Üniversite Yöneticilerinin Karar Verme Süreçleri: Tuzaklar ve Kaçış Yolları

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 1, 444 - 463, 30.04.2024

Serkan Şen , Servet Özdemir

https://doi.org/10.37217/tebd.1418436

Öz

20. yüzyılın ortalarında başlayıp son yirmi yılda iyice hız kazanan karar verme süreçleri ile ilgili araştırmalar, yöneticilerin karar verme süreçlerinde rasyonel karar verme modelinden saparak kısa yollardan ve önyargılardan oluşan tuzaklara yakalandıklarını açıkça ortaya koymaktadır. Kısa yollar, karar vermeyi basitleştirmek için kullanılan bilişsel araçlardır. Yöneticiler karar verirken, zihinsel kapasitelerini kullanmak yerine kısa yol ve önyargı tuzaklarına sapmaktadır. Bu kısa yollar bir taraftan yöneticilerin hayatlarını kolaylaştırırken, diğer taraftan önemli hatalara neden olan seçimler yaptırmaktadır. Üniversite yöneticilerinin karar verme süreçleri bireysel olarak yalnızca onları değil aynı zamanda personeli, öğretim üyelerini, öğrencileri, ebeveynleri ve hatta toplumun tamamını da etkileme potansiyeline sahiptir. Bu nedenle üniversite yöneticilerinin karar verme süreçlerine karışan kısa yollar ve önyargılar hakkında farkındalıklarını arttırmak ve bu psikolojik tuzaklardan mümkün olduğunca kaçınmaya çalışmalarını sağlamak önemlidir. Bu derleme çalışmasının amacı, üniversite yöneticilerinin karar verme süreçlerine karışan en temel kısa yolları ve önyargıları ortaya koymak ve bu psikolojik tuzaklardan kaçış yollarını göstermektir. Bunu yaparken ilgili alanyazın özetlenmiş, karar verme süreçlerinde düşülen kısa yol ve önyargı tuzakları ile bu tuzaklardan kaçış yolları bir tablo halinde sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Karar verme, Üniversite yöneticileri, Kısa yollar, Önyargılar, Psikolojik tuzaklar

Decision Making Processes of University Administrators: Traps and Escapes

Öz

Research, which started in the mid-20th century and gained momentum in the last two decades, has clearly revealed that administrators deviate from the classical decision-making model in the decision-making processes, and they are caught in traps consisting of heuristics and biases. Heuristics are cognitive tools used to simplify decision-making. When making decisions, administrators fall into these traps and make cognitive errors instead of using their mental capacities. On the one hand, these heuristics make administrators’ lives easier, but on the other hand, they cause serious mistakes. The decision-making processes of university administrators have the potential to affect not only them individually but also staff, faculty, students, parents, and even society as a whole. Therefore, it is important to raise the awareness of university administrators about the heuristics and biases that interfere with decision-making processes and to ensure that they try to avoid these psychological traps as much as possible. The aim of this review study is to reveal the basic heuristics and biases involved in the decision-making processes of university administrators and to show ways to escape from these psychological traps. While doing this, the relevant literature is summarized, heuristics and biases in decision-making processes and ways to escape from these traps are presented in a table.

Anahtar Kelimeler

Decision-making, University administrators, Heuristics, Biases, Psychological traps

Kaynakça

• Anderson, N. H. (1973). Information integration theory applied to attitudes about U.S. presidents. Journal of Educational Psychology, 64, 1-8.
• Ariely, D. (2020). Akıldışı ama öngörülebilir: Kararlarımızı biçimlendiren gizli kuvvetler (A. Hekimoğlu-Gül & F. Şar, Çev.). İstanbul: Optimist Yayın Grubu.
• Baltaş, A. (2020). Akılsız duyguların cezasını kararlar çeker: Akıllı insanlar neden yanlış kararlar verir? (7. b.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Bazerman, M. H. & Moore, D. A. (2013). Judgment in managerial decision making (8. b.). Hoboken, NJ: John Wiley & Sons.
• Buchanan, L. & O’Connell, A. (2006). A brief history of decision making. Harvard Business Review, 84(1), 32-41.
• Bursalıoğlu, Z. (2002). Okul yönetiminde yeni yapı ve davranış (12. b.). Ankara: Pegem Akademi.
• Cohen, M., March, J. & Olsen, J. (1972). A garbage can model of organizational choice. Administrative Science Quarterly, 17, 1-25.
• Edwards, W. (1954). The theory of decision making. Psychological Bulletin, 51, 280-311.
• Eisenfuhr, F. (2011). Decision making. New York, NY: Springer.
• Etzioni, A. (1989). Humble decision making. Harvard Business Review, 67(4), 122-126.
• Fox, J. (2015). From “economic man” to behavioral economics. Harvard Business Review, 93(5), 78-85.
• Futcher, R. (2021). How to trust your gut to make better decisions? https://www.russellfutcher.com/new-blog/2021/4/29/management-103-how-to-trust-your-gut-to-make-better-decisions-h9y56 sayfasından erişilmiştir.
• Gigerenzer, G. (2004). Fast and frugal heuristics: The tools of bounded rationality. D. Koehler & N. Harvey (Ed.), Blackwell Handbook of judgment and decision making içinde (s. 62-88). Oxford, UK: Blackwell.
• Gladwell, M. (2005). Blink: the power of thinking without thinking. New York: Little, Brown and Co.
• Gladwell, M. (2009). Cocksure: Banks, battles and the psychology of overconfidence. The New Yorker. https://www.newyorker.com/magazine/2009/07/27/cocksure sayfasından erişilmiştir.
• Goldstein, W. M. & Hogarth, R. M. (1997). Judgment and decision research: Some historical context. W. M. Goldstein & R. M. Hogarth (Ed.), Research on judgment and decision making: Currents, connections, and controversies içinde (s. 3–65). New York: Cambridge University Press.
• Hammond, J. S., Keeney, R. L. & Raiffa, H. (1998). The hidden traps in decision making. Harvard Business Review, 76(5), 47-58.
• Hayashi, A. M. (2001). When to trust your gut. Harvard Business Review, 79(2), 58-65.
• Herald, J. E. (1991). Social judgment theory: Applications to educational decision making. Educational Administration Quarterly, 27(3), 343-357.
• Hoy, W. K. & Miskel, C. G. (2013). Educational administration: Theory, research, and practice (9. b.). New York: McGraw-Hill.
• İktisat Sözlüğü. (t.y.). Ekonomik insan. https://www.iktisatsozlugu.com/tr/nedir/ekonomik-insan/1458 sayfasından erişilmiştir.
• James, W. (1950). The principles of psychology, Vol. 1. New York: Dover Publications.
• Jones, E. E., Kanouse, D. E., Hanson, L., Kelley, H., Nisbett, R., Valins, S. & Weiner, B. (1971). Attribution: Perceiving the causes of behavior. Morristown, NJ: General Learning Press.
• Kahneman, D. (2020). Hızlı ve yavaş düşünme (O. Ç. Deniztekin & F. N. Deniztekin, Çev., 14. b.). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Kahneman, D., Slovic, P. & Tversky, A. (1982). Judgment under uncertainty: Heuristics and biases. Cambridge: Cambridge University Press.
• Kahneman, D. & Tversky, A. (1979). Prospect theory: An analysis of decisions under risk. Econometrica, 47(2), 313–327.
• Kahneman, D. & Tversky, A. (1996). On the reality of cognitive illusions. Psychological Review, 103, 582-591. Kamilçelebi, H. (2019). Davranışsal iktisat. Londra: IJOPEC Publication Limited.
• Klein, G. (1997). An overview of naturalistic decision making applications. Z. Sambok & G. Klein (Ed.), Naturalistic decision making içinde (s. 49–59). Mahwah, NJ: Erlbaum.
• Klein, G. (2005). The power of intuition (7. b.). Cambridge, Massachusetts: MIT Press.
• Kondakçı, Y. & Zayim, M. (2013). Yönetim süreci. S. Özdemir (Ed.), Eğitim yönetiminde kuram ve uygulama içinde (s. 9-62). Ankara: Pegem Akademi.
• Kökdemir, D. (2003). Belirsizlik durumlarında karar verme ve problem çözme. (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Lehrer, J. (2019). Karar anı (F. B. Aydar, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Lewin, K. (1951). Field theory in social science. New York: Harper.
• Lunenberg, F. C. & Ornstein, A. (2012). Educational administration: Concepts and practices (6. b.). Belmont, CA: Wadsworth, Cengage Learning.
• March, J. G. (1988). Decisions and organizations. Oxford: Blackwell.
• Nisbett, R. E. & Ross, L. (1980). Human inference: Strategies and shortcomings of social judgment. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
• Online Etymology Dictionary. (t.y.). Heureka. https://www.etymonline.com/search?q=heureka sayfasından erişilmiştir.
• Plous, S. (1993). The psychology of judgment and decision making. New York: Mcgraw-Hill.
• Robbins, S. P. & Judge, T. A. (2019). Organizational behavior (18. b.). London: Pearson Education.
• Sayegh, L., Anthony, W. P. & Perrewé, P. L. (2004). Managerial decision-making under crisis: The role of emotion in an intuitive decision process. Human Resource Management Review, 14(2), 179-199.
• Shah, A. K. & Oppenheimer, D. M. (2008). Heuristics made easy: an effort-reduction framework. Psychological Bulletin, 134(2), 207-222.
• Sharot, T. (2018). Başkalarının aklı: Neden bazılarımız ikna etmekte daha başarılı ve nörobilim bu konuda ne düşünüyor? (T. Uyar, Çev.). İstanbul: Domingo Yayıncılık.
• Simon, H. A. (1956). Rational choice and the structure of the environment. Psychological Review, 63(2), 129-138.
• Simon, H. A. (1987). Making management decisions: The role of intuition and emotion. Academy of Management Executive, 1(1), 57–64.
• Simon, H. A. (1992). What is an explanation of behavior? Psychological Science, 3, 150-161.
• Simon, H. A. (1997). Administrative behavior: A study of decision-making processes in administrative organizations (4. b.). New York: The Free Press.
• Starratt, R. J. (2004). Ethical leadership. San Francisco: Jossey-Bass.
• Statista. (2022). Deadliest animals worldwide by annual number of human deaths as of 2022. https://www.statista.com/statistics/448169/deadliest-creatures-in-the-world-by-number-of-human-deaths/ sayfasından erişilmiştir.
• TDK Güncel Türkçe Sözlük. (t.y.). Karar. https://sozluk.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Thaler, R. H. & Sunstein, C. R. (2008). Dürtme (E. Günsel, Çev.). İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Tversky, A. & Kahneman, D. (1981). The framing of decisions and the psychology of choice. Science, 211(4481), 453-458.
• Wilson, D. C. (1995). Highest and best use analysis: Appraisal heuristic versus economic theory. Appraisal Journal, 63(1), 11-26.