DERS KİTAPLARINDAKİ METİN TASARIMI

Yıl 2008, Cilt: 6 Sayı: 1, 107 - 134, 01.03.2008

Gülgün Alpan (bangir)

Öz

Bu makalede, ders kitaplarındaki metin tasarımına yönelik tasarım ilkeleri belirlenmeye
çalışılmıştır.18 uzmanın değerlendirmesinden ve alan yazın incelemesinden elde edilen verilerden
yararlanılarak ortaya konan tasarım ilkeleri tipografik ögeler ve metin örgütleyiciler olmak üzere iki
grupta ele alınmıştır. Tipografik ögeler: Yazı (harf) boyutlarının öğrenci düzeyine uygunluğu, yazı
karakterinin okunabilirliği, yazı renginin ya da ton değerinin etkili kullanılması, satırlar arası yatay ve
dikey boşluğun dengeli kullanılması, dikkat odaklayıcı sözcük ya da sözcüklerin etkili tasarlanması, satır
uzunluğunun okunabilir ölçüde olması, sözcükler arasındaki boşlukların dengeli olması, harfler
arasındaki boşlukların dengeli olması, metnin sayfadaki bütünlüğüne dikkat edilmesi. Metin
örgütleyiciler: Başlıkların etkili düzenlenmesi, içindekiler listesinin işlevsel biçimde düzenlenmesi,
içindekiler listesinin ilgi çekici biçimde düzenlenmesi, kutuların amaca uygun kullanılması, her bölüm
için ilgili başlıkların listesinin hazırlanması, sözlük düzenlenmesi, kaynakça düzenlenmesi. Sonuç olarak,
ders kitaplarında yer alan metin tasarımına yönelik ögelerin öğrenme ve öğretmede etkili olabilmeleri,
tasarım ilkelerine önemli ölçüde bağlı olduğu düşünülmektedir. Ders kitaplarındaki metin tasarımını
yapan kişinin mutlaka alanında uzman olması ve kitabın yazarı ve öğretim teknolojisi uzmanı ile işbirliği
içinde çalışması, söz konusu ilkelere bir ön koşul olarak gösterilebilir.

Anahtar Kelimeler

Ders kitabı, metin tasarımı, öğrenme

TEXT DESIGN IN TEXTBOOKS

Öz

This article tried to determine the design principles for the text design in textbooks. Based on the
data complied from the evaluations of 18 experts and literature research, the design principles were
divided into two categories as the typographic elements and the text organizations. Typographic
Elements: Compatibility of letter sizes to the student level, readability of letter character, effective use of
font color or tone, balanced use of horizontal and vertical interline spaces, effective design of attractive
words or phrases, readable length of lines, balanced inter-word spacing, balanced space between letters,
text integrity on page. Text Organizations: Effective arrangement of titles, functional arrangement of the
table of contents, attractive arrangement of the table of contents, appropriate use of boxes, list of titles for
each chapter, dictionary arrangement and bibliography arrangement.
In consequence, the author is of the opinion that the efficiency of typographic elements used for
the text design in textbooks on learning and teaching closely depends on the design principles. It may be a
prerequisite of such principles that the text designer of a textbook should be an expert in this field, and
collaborate with the textbook author and educational technologist.

Anahtar Kelimeler

Textbooks, text design, learning

Kaynakça

• Alkan, C. (1992). Eğitim ortamlarının düzenlenmesi. Ankara: A.Ü. Eğitim Fakültesi Yayınları No:168.
• Alvermann, D. E. (1989). Teacher-student mediation of content area text. Theory into Practice, 28(2), 142-147.
• Ağdemir, S. (1996). Ders kitaplarının tasarım içerik ve üretim uygulamaları. H. Çoşkun, İ. Kaya ve J. Kuglin (Ed.). Türkiye ve Almanya’da ilköğretim ders kitapları. (s.105-123) Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Anglin, G. J., Towers, R. L. & Levie, W. H. (1996). Visual message design and learning : The role of static and dynamic illustrations. In D. H. Jonassen (Ed.) Handbook of research for educational communications and technology (p. 755-794). Prentice Hall.
• Barry, A. M. S. (1994). Perceptual Aesthetic and Visual Language. In D. M. Moore & F. M. Dwyer (Eds.) Visualliteracy-A spectrum of visual learning. (p. 113- 131). New Jersey 07632: Educational Technology Publications Englewood Cliffs.
• Becer, E. (1999). İletişim ve grafik tasarım. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Beck, C. R. (1991). Strategies for cueing visual information: research findings and instructional design implication. Educational Technology, 16-20.
• Braden, A. (1996). Visual literacy. In D. H. Jonassen (Ed.) Handbook of research for educational communications and technology (p.491-520). Prentice Hall.
• Demirel, Ö.; Seferoğlu, S.S. ve Yağcı, E. (2001). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• DiGisi, L. L. & Willett, J. B. (1995). What high school biology teachers say about their textbook use: A descriptive study. Journal of Research in Science Teaching, 32(2), 123-142.
• Erkmen, N. (1996). Çağdaş bir ders kitabı nasıl olmalı? Ders kitabını mükemmel yapan nitelikler. H. Çoşkun, İ. Kaya ve J. Kuglin (Ed.).Türkiye ve Almanya’da ilköğretim ders kitapları. (s.37-46) Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Frase, L. T. & Schwartz, B. J. (1979). Typographical cues that facilitate comprehension. Journal of Educational Psychology, 71(2), 197-206.
• Garofalo, K. M. (1988 Spring). Typographic cues as aid to learning from textbooks. Visible Language, 22(2), 273-297.
• Grabowski, B. L. (1995). Message design, ıssues and trends, In G. J. Anglin (Eds.) Instructional Technology past, present, and future, (p. 222-233) Libraries Unlimited, Inc. Englewood, Colorado.
• Hartley, J. (1991).Thomas Jefferson, page design and desktop publishing. Educational Technology, 54-57.
• Hartley, J. (1996). Text design. In D. H. Jonassen (Ed.) Handbook of research for educational communications and technology. Prentice Hall. 795-817.
• Heinich, R.; Molenda, M. & Russel, J. D. (1989) Instructional media and new technologies of ınstruction .(Third Edition). Macmillan Publishing Company.
• Hollahaugh, M. (1989).Textbook selection: Clearing the fog. Journal of College Science Teaching. 18,5.
• Jandreau, S. & Bever, T. (1992). Pharese-spaced formats ımprove comprehension in average readers. Journal of Applied Psychology, 77(2), 143-146.
• Kahraman, S. (1996). Ders kitaplarında standardizasyon. H. Çoşkun, İ. Kaya ve J. Kuglin (Ed.).Türkiye ve Almanya’da ilköğretim ders kitapları. (s.28-30) Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Kaya, İ. (1996). İlköğretim ders kitaplarında tasarım sorunları. H. Çoşkun, İ. Kaya ve J. Kuglin (Ed.).Türkiye ve Almanya’da ilköğretim ders kitapları (s.152-158). Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Lester, J. H. & Cheek, Jr., E. H. (1997 Dec./1998 Jan.). The “real” experts address textbook issues. Journal of Adolescent & Adult Literacy, 41(4), 282-291.
• MEB. (07.05.2004). Ders kitaplarında aranacak nitelikler ile yayınevlerinde aranacak değerlendirilmesi ve eğitim araçlarının seçimine ilişkin yönerge. http://ttkb.meb.gov.tr/mevzuat/derskityon.htm hazırlanması, incelenmesi,
• Özgen, B. (1993). Türkiye’de ders kitapları sorunu ve çözüm yolları. Eğitim ve Bilim, 87, 48-59.
• Pektaş, H. (2001). Ders kitaplarında tipografi ve tasarım sorunları. Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Yazıları 7. http://yunus.hacettepe.edu.tr/~pektas/ ders.kit.html (02.04.2002).
• Pett, D. & Wilson, T. (1996). Color research and its application to the design of instructional materials, Educational Technology Research and Development, 44(3), 19-35.
• Pettersson, R. (1993). Visual information. Educational Technology Publications Englewood Cliffs, New Jersey 07632.
• Sarıkavak, N. M. (1997). Tipografinin temelleri. Ankara: Doruk Yayınevi.
• Schraw, G.; Wade, S. E. & Kardash, A. M. (1993). Interactive effects of text-based and task-based ımportance on learning from text. Journal of educational psychology, 85(4), 652-661.
• Senemoğlu, N. (1997). Gelişim öğrenme ve öğretim, kuramdan uygulamaya. Ankara: Spot Matbaacılık.
• Steinley, G. L. (1987). A framework for evaluating textbooks. The Clearing House, 61, 114-118.
• Ünal, F. ve Şimşek, A. (2000). Eğitim amaçlı yazılı iletilerin tasarımı. Kurgu Dergisi, (17), 211-223.
• Wade, N. & Swanston, M. (1991). Visual perception. London and Newyork: Routledge.
• Yalçın, S. (1994). Metinden öğrenme ilkelerine göre hazırlanan ders kitabının öğrenci erişisine etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Yalın, H. İ. (2002). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Ankara: Nobel Yayın-Dağıtım.
• Zahorik, J. A. (1991). Teaching style and textbooks. Teaching & Teacher Education, 7(2), 185-196.