1), 123-141.
• Yavuz, Y. Ş. (2000). İlham md. [içinde] Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (ss. 99-100). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yılmaz, B. (2018). Obsesif kompülsif bozukluk tedavisinde güncel yaklaşımlar. Lectio Scientific Journal of Health and Natural Sciences, 2 (1), 21-42.
• Yitik, A. İ. (2003). Hint dinlerinde kötülük ve şeytan. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 21-39.
• Ziskin, L (Yapımcı) & Brooks, J. L. (Yönetmen). (1997). As good as it gets [Sinema Filmi]. ABD: TriStar Picture.