İLKÖĞRETİM OKULU MÜDÜRLERİNİN YÖNETİM SÜREÇLERİNİ KULLANMA ETKİNLİKLERİ İLE BAZI DUYGUSAL SOSYAL VE RUHSAL YETERLİLİKLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ (Kilis İli Örneği)

Yıl 2007, Cilt: 5 Sayı: 2, 261 - 290, 01.06.2007

M. Semih Summak Habib Yazgan

Öz

Açımlayıcı bir çalışma olarak tasarlanan bu araştırma, ilköğretim okulu müdürlerinin yönetsel süreçleri
kullanma yeterlilikleri ile “genel yöneticilik beceri ve nitelikleri” olarak tanımlanan, birtakım duygusal, sosyal ve ruhsal
donanımlarını kapsayan kişisel yeterlilikleri arasındaki ilişkinin anlaşılmasını hedeflemektedir. Bu amaçla Kilis İl Milli
Eğitim Müdürlüğüne bağlı 10 ilköğretim okulunda görev yapan (65 bayan, 35 erkek) öğretmene araştırmacılar
tarafından geliştirilen “Yönetici Değerlendirme Ölçeği” (YDÖ) ve “Kişisel Bilgi Formu” uygulanmıştır. Sonuçlar
öğretmenlerin ilköğretim okulu müdürlerinin yönetsel süreçleri kullanma yeterliliklerini genel olarak yüksek
algıladıkları (en yüksek algı değerini karşılama yüzdesi olarak ortalama %76,47); genel yöneticilik beceri ve nitelikleri
ile yönetim süreçlerini kullanma becerisi (genel) arasında olumlu yönde yüksek bir ilişki (r = 0,70) bulunurken, en
yüksek ilişki düzeyi “iletişim” sürecinde (r =0.80); en düşük ilişki ise “denetim” (r =,61) sürecinde gözlenmiştir.
Yöneticilerin bazı duygusal, sosyal ve ruhsal zekâ yeterliliklerinin, yönetim süreçlerini kullanma ustalıklarını yordayıcı
olduğu gözlenmiştir. Elde edilen bulgular bağlamında değişen okulu ve çağdaş sorumluluklarını üstlenebilecek
yöneticilerin, sosyal ve duygusal yeterliliklerini geliştirecek özel bir eğitim sürecinden geçirilmeleri önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bilge liderlik, duygusal yeterlilik, yönetim süreçleri

AN ANALYSIS OF THE RELATIONSHIP BETWEEN THE PRIMARY SCHOOL PRINCIPALS’ EMOTIONAL, SOCIAL AND SPIRITUAL QUALITIES AND THEIR EFFICIENCY IN MANIPULATING MANAGERIAL PROCESSES

Öz

This article presents and discusses the findings of a study, designed to seek the relationship between the
primary school headmasters’ some specific emotional, social and moral qualities and their proficiency in conducting
managerial processes. 100 randomly selected teachers (65 male, 35 female) working at 10 primary schools in the
province of Kilis constituted the sample, during the academic year 2004-2005. A specially developed “School
Administrator Evaluation Questionnaire” was administered to the sample. Findings revealed that the subjects’
perception of their principals’ proficiency in employing managerial processes was rarther high (%76.47); similarly a
statistically significant relationship was observed between the principals’ emotional, social, some spiritual qualities and
their efficiency in carrying out managerial processes (in general r = 0.70); linear regression analysis showed that these
personal qualities of the principals’ seemed to be “predictors” of their managerial skills. While “communication” was
the highest correlating (r = 0.80) process; “evaluation” turned out to be the lowest one (r = 0.61). It is suggested that
school administrators capable of meeting the changing demands of contemporary education should undergo an
educational process to be equipped with some social, emotional and spiritual qualities.

Anahtar Kelimeler

Leadership by wisdom, emotional intelligence, managerial processes

Kaynakça

• Açıkalın, A. (1994). Teknik ve Toplumsal Yönleriyle Okul Yöneticiliği 4. Baskı. Pegem Yayınları No:10, Ankara.
• Arslantaş, İ. (2002). Ortaöğretim Okullarında İletişim. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır.
• Balcı, A. (2002). Etkili Okul. Ankara: Pegem A Yayınları.
• Barling, J.; Slater, F. ve Kelloway, E. K. (2000). Transformational leadership and emotional intelligence: an exploratory study. Leadership and Organization Development Journal, Vol. 21, No: 3.
• Başaran, İ.E. (1993). Eğitim Yönetimi. Gül Yayınevi, Ankara.
• Burns, J.M. (1978). Leadership. New York: Harper & Row.
• Bursalıoğlu, Z. (1991). Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranış. Pegem Yayınları No:2, Ankara.
• Bursalıoğlu, Z. (1981). Eğitim Yöneticisinin Yeterlilikleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları no:93 Ankara.
• Can, H. (1991). Organizasyon ve Yönetim. Adım Yayıncılık No:20, Ankara.
• Cerit, Y. (2004). Küreselleşme Sürecinde İlköğretim Okulu Yöneticilerinin Nitelikleri. Abant İzzet Baysal Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:4, sayı:8, ss.1-11.
• Conger, J. A. ve Kanungo, R. N. (1998). Charismatic Leadership in Organizations. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Cooper, R.K. ve Sawaf, A. (1997). Executive EQ, Emotional Intelligence in Leadership & Organizations. Grosset/Putman Publishing, New York.
• Covey, R.S. (2005). 8. Alışkanlık-Bütünlüğe Doğru. Çevirenler: Sezer Soner, Çağlayan Erendağ. Sistem Yayıncılık. İstanbul.
• Dağlı, A. (2000). İlköğretim Okullarında İletişim, Çağdaş Eğitim Dergisi, Sayı:265, ss 37-42, Ankara.
• David, A.D. (2001). The emotional intelligence of managers: assessing the construct validity of a nonverbal measure of “people skills”. Journal Of Business And Psychology, Vol. 16, No. 1, Fall.
• Defterdar Sarı Mehmet Paşa (1992). Devlet Adamlarına Öğütler, Osmalılarda Devlet Düzeni. Sadeleştiren H. Ragıp Uğural. Kültür Bakanlığı Yayınları,
• Demircan, A. (2001). İlköğretim Okulu Müdürleri Yöneticilik Becerilerine Ne Derece Sahiptir. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dillbeck, M.C. (1982). “Meditation and flexibility of visual perception and verbal problem solving”, Memory and Cognition, Vol. 10, ss. 107-15.
• Duignan, P.A. ve Bhindi, N. (1997). Authenticity in leadership. Journal of Educational Administration, Vol. 35. No. 3.
• Ergun, T. ve Aykut, P. (1988). Kamu Yönetimine Giriş. TODAİE Yayınları, Ankara.
• Ferres, N. ve Connell, J. (2004). Emotional intelligence in leaders: an antitode for cynicism towards change? Strategic Change, Cilt. 13 s. 61-71.
• Fairholm, W.G., (1996). Spiritual leadership: fulfilling whole-self needs at work. Leadership and Organization Development Journal. Vol. 17, No. 5. s. 11-17.
• Fairholm, W.G. (1998). Perspectives on Leadership: From the Science of Management to Its Spiritual Heart. Greenwood Publishing Group, Incorporated.Westport, CT.
• Foster, W. (1986). Paradigms and Promises: New Approaches to Educational Administration, Prometheus, Buffalo, NY.
• Freidman, A.I. (2003). Ethical Dimensions of School Leadership. Kluwer Academic Publishers, the Netherlands.
• Gardner, L. ve Stough, C. (2002). Examining the relationship between leadership and emotional intelligence in senior level managers. Leadership and Organization Development Journal. Vol. 23. No. 2 pp. 68-78.
• Genç, N. (1994). Zirveye Götüren Yol Yönetim. Timaş Yayınları, İstanbul.
• Glasser, W. (1999). Okulda Kaliteli Eğitim. Beyaz Yayınları, İstanbul.
• Goleman, D. (1998). Duygusal Zekâ neden IQ’dan daha önemlidir? II. Basım. Varlık Yayınları, Bilim Dizisi:1. İstanbul.
• Goleman, D. (2001). An EI-based Theory of Performance Chernis, C. Ve Goleman, D. (editörler), The Emotionally Intelligent Workplace, Jossey-Bass, San Francisco, CA.
• Goleman, D.; Boyatzis, R. ve Mckee, A. (2002). Yeni Liderler. Varlık Yayınları, İstanbul.
• Gölpınarlı, A. (2004). Tasavvuf. III. Baskı, İstanbul: Milenyum Yayınları.
• Güney, S. ve diğ. (2001). Yönetim ve Organizasyon. Nobel Yayıncılık, Ankara.
• Green, T.F. (1984), The Formation of Conscience in an Age of Technology, John Dewey Society Lecture, School of Education, Syracuse University, New York, NY.
• Greenfield, D.W. (2004). Moral leadership in schools. Journal of Educational Administration, Vol. 42, No. 2. s. 174-176.
• Greenfield, D.W. (2005). Postscript: Where Have We Been? Where are we going in the study of educational organizations? Johnson Jr. Bob L. (ed.) Educational Institutions and Leadership Through the Lens of Organization Theory. Emerald Group Publishing Limited.
• Gümüşeli, İ.A. (2001). Çağdaş Okul Müdürünün Liderlik Alanları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Sayı:28, ss.531-548.
• Hacip, Y.H. (2005). Kutadgu Bilig Seçmeler. Düzenleyen-hazırlayan Suat Batur. Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul.
• Herriott, E.M., Schmidt-Wilk, J. ve Heaton, D.P. (2001). Spiritual dimensions of entrepreneurship in long-term practitioners of the Transcendental Meditation and TM-Sidhi Program, paper presented at the Annual Meeting of the Academy of Management, MSR Division, Washington, DC, August 6.
• House, R. J. (1977). A 1976 Theory of Charismatic Leadership. In J. G.Hunt & L. L. Larson (Eds.), Leadership: The cutting edge. Carbondale: Southern Illinois University Press.
• Higgs, M. ve Aitken, P. (2003). An Exploration of the Relationship Between Emotional İntelligence and Leadership Potential. Journal of Managerial Psychology, Vol. 18. No. 8 s. 814-823.
• Hodgkinson, C. (1991). Educational Leadership: The Moral Art, State University of New York Press, Albany, NY.
• İşbilir, H. (2005). İlköğretim Okulu Yöneticilerinin Duygusal Yeterlilikleri ile Kullandıkları Güç Kaynakları Arasındaki İlişkinin Öğretmen Algılarına Dayalı Olarak İncelenmesi. Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış yüksek lisans tezi.
• Karakaş, E. (2006). Davos 2006 Toplantısı konulu “Karşı Görüş” TV Programı katılımcısı. NTV Canlı Yayını 25 Ocak 2006 saat 21:00.
• Karip, E. (1998). Dönüşümcü Liderlik. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, sayı:16.
• Karslı, D.; Gündüz, B.H. ve Ural, A. (2000). Eğitim yönetiminde duygusal zekânın önemi ve duygusal zekâ açısından eğitim yönetiminin değerlendirilmesi, IX. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresinde sunulan bildiri. 27-30 Eylül. Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Kaya, Y. K. (1999). Eğitim Yönetimi. Bilim Yay., Ankara.
• Koçel, T. (1995). İşletme Yöneticiliği. Beta Yayıncılık, İstanbul.
• Korkmaz, M. (2005). Duyguların ve Liderlik Stillerinin Öğretmenlerin Performansı Üzerinde Etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, sayı 43, ss.401-422.
• Mayer, J.D. ve Salovey, P. (1993). The Importance of Emotional Intelligence, Intelligenge, Vol. 17, s. 433-442.
• Mccollum, B. (1999). Leadership Development and Self-development: An Empirical Study, CareerDevelopment International, Vol. 4 No. 3, ss. 149-54.
• Messick, D.M. (2004). Psychology of Leadership: Some New Approaches. Mahwah,NJ, USA: Lawrence Erlbaum Associates Incorporated.
• Moxley, R. (2000). Leadership and Spirit: Breathing New Vitality and Energy into Individulas and Organizations. San Francisco, CA: Jossey Bass Publishers.
• Murphy, M. ve Donovan, S. (1997). The Physical and Psychological Effects of Meditation: A Review of Contemporary Research with a Comprehensive Bibliography 1931-1996, 2nd ed., Institute of Noetic Sciences, Sausalito, CA.
• Neal, J.; Bergmann Lichtenstein, B.M. ve Banner, D. (1999). Spiritual perspectives on individual, organizational and societal transformation, Journal of Organizational Change Management, Vol. 12 No. 3, ss. 175-86.
• OECD Report. (2003). Schooling for Tomorrow Networks of Innovation Towards New Models For Managing Schools And Systems.
• Owen, H. (2000). Leadership: Theory and Practice. Thousand Oaks, CA: Sage Publishers.
• Özer, Ş. (2002). İlköğretim Okullarında Görev yapan Yöneticilerin İletişim Davranışlarıyla İlgili Öğretmen ve Yönetici Algılarının İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul
• Öztekin, A. (1993). İdareye Giriş. İnönü Ünv. Yayınları, Malatya
• Palmer, B.; Walls, M.; Burgess, Z. ve Stough, C. (2001). Emotional Intelligence and Effective Leadership. Leadership and Organization Development Vol: 22, No:1.
• Prewitt, V. (2004). Integral Leadership for the 21st century. World Futures, Vol. 60, s. 327-333.
• Rosete, D. ve Ciarrochi, J. (2005). Emotional Intelligence and its Relationship to Workplace Performance Outcomes of Leadership Effectiveness. Leadership and Organization Development Journal. Vol. 29 No. 5 s. 388-399.
• Rifâî, K. (1973). Şerhli Mesnevî-i Şerîf. Hülbe Yayınları, Bahar Matbaası. İstanbul.
• Samî, Ş. (1985). Temel Türkçe Sözlük, Kâmûs-u Türkî Cilt I. Editör Mertol Tulum ve diğerleri. Tercüman Gazetesi Tesisleri, İstanbul.
• Schmidt-Wilk, J. (2000). Consciousness-based Management Development: Case Studies of International Top Management Teams, Journal of Transnational Management Development, Vol. 5 No. 3, ss. 61-85.
• Shah-Kazemi, R. (2002). The Notion and Significance of Ma’rifa in Sufism. Journal of Islamic Studies, Vol: 13. No. 2. Oxford Centre for Islamic Studies.
• Shapiro J.P. ve Stefkovic, A.J. (2001). Ethical Leadership and Decision Making in Education: Applying Theoretical Perspectives to Complex Dilemmas. Lawrence Erlbaum Associates, Publishers, New Jersey-London.
• Starratt, R. J. (1991). Building an Ethical School: A Theory for Practice in Educational Leadership, Educational Administration Quarterly, Vol. 27 No. 2, s. 185-202.
• Starratt, R.J. (1999). Moral Dimensions of Leadership. Begley, Paul (Editor): Values of Educational Administration: A Book of Readings Falmer Press Limited, London.
• Şahin, A E. (2000). İlköğretim Müdürlerinin Yeterlilikleri, Eğitim Yönetimi Dergisi, Yıl 6. sayı 22, ss 261-265, Haziran.
• Tanrıöğen, A. (2000). Eğitim Yöneticilerinin Yönetsel Becerileri, Eğitim ve Bilim Der. Sayı 117. ss 7-17,
• Tanrıöğen, A. (1988). Okul Yöneticilerinin Etkililiği ile Öğretmen Morali Arasındaki İlişkiler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi,
• Topçu, N. (2002). İslâm ve İnsan, Mevlana ve Tasavvuf. Nurettin Topçu Bütün Eserleri 6. Dergah Yayınları. İstanbul.
• Turan, S. ve Şişman, M. (2000). Okul Yöneticileri İçin Standartlar: Eğitim Yöneticilerinin Bilgi Temelleri Üzerine Düşünceler. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:3. Sayı:4.
• Ulusoy, H. (2004). Zamanın Eskitemediği En Güzel Sözler. Alfa Yayıncılık 4. Basım, İstanbul.
• Uysal, A. (2001). İlköğretim Okulu Müdürlerinin Yöneticilik ve Liderlik Davranışları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Zaccaro, S.J. (2001). The Nature of Organizational Leadership: Understanding the Performance Imperatives Confronting Today’s Leaders. Jossey-Bass, Incorporated Publishers. NJ.
• Zohar, D. (1997). Rewiring the Corporate Brain: Using the New Science to Rethink How We Structure and Lead Organizations. San Francisco, CA: Berrett- Koehler Publications.