Okul Öncesi Sınıflarındaki Resimli Çocuk Kitaplarının Çocuk Edebiyatı İlkeleri Açısından İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 2, 1748 - 1771, 31.08.2025

Nefise Özok Bulut , Sümeyye Esen

https://doi.org/10.37217/tebd.1636270

Öz

Yaşamın erken yıllarından itibaren nitelikli kitaplarla etkileşime girmenin çocuklar üzerinde birçok yararı bulunmaktadır. Nitelikli kitaplar sayesinde çocukların gelişim alanları, kitap sevgisi ve okuma alışkanlığı edinmeleri desteklenmektedir. Doküman incelemesinin kullanıldığı bu araştırmada, okuma ve dinleme merkezlerindeki resimli kitapların, çocuk edebiyatı ilkelerine göre incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın inceleme nesnesini, bu merkezlerde yer alan 327 resimli çocuk kitabı oluşturmuştur. Bu kitaplar, Resimli Çocuk Kitabı Değerlendirme Formu ile incelenmiştir. Elde edilen veriler betimsel analiz yöntemiyle analiz edilmiştir. Araştırmanın sonucunda okuma ve dinleme merkezlerinin yarısının çocuklar tarafından erişilebilir olduğu ve yalnızca bir merkezde isim etiketinin bulunduğu belirlenmiştir. Çoğu merkezin sesli öğrenme merkezlerinin yanında yer aldığı, yeterli alana sahip olmadığı ve merkezlerde farklı türde kitapların bulunmadığı görülmüştür. Araştırma bulguları, bazı kitapların çocuk edebiyatı ilkeleriyle uyumlu olmadığını göstermektedir. Özellikle kapak tasarımı, içerik, dil ve anlatım gibi unsurlar açısından eksiklikler tespit edilmiştir. Araştırmada, merkezlerin ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından desteklenmesi ve çocuk kitaplarının alan uzmanlarının görüşü alınarak yayımlanması önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Okul öncesi eğitim , Okuma ve dinleme merkezi , Resimli çocuk kitapları , Çocuğa görelik , Çocuk gerçekliği

Proje Numarası

1919B012314569

Examination of Children’s Picture Books in Preschool Classes in the Terms of Children’s Literature Principles

Öz

Interacting with quality books from the early years of life has many benefits for children. Quality books support children's developmental areas, their love of books and their acquisition of reading habits. In this study using document analysis, it was aimed to examine the picture books in reading and listening centres based on the principles of children's literature. The object of the study consisted of 327 children's picture books in these centres. These books were analysed using the Picture Book Evaluation Form. The data obtained were analysed by descriptive analysis method. In the study, it was determined that half of the reading and listening centres were accessible to children and only one centre had a name tag. Most of the centres were located next to voice learning centres, they did not have enough space and did not have different types of books. The research findings showed that some books were not compatible with the principles of children's literature. Deficiencies were identified especially in terms of cover design, content, language and expression. It was suggested that the centres should be supported by relevant institutions and organizations, and that children's books should be published with the opinion of experts in the field.

Anahtar Kelimeler

Preschool education , Reading and listening centre , Children’s picture books , Child-appropriateness , Child reality

Proje Numarası

1919B012314569

Kaynakça

• Akyol, N. A. & Sunduvaç, H. (2023). Resimli çocuk kitaplarında sosyal problem çözme becerilerinin incelenmesi. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 12(3), 630-637. https://doi.org/10.30703/cije.1241715
• Altun, D. (2018). Okul öncesi sınıflarında bulunan kitap merkezlerinin incelenmesi. Uluslararası Necatibey Eğitim ve Sosyal Bilimler Araştırmaları Kongresi’nde sunulmuş sözlü bildiri, Ekim, Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir.
• Anderson, D. A. & Hamilton, M. (2005). Gender role stereotyping of parents in children’s picture books: The invisible father. Sex Roles, 52, 145–151. https://doi.org/10.1007/s11199-005-1290-8
• Başaran, M., Çelik, N., & Güngör-Aytar, A. (2021). Resimli çocuk kitaplarının olumsuz ögeler açısından incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(2), 1247-1272. https://doi.org/10.17152/gefad.826424
• Batmaz, Ö. (2021). Resimli çocuk kitaplarındaki toplumsal cinsiyet eşitliğine bir bakış. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(1), 1-18. https://dergipark.org.tr/en/pub/guebd/issue/64742/907148 sayfasından erişilmiştir.
• Bilir-Seyhan, G. (2022). Resimli öykü kitabı okuma etkinliklerinin 3 yaş çocuklarının dil gelişimleri ve sosyal becerileri üzerindeki etkisinin incelenmesi. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Buran, A. (2021). Feridun Oral’ın resimli çocuk kitaplarının çocuklara verdiği mesajlar açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Coulthard, K. (2003). “The words say it”: Young bilingual learners responding to visual texts. E. Arizpe, & M. Styles (Ed.), Children reading pictures: Interpreting visual texts içinde (s. 164-189). Routledge Farmer.
• Çelik, H. & Fırat, H. (2020). Çocuk hikâye ve romanlarında çocuk gerçekliği: Sevim Ak örneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 9(1), 94-109. https://dergipark.org.tr/en/pub/teke/issue/53329/709001 sayfasından erişilmiştir.
• Çolaklar, H. (2019). Bartın il halk kütüphanesindeki okul öncesi dönem çocuk kitaplarının dış yapı ölçütleri: Yazım, dil, biçim ve içerik özelliklerine göre değerlendirilmesi. Bilgi Yönetimi Dergisi, 2(2), 145-168. https://doi.org/10.33721/by.643555
• Dağlıoğlu, H. E. & Çamlıbel-Çakmak, Ö. (2009). Okul öncesi çocuklarına yönelik yayınlanan hikâye kitaplarının şiddet ve korku öğeleri açısından incelenmesi. Türk Kütüphaneciliği, 23(3), 510-534. https://dergipark.org.tr/en/pub/tk/issue/48915/623742 sayfasından erişilmiştir.
• DeVlieger, L. L. (2017). Language development at 24 months: Contributions from the growth of infant positive affect and maternal quality of speech during a wordless book task. (Doktora Tezi). https://huskiecommons.lib.niu.edu/allgraduate-thesesdissertations/3756/ sayfasından erişilmiştir.
• Dirican, R. & Dağlıoğlu, H. E. (2014). 3-6 yaş grubu çocuklarına yönelik yayımlanan resimli hikâye kitaplarının bazı temel değerler açısından incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 3(2), 44-69. https://doi.org/10.30703/cije.321341
• Doğan-Güldenoğlu, B. N. (2017). Çocuk edebiyatı kitaplarındaki yetişkin ve çocuk karakterlerin incelenmesi. Journal of Human Sciences, 14(4), 4768-4780. https://doi.org/10.14687/jhs.v14i4.5083
• Dönmezler, E. (2020). Türkiye’de yayınlanmış 5-8 yaş resimli çocuk kitaplarının biçim, resim ve içerik açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Durmaz, M. & Yorulmaz, B. (2022). Ödüllü resimli çocuk kitaplarındaki metin ve görsellerin değerler açısından incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilimler ve Eğitim Dergisi, 4(7), 519-548. https://dergipark.org.tr/tr/pub/usbed sayfasından erişilmiştir.
• Düzyol-Türk, E., Korkmaz, Ö., Ün, Ş. I., Gülüm, Z., & Yıldırım, R. G. (2023). 4-6 yaş resimli öykü kitaplarının içerik ve resimleme özellikleri açısından incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi(58), 3121-3137. https://doi.org/10.53444/deubefd.1351334
• Erdal, G. (2023). Çocuk kitaplarında karakter tasarımının yeri ve önemi. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 8(4), 370-382. https://dergipark.org.tr/en/pub/ijhar/issue/81439/1369371
• Erkmen, N. (2017). Çocuk kütüphanelerinde en çok okunan çocuk kitaplarının çocuk edebiyatının temel ilkeleri bağlamında incelenmesi (Ankara ili örneği). (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Erol, F. Z., Balcı-Elhakan, G., & Burulday, V. (2021). 3-6 yaş dönemindeki resimli çocuk kitaplarının iç ve dış yapı özelliklerinin incelenmesi. Akademik MATBUAT, 5(1), 115-130. https://dergipark.org.tr/tr/pub/matbuat/issue/64295/942690 sayfasından erişilmiştir.
• Ertaş, Ö. N. (2023). Resimli hikâye kitaplarının fiziksel, içerik ve resimleme özelliklerinin incelenmesi. Millî Eğitim Dergisi, 52(240), 3009-3032. https://doi.org/10.37669/milliegitim.1164339
• Heath, M. A., Smith, K., & Young, E. L. (2017). Using children’s literature to strengthen social and emotional learning. School Psychology International, 38(5), 541-561. https://doi.org/10.1177%2F0143034317710070
• Gönen, M., Karakuş, H., Uysal, H., Kehci, A., Ulutaş, Z., & Kahve, Ö. (2016). Resimli çocuk kitaplarının içerik ve resimleme özelliklerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(4), 724-735. https://doi.org/10.16986/HUJE.2015014224 Gönen, M., Uygun, M., Erdoğan, Ö., & Katrancı, M. (2012). Resimli çocuk kitaplarının fiziksel, içerik ve resimleme özellikleri açısından incelenmesi. Millî Eğitim Dergisi, 42(196), 258-272. https://dergipark.org.tr/en/pub/milliegitim/issue/36171/406685 sayfasından erişilmiştir.
• Gönen, M. & Veziroğlu, M. (2017). Çocuk edebiyatının genel hedefleri. M. Gönen (Ed.) Çocuk edebiyatı içinde (s. 1-13). Eğiten.
• Guo, Y., Tompkins, V., Justice, L., & Petscher, Y. (2014). Classroom age composition and vocabulary development among at risk preschoolers. Early Education and Development, 25(7), 1016-1034. https://doi.org/10.1080/10409289.2014.893759
• Gülay-Ogelman, H. & Karakuzu, E. (2016). MEB 2013 Okul Öncesi Eğitim Programı’nda belirtilen öğrenme merkezlerinin uygulamaya yansımalarının incelenmesi: Aydın ili örneği. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 73-98. https://dergipark.org.tr/en/pub/kusbd/issue/25163/265818 sayfasından erişilmiştir.
• Gürşimşek, I. & Günay, D. (2005). Çocuk kitaplarında cinsiyet rollerinin işlenişinde kullanılan dilsel ve dildışı göstergelerin değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi(18), 53-63. https://dergipark.org.tr/en/pub/deubefd/issue/25432/268337 sayfasından erişilmiştir.
• Koçak-Sazlı, E. (2019). Anasınıfı ve bağımsız anaokullarında bulunan öğrenme merkezlerinin öğretmen görüşlerine ve gözleme dayalı olarak incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Körükçü, Ö. (2012). Okulöncesi eğitime yönelik resimli çocuk kitaplarının bulunması gereken temel özellikler açısından incelenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 243-254. https://dergipark.org.tr/en/pub/trakyasobed/issue/30218/326238 sayfasından erişilmiştir.
• MEB. (2024). Okul Öncesi Eğitim Programı. https://tegm.meb.gov.tr/dosya/okuloncesi/guncellenenokul oncesiegitimprogrami.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Montag, J. L., Jones, M. N., & Smith, L. B. (2015). The words children hear: Picture books and the statistics for language learning. Psychological Science, 26(9), 1489-1496. https://doi.org/10.1177%2F0956797615594361
• National Association for the Education of Young Children. (2009). Developmentally appropriate practice in early childhood programs serving children from birth through age 8. https://www.naeyc.org/files/naeyc/file/positions/position%20statement%20Web sayfasından erişilmiştir.
• Ocak-Karabay, Ş., Şahin-Ası, D., & Atan, S. (2016). Araştırmacı ve öğretmen görüşleri açısından okul öncesi sınıflarındaki kitap merkezlerinin çeşitli özelliklerinin incelenmesi. Türk Kütüphaneciliği, 30(3), 415-433. https://dergipark.org.tr/en/pub/tk/issue/48653/618592 sayfasından erişilmiştir.
• Örs, B. (2022). Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi’nde yer alan erken çocukluk dönemine yönelik çocuk kitaplarının niteliklerinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Pilten, G. (2021). Çocuk kitaplarında bulunması gereken nitelikler. A. Şahin (Ed.), Çocuk edebiyatı içinde (s. 99-133). Pegem Akademi.
• Sarıkaya, B. & Aydeniz, S. (2021). Çocuk gerçekliği ve çocuğa görelik. M. Tunagür & M. N. Kardaş (Ed.), Çocuk edebiyatı içinde (s. 79-98). Pegem Akademi.
• Smith, S. A. & Li, Z. (2022). Closing the enjoyment gap: heritage language maintenance motivation and reading attitudes among Chinese-American children. International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 25(3), 1070–1087. https://doi.org/10.1080/13670050.2020.1742653
• Şeker, P. T. & Çam, B. (2021). 2000-2020 yılları arasında erken çocukluk dönemi çocuklarına yönelik tasarlanmış hikâye kitaplarının iç ve dış yapı niteliklerinin incelenmesi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(35), 1161-1177. https://doi.org/10.12981/mahder.935081
• Şimşek, Z. C. (2017). Farklı kitap okuma tekniklerinin 48-66 ay grubu çocuklarının dil gelişimine olan etkileri. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Tarkoçin, S. & Kadan, B. B. G. (2017). Okul öncesi eğitim kurumlarında görev yapan okul öncesi öğretmenlerinin sınıflarda bulunan kitap merkezleri hakkındaki görüşlerinin incelenmesi. The Journal of International Educational Sciences, 4(12), 143-155. https://doi.org/10.16991/INESJOURNAL.1458
• Tepetaş-Cengiz, Ş. (2015). Okul öncesi öğretmenlerinin resimli öykü kitabı okuma etkinlikleri ile çocukların dil gelişimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Turan, F. & Ulutaş, İ. (2016). Okul öncesi eğitim kurumlarındaki resimli öykü kitaplarının özellikleri ile öğretmenlerin bu kitapları kullanma durumlarının incelenmesi. Hacettepe Journal of Educational Research, 2(1), 21-45. https://dergipark.org.tr/en/pub/huner/issue/24605/260465 sayfasından erişilmiştir.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. b.). Seçkin.