Boşanmış Aile Çocuklarının Sosyal Uyum Süreci ile Dindarlık Düzeyleri Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2022, Sayı: 5, 11 - 46, 30.06.2022

Amine Akdemir

Öz

Günümüzde boşanma, yaygın bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Boşanma, eşlerden birinin boşanma kararı almasıyla beraber aile birliğinin son bulmasıdır. Zaman içerisinde artış gösteren boşanma, pek çok sıkıntı ve zorluğu beraberinde getirmektedir. Türkiye’de yaşanan boşanma oranlarının da gün geçtikçe arttığı görülmektedir. Boşanma öncelikle boşanan bireyleri, dolaylı olarak da toplumu olumsuz etkilemektedir. Çocukların boşanma durumuna hazırlıklı olmamaları ve anne babalarıyla olan bağlarının kopması söz konusu olduğu için çocuklar, bu durumdan çok daha fazla etkilenmekte ve yaşadıkları olumsuz durumlar sonucunda sosyal uyum problemleri yaşamaktadır. Bu makale, boşanmış aile çocuklarının sosyal uyum süreçleri ile dindarlık düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan bir araştırmadır. Makalede ayrıca araştırmaya dâhil olan katılımcıların demografik özellikleriyle (cinsiyet, aile gelir düzeyi, aile eğitim durumu, ikamet edilen yer, birlikte yaşanılan kişi) boşanma sonrası uyum düzeyleri arasındaki ilişkiler incelenmiştir. 12-17 yaş aralığındaki boşanmış aile çocuklarından oluşan 111 kişilik bir örneklem grubuyla yapılan araştırmada; “Dindarlık Ölçeği”, “Boşanma Sonrası Uyum Ölçeği” ve araştırmacı tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Elde edilen verilerin analizinde istatistik paket programı kullanılmıştır. Tespit edilen bulgulara göre boşanma sonrası uyum ve dindarlığın bazı alt boyutlarında anlamlı ilişkiler saptanmıştır. Boşanma sonrası uyum ile dindarlık ölçekleri boyutlarının birbiriyle olan ilişkisine bakıldığında, boşanmış ailelerin çocuklarının dindarlık düzeyi ile boşanma sonrası uyum düzeyi arasında bir ilişki bulunmamaktadır. Çatışma ve kötü uyum, sosyal destek ile iman-dini duygu-etki arasında anlamlı bir ilişki olduğu saptanırken; depresyon ve anksiyete ile iman-dini duygu-etki boyutu arasında; çatışma ve kötü uyum, depresyon ve anksiyete, sosyal destek ile ibadet arasında anlamlı bir ilişki olmadığı görülmüştür. Dindarlık bağımsız değişkeninin, bağımlı değişken olan boşanma sonrası uyum üzerine etkisi olup olmadığına ilişkin analizde ise herhangi bir etkisinin olmadığı görülmüştür. Dindarlığın, boşanma sonrası uyum boyutları üzerine etkisi olup olmadığına ilişkin analizlerde çatışma ve kötü uyum boyutunun dindarlık üzerinde etkisi olmadığı tespit edilirken; depresyon ve anksiyete ile sosyal destek boyutlarının dindarlık üzerinde pozitif bir etkiye sahip olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din psikolojisi, Boşanma, Çocuk, Sosyal uyum, Dindarlık

A Study on Relationship Between Social Adaptation Processes and Religiosity Levels of Children of Divorced Parents

Öz

Today, divorce is a common situation. Divorce means the end of family unity when one of the spouses decides to divorce the other. Divorce, which has increased over time, brings many troubles and difficulties. It is seen that the divorce rates in Turkey are increasing day by day. Divorce primarily affects the divorced individuals and indirectly the society. Since children are not prepared for the divorce situation their ties with their parents are severed, they are affected beyond measure by this situation and experience social adaptation problems as a result of the negative situations they experience in this process. This article is a research conducted to determine the relationship between the social adaptation process of the children from divorced families and their level of religiosity. The article also examined the relationships between the demographic characteristics of the participants (gender, family income level, family education level, place of residence, cohabitants) and their post-divorce adjustment levels. "Religiosity Scale" and "Post-Divorce Adjustment Scale" and the Personal Information Form developed by the researcher were used in the study conducted with a sample group of 111 children between the ages of 12 and 17 from divorced families. In the analysis of the obtained data; statistical package program was used. According to the findings, significant relationships were found in some sub-dimensions of post-divorce adjustment and religiosity. Considering the relationship between post-divorce adjustment and religiosity scales; There isn’t any relationship between the level of religiosity of the children of divorced families and the level of adjustment after divorce. While it was determined that there was a significant relationship between conflict and poor adjustment, social support and faith-religious emotion-effect, there was a significant correlation between depression and anxiety and faith-religious emotion-effect dimension, conflict and poor adjustment, depression and anxiety, social support and worship. Not any relationship was found. In the analysis of whether the independent variable of religiosity had an effect on the dependent variable, post-divorce adjustment, it was seen that religiosity had no effect on adjustment after divorce. In the analyzes regarding whether religiosity has an effect on post-divorce adjustment dimensions, it is seen that conflict and poor adjustment dimensions have no effect on religiosity, while depression and anxiety and social support dimensions have a positive effect on religiosity.

Anahtar Kelimeler

Psychology of religion, Divorce, Child, Social adaptation, Religiosity

Kaynakça

• Acar, N. V., Yıldırım, İ. & Ergene, T. (1996). Bireylerin dindarlık düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12 (12), 45-56.
• Akyol, S., U. (2013). Boşanmış ve boşanmamış aileye sahip ergenlerin yalnızlık, yaşam doyumu, sosyal destek ve bazı değişkenler açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Denizli: Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Alkış, L. (2016). Boşanmış ve boşanmamış ailedeki ergenlerde denetim odağı ve öfke ifade tarzlarının karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Altun, R. (2015). Dindarlık ve depresyon ilişkisi. Uluslararası Beşerî Bilimler ve Eğitim Dergisi, 1 (1), 15-42.
• Altunbaş, G. (2012). Boşanmış ebeveynler ile boşanmamış ebeveynlerin lise birinci, ikinci, üçüncü sınıflarında okuyan çocuklarının sürekli öfke ve öfke ifade tarzı, benlik saygısı ve anksiyete düzeylerinin karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arvas, F. B. & Hökelekli̇, H. (2017). Dindarlık ile evlilik doyumu ve evlilikte sorun çözme ilişkisi üzerine bir inceleme. Değerler Eğitimi Dergisi, 15 (34), 129-160.
• Avşar, E. (2019). Boşanmış ve boşanmamış ailelerin çocuklarının aile aidiyet ve psikolojik sağlamlığının karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Aydın, O. (2009). Boşanma sürecinde velayet ile ilgili anlaşmazlık yaşayan ebeveynlerin çocuklarına ilişkin düşünceleri ve çocukların boşanma uyum düzeylerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Aydoğan Candan, S. (2019). 12-14 yaşlarında bulunan boşanmış ve boşanmamış aile çocuklarının yalnızlık suçluluk ve utanç düzeylerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ayten, A. (2012). Tanrı’ya sığınmak dini başa çıkma üzerine psiko-sosyal bir araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Başer, Z. (2006). Aileden algılanan sosyal destek ile kendini kabul düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi (Üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Battaglia, M., Touchette, E., Garon-Carrier, G., Dionne, G., M.Côte’, S., Vitaro, F., Tremblay, R. E. & Boivin, M. (2016). Distinct trajectories of separation anxiety in the preschool years: Persistence at school entry and early-life associated factors. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 57 (1), 39-46.
• Baynal, F. (2019). Evlenme ve boşanma deneyimleri arasındaki ilişkide dindarlık faktörünün incelenmesi. Darulfunun İlahiyat, 30 (1), 111-140.
• Benedek, E. P. & Brown, C. F. (1997). Boşanma ve çocuğunuz: Çocuğunuzun boşanmanızla baş etmesine nasıl yardımcı olursunuz? Ankara: HYB Yayıncılık.
• Budak, B. (1999). Lise öğrencilerinde algılanan sosyal destek düzeyi ile problem çözme becerileri arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi.
• Büyükşahin, G. (2009). Boşanmış ve boşanmamış (tam) ailelerden gelen 11-13 yaş arası çocukların anne baba tutumlarını algılama biçimlerinin sosyal uyum düzeyleri ile ilişkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ceviz, F. H. (2009). Orta yaş ve yaşlılıkta dindarlık, mistik tecrübe ve benlik saygısı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çetin, Ü. F. (2010). Ortaöğretim düzeyi gençlerde dindarlık-empati ilişkisi (Isparta örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çınar, H. E. (2015). Anne ve babası boşanma sürecinde olan 9-12 yaş çocukların, ebeveynlerinin evlilik çatışmalarını algılayış düzeyleri ile kaygı düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi: İzmir ili örneği. Samsun: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Dalkılıç, M. (2006). Lise öğrencilerinin ana-baba ve ergen ilişkilerinde algıladıkları problem çözme ve iletişim becerilerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Emery, R. E. (2013). Evlilik, boşanma ve çocukların uyumu. (E. O. Gezmiş, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Eroğlu, Y. & Tokaya, N. (2019). Boşanma ile ilgili uyum güçlüğü çeken çocuklarda kişilik özellikleri ve benlik kavramı. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 9 (52), 181-208.
• Erözkan, A. (2010). Lise öğrencilerinin bağlanma stilleri ve yalnızlık düzeylerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (2), 155-175.
• Güçray, S. S. (1993). Çocuk yuvasında ve ailesinin yanında kalan 9-10-11 yaş çocuklarının öz-saygı gelişimini etkileyen bazı faktörler. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 3 (3). 58-66.
• Güler, F. (2014). Boşanma sürecinde çocukların benlik saygısı depresyon ve kabul-red algısının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gürsu, O. (2011). Ergenlik döneminde psikolojik sağlık ve dindarlık ilişkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gürsu, O. (2015). Ergenlik dönemi dindarlığı ile ruh sağlığı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 34 (34), 49-75.
• İmamoğlu, A. & Ferah, N. (2019). Boşanma sürecinde ruh sağlığı ve din. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28 (2), 497-530.
• Karaca, F. (2017). Din psikolojisi. Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık.
• Karakaya, Ş. (2018). Boşanmanın çocukların benlik saygısı ve sosyal sorun çözme becerilerine etkisi: Denizli örneğinde karşılaştırılması bir çalışma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karakuş, S. (2003). Anne-babası boşanmış aile çocukların depresyon düzeylerinin incelenmesi ve okul başarısına yansıması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Karslı, N. (2017). Gençlerde özsaygı- dindarlık ilişkisi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 4 (6), 16-46.
• Kasuto, M. (2017). Boşanmış ailelerin çocuklarının boşanmamış ailelerin çocuklarına göre öz saygı ve ruh sağlığı değişkenlerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Işık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kavun, Y. (2016). Ergenlerde dindarlık ve insani değerler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kımter, N. (2008). Benlik saygısı ve dindarlık ilişkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kımter, N. (2015). İlgili-seven anne-baba tutumları ile din ve dindarlık arasındaki ilişki üzerine. Dini Araştırmalar, 18 (46), 9-44.
• Kırdök, F. (2017). Boşanmış ve boşanmamış ebeveyne sahip bireylerin depresyon ve aleksitimi ve öfke düzeylerinin ilişkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Konak RAM. (2018). İzmir ili Konak ilçesinde öğrenim gören boşanmış aile çocuklarının boşanmaya uyum düzeylerinin incelenmesi.
• Korkmaz, S. & Mehmedoğlu, A. U. (2018). Dindarlık, siber zorbalık ve problemli internet kullanımı ilişkisine dair nicel bir araştırma. Dini Araştırmalar, 21 (53), 35-54.
• Köroğlu, T. (2013). Üniversite gençliğinin evlilik, aile ve boşanma konusundaki düşünce ve görüşleri üzerine sosyolojik bir araştırma: Karabük Üniversitesi örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Karabük: Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Köse, A. & Ayten, A. (2020). Din psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kurtman, E. (2019). Anne- babası boşanmış ve boşanmamış çocuklarda ayrılık anksiyetesi ve depresyon düzeylerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mechanic, D. & Hansell, S. (1989). Divorce, family conflict, and adolescents’ well-being. American Sociological Association, 30 (1), 105-116.
• Miller, A. S. & Hoffmann, v. (1995). Risk and religion: an explanation of gender differences in religiosity. Journal for the Scientific Study of Religion, 34 (1), 63-75.
• Nalbant, H. (2010). Üniversite öğrencilerinde dindarlık ile başarı algısı arasındaki ilişki üzerine bir araştırma (MAKÜ örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Nur, Şahin, G. (2011). Üniversite öğrencilerinin kendini açma, öznel iyi oluş ve algıladıkları sosyal destek düzeylerinin karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Öngider, Gregory, N. (2016). Boşanma mı yoksa çocuk için evliliği sürdürmek mi? Çocuğun psikolojik uyumu açısından önemli bir soru. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar- Current Approaches in Psychiatry, 8, 275-289.
• Özdemir, S. (2012). Dinî sosyal hizmetlerin temelleri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25, 125-138.
• Özen, Ş. D. (1999). Eşler arası çatışma ve boşanmanın çocuklar üzerindeki etkileri II: Sosyal destek. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 6 (2), 83-88.
• Öztürk, S. (2006). Anne-babası boşanmış 9-13 yaşlarındaki çocuklar ile aynı yaş grubundaki anne-babası boşanmamış çocukların benlik saygısı ve kaygı düzeyleri ilişkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Öztürk, Y. (2017). Ergenlerde dindarlık ile öznel iyi oluş arasındaki ilişkisinin incelenmesi (Çarşamba örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sağır, R. (2019). Ergenlerde dindarlık, öz denetim ve hayat memnuniyet ilişkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sancaklı, D. (2014). Boşanmış annelerin ve çocuklarının boşanma sürecine ilişkin yaşantıları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Saroglou, V. & Uysal, V. (2014). Gençlerin dinleri ve kişilikleri: Belçika’ da yapılan yeni incelemeler. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19, 123-144.
• Sayan Karahan, A. (2012). Boşanma sonrası uyum. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sevinç, K. (2017). İnançsızlık psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Soylu, Ö. (2013). Türkiye’de din eğitimi ve imam hatip liseleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, R. (2019). Ebeveynleri boşanmış ergenlerin boşanma sonrası yaşama uyumu. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimler Enstitüsü.
• Şengül, F. (2007). Dindarlık ve ruh sağlığı ilişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şentürk, Ü. (2006). Parçalanmış aile çocuk ilişkisinin sebep olduğu sosyal problemler (Malatya uygulaması). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Taş, B. (2019). Çocuk bakış açısıyla ebeveyn boşanması. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Boşanma kelimesi. Erişim: 13 Mart 2021. https://sozluk.gov.tr/.
• Timur, Ç. (2019). Boşanmış ve boşanmamış aileye sahip ergenlerin akran ilişkilerinin karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Sabahhattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tokur, B. (2020). Klasik ve güncel konularıyla din psikolojisi. Ankara: Sonçağ Akademi.
• Torun, A. (1995). Tükenmişlik aile yapısı ve sosyal destek ilişkileri üzerine bir inceleme. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TÜİK (2010). Evlenme ve boşanma istatistikleri 2010. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.
• TÜİK (2012). Evlenme ve boşanma istatistikleri 2011. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.
• TÜİK (2020). Evlenme ve boşanma istatistikleri 2019. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.
• Uçan, Ö. (2007). Boşanma sürecinde kriz merkezine başvuran kadınların retrospektif olarak değerlendirilmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 10 (1), 38-45.
• Uysal, V. (2015). Genç yetişkinlerde affetme eğilimleri ve dinî yönelim/dindarlık. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 48 (48), 35-56.
• Walczak, Y. & Burns, S. (1999). Boşanma ve çocuk üzerine etkileri. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Yıldırım, N. (2004). Türkiye’de boşanma ve sebepleri. Bilig, 28, 59-81.
• Yılmaz, M. & Koç, E. J. (2019). Evlilik biter ebeveynlik sürer: Boşanma ve çocuk. Ankara: Eğiten Kitap.
• Zara, A. (2013). Kadınlar, erkekler ve çocuklar için boşanma terapisi. Ankara: İmge Kitabevi.