Türkiye Ekonomisinde Döviz Kurunun Gıda Fiyatlarına Etkisi ve Döviz Kurunun Sürdürülebilir Gıda Güvencesi İçin Önemi

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 14 - 26, 30.06.2023

Esat Daşdemir

Öz

Bu çalışma Türkiye ekonomisinde döviz kurunun gıda fiyatlarına etkisini gıda fiyatlarını genel fiyat endeksine oranlayarak incelemektedir. Elde edilen bulgular ışığında döviz kuru artışlarının gıda fiyatları ile ilişkisi ve bu ilişkinin yaratabileceği sorunlar değerlendirilmek istenmektedir. Son yıllarda Türkiye ekonomisinde döviz kurları benzer gelişmişlik düzeyindeki ülkelere göre çok daha dramatik bir şekilde artış göstermiştir. Bu artışların enflasyon oranına geçişkenliği gıda fiyatlarında diğer ürünlere göre daha çok görülebilmektedir. Bu durum toplam harcamalarında gıda ürünlerinin ağırlığı yüksek olan tüketicilerin alım gücünü daha çok düşürebilmektedir. Bu bağlamda döviz kurunun mal ve hizmet gruplarının fiyatlarına farklı düzeyde etki etmesi iktisadi gelir dağılımı başta olmak üzere pek çok ekonomik ve sosyal değişkeni etkileyebilmektedir. Çalışmanın hipotezini test etmek amacıyla Türkiye ekonomisi 1990 Ocak ve 2023 Mart dönemini kapsayan aylık frekanslı verileriyle Newey-West tahmincileri kullanılarak zaman serisi analizi yapılmıştır. Analizde gıda fiyat endeksinin genel fiyat endeksine oranı kullanılmıştır ve böylece gıda fiyatlarının genel fiyat artışlarına göre daha sağlıklı bir kıyaslaması yapılmıştır. Açıklayıcı değişken ise döviz kuru olarak belirlenmiştir. Ulaşılan sonuçlara göre gıda fiyatlarının gecikmeli değerleri gıda fiyatlarının cari değerini düşürmektedir. Dolayısıyla gıda sektöründe üreticilerin fiyatlara duyarlı olduğu ve fiyat artışları sonucu arzlarını artırarak piyasayı denge fiyat düzeyine götürdüğü söylenebilmektedir. Beklendiği gibi döviz kuru bağımlı değişkenle doğrusal yönde hareket etmektedir. Döviz kuru artışları gıda fiyatlarını diğer ürün gruplarının fiyatlarına göre daha fazla artırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Gıda Enflasyonu, Fiyatlar Genel Düzeyi, Döviz Kuru, Para Politikası, Gıda Güvencesi

The Effect of Exchange Rate on Food Prices in Turkiye Economy and Importance of Exchange Rate for Sustainable Food Security

Öz

This study examines the effect of exchange rate on food prices in the Türkiye economy by proportioning food prices to the general price index. In the light of the findings, it is desired to evaluate the relationship between exchange rate increases and food prices and the problems that this relationship may cause. In recent years, exchange rates in the Türkiye economy have increased more dramatically compared to countries with similar development levels. The pass-through of these increases to the inflation rate can be seen more in food prices than in other products. This situation can further reduce the purchasing power of consumers who have a high share of food products in their total expenditures. In this context, the fact that the exchange rate affects the prices of goods and services groups at different levels can affect many economic and social variables, especially the economic income distribution. In order to test the hypothesis of the study, time series analysis was performed using Newey-West estimators with monthly frequency data covering the period of January 1990 and March 2023 for the Türkiye economy. The ratio of the food price index to the general price index was used in the analysis, and thus a relatively healthy comparison of food prices to general price increases was made. The explanatory variable was determined as the exchange rate. According to the results, lagged values of food prices reduce the current value of food prices. Therefore, it can be said that producers in the food sector are sensitive to prices and increase their supply as a result of price increases, bringing the market to the equilibrium price level. As expected, the exchange rate moves linearly with the dependent variable. Increase in exchange rates increase food prices more than the prices of other product groups.

Anahtar Kelimeler

Food Inflation, General Price Level, Exchange Rate, Monetary Policy, Food Security

Kaynakça

• Alkan, U. & Dağıdır, C. (2020). Türkiye’de Döviz Kuru Ve Enflasyon Arasındaki İlişkinin Çoklu Yapısal Kırılmalı Eşbütünleşme Analizi. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (2) , 270-287. DOI: 10.29106/fesa.729769
• Breusch, T. S. (1978). Testing for Autocorrelation in Dynamic Linear Models. Australian Economic Papers, 17(31), 334-355. https://doi.org/10.1111/j.1467-8454.1978.tb00635.x
• Breusch, T. S., & Pagan, A. R. (1979). A Simple Test for Heteroscedasticity and Random Coefficient Variation. Econometrica, 47(5), 1287-1294. https://doi.org/10.2307/1911963
• Bush, R. (1996). The Politics of Food and Starvation. Review of African Political Economy, 23(68), 169–195.
• Cohen, B. I. (1968). The Less-Developed Countries’ Exports of Primary Products. The Economic Journal, 78(310), 334–343. https://doi.org/10.2307/2229468
• D’agostino, R. B., Belanger, A., & D’agostino Jr., R. B. (1990). A Suggestion for Using Powerful and Informative Tests of Normality. The American Statistician, 44(4), 316-321. https://doi.org/10.1080/00031305.1990.10475751
• Dickey, D. A., & Fuller, W. A. (1979). Distribution of the Estimators for Autoregressive Time Series With a Unit Root. Journal of the American Statistical Association, 74(366), 427-431. https://doi.org/10.2307/2286348
• Durbin, J., & Watson, G. S. (1950). Testing for Serial Correlation in Least Squares Regression: I. Biometrika, 37(3/4), 409-428. https://doi.org/10.2307/2332391
• Durbin, J., & Watson, G. S. (1951). Testing for Serial Correlation in Least Squares Regression. II. Biometrika, 38(1/2), 159-177. https://doi.org/10.2307/2332325
• Durbin, J., & Watson, G. S. (1971). Testing for Serial Correlation in Least Squares Regression III. Biometrika, 58(1), 1-19. https://doi.org/10.2307/2334313
• Godfrey, L. G. (1978). Testing Against General Autoregressive and Moving Average Error Models when the Regressors Include Lagged Dependent Variables. Econometrica, 46(6), 1293-1301. https://doi.org/10.2307/1913829
• Güngör, S. & Erer, D. (2022). Türkiye’deki Gıda Fiyatları İle Petrol Fiyatları Ve Döviz Kuru Arasındaki Doğrusal Olmayan İlişkinin İncelenmesi: Zamanla-Değişen Parametreli VAR Modelleri. Alanya Akademik Bakış, 6 (2) , 2481-2498. DOI: 10.29023/alanyaakademik.1082332
• Hirschman, A. O. (1949). Devaluation and the Trade Balance: A Note. The Review of Economics and Statistics, 31(1), 50–53. https://doi.org/10.2307/1927193
• İçen, H. , Esenyel İçen, N. M. & Polat, B. (2022). Türkiye’de Gıda Fiyatları, Döviz Kuru ve Petrol Fiyatları Arasındaki Asimetrik İlişki. Ekoist: Journal of Econometrics and Statistics , (37) , 149-169. DOI: 10.26650/ekoist.2022.37.1168678
• Jarque, C. M., & Bera, A. K. (1987). A Test for Normality of Observations and Regression Residuals. International Statistical Review / Revue Internationale de Statistique, 55(2), 163-172. https://doi.org/10.2307/1403192
• Karaoğlu, N. & Demirel, B. (2021). Asymmetric Exchange Rate Pass-Through into Inflation in Turkey: A NARDL Approach. Fiscaoeconomia, 5 (3) , 845-861. DOI: 10.25295/fsecon.925369
• Konak, A. & Peçe, M. A. (2023). Türkiye'de Faiz Oranı, Enflasyon Oranı ve Döviz Kuru Arasındaki Nedensellik Analizi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 27 (1) , 171-186. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/tsadergisi/issue/76479/1139318
• Newey, W. K., & West, K. D. (1987). A Simple, Positive Semi-Definite, Heteroskedasticity and Autocorrelation Consistent Covariance Matrix. Econometrica, 55(3), 703-708. https://doi.org/10.2307/1913610
• Özata, E. (2019). Türkiye’de Döviz Kuru Geçişkenliğinin Asimetrik Analizi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (2) , 213-232. DOI: 10.17494/ogusbd.672820
• Steinbach, S. (2021). Exchange Rate Volatility and Global Food Supply Chains. National Bureau of Economic Research Working Paper Series, No. 29164(published as Sandro Steinbach. "Exchange Rate Volatility and Global Food Supply Chains," in Pol Antràs and David Zilberman, editors, “Risks in Agricultural Supply Chains” University of Chicago Press (2022)). https://doi.org/10.3386/w29164
• Şeker, H. (2022). Türkiye’de Kur- Enflasyon Geçişkenliği Üzerine Ekonometrik Bir Analiz. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (1) , 131-142. DOI: 10.29106/fesa.1068026
• Thirlwall, A. P., & Pacheco- Lopez, P. (2010). Ticaret Liberalizasyonu ve Ulusların Fakirliği (L. Kösekâhyaoğlu, Çev.). Alter Yayıncılık.
• Tuğral, A. & Bari, B. (2021). Asymmetric effects of exchange rate on inflation in Turkey: What aggregated and disaggregated data reveal . Erciyes Akademi, 35 (3) , 1095-1115. DOI: 10.48070/erciyesakademi.973738
• Tunalı, H. & Yalçınkaya, Y. (2016). Geleneksel Olmayan Para Politikası Uygulamasında Enflasyon ile Döviz Kuru Arasındaki Nedensellik İlişkisinin Analizi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 66 (2), 61-112. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuifm/issue/27506/331690
• Turna, Y. , Eşmen, S. & Turna, B. (2022). Türkiye' de Döviz Kurunun Enflasyon Etkisi ve Fiyat Yapışkanlıkları: NARDL Yaklaşımı. İzmir İktisat Dergisi, 37 (2) , 522-535. DOI: 10.24988/ije.932967
• Uysal, D., Yılmaz, K. Ç. & Kasa, H. 2022 Döviz Kuru İle Gıda ve Alkolsüz İçecek Fiyatları Arasındaki Zamanla Değişen Nedensellik Analizi, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 57(1), 492-505.
• White, H. (1980). A Heteroskedasticity-Consistent Covariance Matrix Estimator and a Direct Test for Heteroskedasticity. Econometrica, 48(4), 817-838. https://doi.org/10.2307/19129