Psiko-Fenomenolojik Açıdan Yahudilikte Arınma Ritüelleri

Yıl 2022, Sayı: 5, 131 - 168, 30.06.2022

Mustafa Tural

Öz

Arınma ritüelleri, maddi veya manevi kirlilikten arınmak, ibadete başlamak veya kutsalı tecrübe etmeye uygun hale gelmek için yapılan uygulamalardır. Yahudilikte var olan arınma ritüellerinin incelenmesinin amaçlandığı bu çalışmada; belge tarama modeliyle ulaşılan veriler neticesinde arınma ritüellerinin ne zaman veya hangi durumlarda yapıldığının analitik tespiti için fenomenolojik yöntem, arınma ritüellerinin hangi malzemeler kullanılarak ve ne şekilde yapıldığının analitik tespiti için morfolojik yöntem kullanılmıştır. Yahudilikte var olan arınma ritüellerinin otantikliği veya orijinalliği gibi konularla zamanla Yahudi toplumunda ortaya çıkmış olan heretik akımlarda görülen uygulama farklılıkları gibi unsurlar göz ardı edilerek kapsam dışında tutulmuştur. Bu çalışmayla ulaşılan bulgular ve yapılan değerlendirmelerin bir başka din ile Yahudilik arasında, arınma ritüelleri üzerine yapılacak karşılaştırmalı herhangi bir çalışmaya katkı sunacağı varsayılmaktadır. Manevi arınmayı gerçekleştirdiğine inanan kişilerin psikolojik rahatlama hissetmesine yardımcı olan arınma ritüellerinin şekillendirdiği hijyen anlayışının halk sağlığına da katkısı bulunmaktadır. Bu yüzden dinlerde var olan arınma ritüellerinin incelenmesinin faydalı olacağı varsayılmaktadır. Yahudilikte, arınma ritüelleri için belirlenen kurallar ve uygulamaların kapsamı kirlilik ve suçluluk psikolojisiyle birlikte işlenmiş ve arınma olgusu yazgıyla ilişkilendirilmiştir. Aynı zamanda bu ritüellerin düzenli olarak yapılmasını sağlamak için birçok psikolojik ve toplumsal müeyyideler geliştirilmiştir. Herhangi bir nedenle arınma ritüellerini yerine getiremeyenlerin kendilerini kirli, tanrısal inayetten yoksun ve korumasız hissetmesi ve bu dönemde yaşadığı talihsizliklerle kendi kirliliği arasında bir bağ kurmasını sağlamaya yönelik yaptırımlar belirlenmiştir. Ritüelleri kasten yapmayanlar ise dışlanarak cezalandırılmıştır. Fenomenolojik açıdan Yahudilikteki arınma ritüellerinin; geçiş mensekleri olan doğum, düğün ve ölüm gibi durumlarda, uykudan uyanma ve yemek yeme gibi gündelik aktivitelerde, ibadete başlamadan veya ibadethaneye girmeden önce ve dini açıdan kutsal olan günlerde ve bayramlarda yapıldığı görülmüştür. Tipolojik açıdan maddi ve manevi arınma çeşitlerinin tespit edildiği arınma ritüellerinin Morfolojik açıdan; suyla yıkamak, ateşle yakmak, dua etmek, oruç tutmak, muska takmak, günahını itiraf etmek, tövbe etmek, sadaka vermek, fidye ödemek, kurban kesmek veya gulfe (prepisyum) derisi kesilmek suretiyle değişik şekillerde gerçekleştirildiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Yahudilik, Ritüel, Temizlik, Arınma

Purification Rituals in Judaism from Psycho-Phenomenological Perspective

Öz

Purification rituals are performed to purge away material or spiritual pollution to begin worship or to be ready to experience the sacred. In this study, which aims to examine the purification rituals in Judaism, document scanning model was used. The phenomenological method was used for the analytical determination of when or in which situations the purification rituals were performed. Likewise, the morphological method was used for the analytical determination of which materials and how the purification rituals were performed. Issues such as how authentic or how original the purification rituals are in Judaism are excluded. Likewise, the differences in practice seen in the heretical currents in the Jewish community are excluded. It is assumed that the findings and evaluations of this study will contribute to a comparative study on purification rituals between other religions and Judaism. The understanding of spiritual absolution shaped by purification rituals, which helps people who believe that they realize spiritual purification to help feel psychological relief, also contributes to public health. The rules and scope of purification rituals are handled together with the psychology of impureness and guiltiness. In addition, the phenomenon of purification has been associated with the destiny. At the same time, many psychological and social sanctions have been developed to ensure that these rituals are performed regularly. It is intended that those who cannot fulfill the purification rituals for any reason will feel unclean, unprotected, and devoid of divine grace. It was asked to establish a link between the misfortunes experienced during this period and the impureness of the person himself/herself. Those who did not perform the rituals deliberately were excluded from society and punished. In terms of phenomenology, it has been seen that the purification rituals in Judaism are performed in the following situations: These are occasions such as birth, wedding and death, daily activities such as waking up from sleep, and eating, before starting worship or entering a place of worship, holy days and religious festivals. Purification rituals have typological types of material and spiritual purification. These rituals are performed in different ways in terms of morphology. These rituals are performed in forms of water washing, burning with fire, praying, fasting, wearing amulets, confessing one’s sin, repenting, giving alms, paying ransom, sacrificing animals or having a circumcision.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Judaism, Ritual, Cleaning, Purity

Kaynakça

• Akbıyık, S. (2010). Babil esaretinin Yahudiler üzerindeki sosyal, kültürel ve dini etkileri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akkaya, Ü. H. (2021). Diyanet hutbelerinin süre ve cümle uzunlukları bakımından incelenmesi. Bilimname, 44 (1), 83-129.
• Aksoy, B. K. (2018). Yahudi kutsal metinlerine göre hastalıklar ve çeşitleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aksöz, T. (2015). İnsan benliğinin arınması. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (31), 81-101.
• Altuncu, A. (2019). Yahudilikte gelenek ve haskala ilişkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Atasağun, G. (1996). İlahi dinlerde Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam’da dini demboller. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Babylonian Talmud. (Cilt 1). (1903). (çev. M. L. Rodkinson) Boston: New Talmud Publishing.
• Behar, R. N. (2009). El Gid Para el Pratikante dini uygulama rehberi. (çev. M. Farsi & M. Yanar). İstanbul: Gözlem.
• Berenbaum, M. (2007). Netilat yamamim. F. skolnik (içinde) Encyclopaedia judaica (15, 112-113). USA: Thomson Gale.
• Besalel, Y. (2001). Yahudilik ansiklopedisi. İstanbul: Gözlem.
• Blau, L. (1905). Phylacteries: Historical view. I. signe (içinde) The Jewish encyclopedia (10, 26-28). New York: Funk and Wagnalls.
• Blech, R. B. (2003). Nedenleri ve niçinleriyle Yahudilik. (çev. E. S. Vali). İstanbul: Gözlem.
• Brenner, M. (2008). Kısa Yahudi tarihi. (çev. S. Altınçekiç). İstanbul: Alfa.
• Dikbaş, T. N. (2020). Yahudilik ve Hristiyanlıkta kutsal ve kutsallaştırılmış mekânlar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitiüsü.
• Eisenstein, J. D. (1905). Taharah. I. singer (içinde) The Jewish encyclopedia (11, 668). New York: Funk and Wagnalls.
• Eliade, M. (2005). Dinler tarihi inançlar ve ibadetlerin morfolojisi. (çev. M. Ünal). Konya: Serhat Yayınları.
• Farsi, M. (2004). Şemot. (çev. D. Yanni & S. Saylağ). İstanbul: Gözlem.
• Farsi, M. (2009). Devarim. (çev. D. Yanni & S. Saylağ). İstanbul: Gözlem.
• Farsi, M. (2010). Bamidbar. (çev. D. Yanni & S. Saylağ). İstanbul: Gözlem.
• Farsi, M. (2010). Vayikra. (çev. E. Asa & D. Yanni). İstanbul: Gözlem.
• Greenstone, J. H. (1905). Phylacteries. I. singer (içinde) The Jewish encyclopedia (10, 21-26). New York: Funk and Wagnalls.
• Güven, V. (2021). Yahudilik Hristiyanlık ve İslam’da haftalık kutsal gün fenomeni. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hackett, A. J. (2006). Semitic languages. Encyclopedia of Language and Linguistics (12, 229-235). (içinde) Amsterdam: Elsevier Science.
• İpek, Y. (2021). Kitab-ı Mukkaddes’te merhamet algısı. Erciyes Akademi, 35, 628-640.
• Koç, M. (2002). Ölüm korkusu üzerine kuramsal açıdan psikolojik bir değerlendirme. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6, 7-20.
• Koç, M. (2003). Ergenlik döneminde dua ve ibadet psikolojisi üzerine teorik bir yaklaşım. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7 (1), 373-397.
• Koç, M. (2018). Psikolojik ve pedago-sosyo-teolojik açıdan güven: din ve değerler psikolojisi perspektifinden analizler. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (33), 1-38.
• Kur’an-ı Kerim. (2013). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kurt, A. O. (2004). Yahudilik Hristiyanlık ve İslam’da din değiştirme. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Mammadli, B. (2013). Yahudilikte beslenme kuralları kaşerut. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Meydan Larousse. (Cilt 17). (1992). İstanbul: Sabah Yayınları.
• Niyaz, H. (2019). İstanbul Yahudileri: Tarihçe inanç ibadet ve uygulmalar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Noy, D. (2007). Apostasy. F. Skolnik (içinde) Encyclopaedia judaica (2, 269-277). USA: Thomson Gale.
• Öğüt, S. (2010). Taharet. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (ss. 382-385). Ankara: TDV.
• Özbaş, M. (2001). Yahudilik’te yiyecek ve içecek yasakları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, N. (1996). İlahi dinlerde Yahudilik, Hristiyanlık, İslamiyet yemin, kefaret ve kurban. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Rabinowitz, L. I. (2007). Tefilin. F. Skolnik, & M. Berenbaum (içinde) Encyclopaedia judaica (19, 577-580). USA: Thomson Gale.
• Rothkof, A. (2007). Mitzvah. F. Skolnik (içinde) Encyclopaedia judaica (14, 372). USA: Thomson Gale.
• Safra, J. E. (2006). Britannica encyclopedia of world religions. Chicago: Encyclopaedia Britannica Inc.
• Talmud, (2022). (çev. I. W. Slotki). https://halakhah.com/niddah/niddah_26.html#26a_28.
• Tanakh The Jewish Bible Hebrew English. (2009). http://www.ebookshuk.com. (Erişim: Nisan 2019).
• Tezokur, M. H. (1992). Yahudilikte ibadet ve inanç esasları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Unterman, I. J. (2007). Taharat. F. Skolnik. (içinde) Encyclopaedia Judaica (s. 435). USA: Thomson Gale.
• Ünal, M. (1999). Din fenomenolojisi tarih yöntem uygulama. Kayseri: Geçit Yayınları.
• Yasdıman, H. Ş. (2002). Yahudilik üzerine yazılar tarihçe mezhep inanç ibadet ve törenler. İzmir: İlkem Ofset.
• Yetim, T. (2019). Yahudilikte haftalık peraşa okuma geleneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yetkin, H. (2015). Yahudi geleneğine göre ölüm cezasını gerektiren eylemler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, H. (2019). Yahudilikte günah kavramı ve büyük günahlar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, İ. (2013). Yahudilikte dua. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yüksel, F. (2003). İslam hukuku ve yahudi hukukunda helal-haram kavramı açısından gıdalar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.