Examining Social Problems in 5th Grade Textbooks within the Framework of the 2024 Social Studies Course Curriculum

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 2, 1237 - 1262, 31.08.2025

Emine Karasu Avcı , Melike Faiz

https://doi.org/10.37217/tebd.1648025

Öz

Social problems affect large segments of society and lead to negative social, economic, cultural, or environmental consequences. Such problems can diminish individuals' quality of life, causing social unrest and necessitating solutions as common concerns. Social Studies, a field of education drawing from various social science disciplines, has a comprehensive curriculum. The primary objective of this course is to cultivate informed and responsible citizens. Therefore, incorporating social problems into the curriculum aims to help students recognize these challenges and develop solutions. This study examines how social problems are addressed in 5th grade textbooks in line with the 2024 Social Studies Curriculum. A qualitative research method was employed, utilizing document analysis as the primary technique. The collected data were analyzed using content analysis. The findings indicated that social problems such as natural disasters, environmental pollution, cultural degradation, migration, refugee issues, cultural heritage sensitivity, personal rights violations, global warming, and the negative impacts of technology were the most frequently covered topics in textbooks. Additionally, it was observed that social problems were not evenly distributed across the textbooks. The "Our Home: Earth" learning domain included more discussions on these topics, whereas the "Our Common Heritage" learning domain addressed them more broadly.

Anahtar Kelimeler

Social studies , Social problems , Social studies text book

2024 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı Çerçevesinde 5. Sınıf Ders Kitaplarında Toplumsal Sorunların İncelenmesi

Öz

Toplumsal sorunlar, toplumun geniş kesimlerini etkileyen ve sosyal, ekonomik, kültürel ya da çevresel açıdan olumsuz sonuçlar doğuran meselelerdir. Bu tür sorunlar, bireylerin yaşam kalitesini düşürerek toplumsal huzursuzluklara yol açabilir ve çözüm gerektiren ortak konular olarak değerlendirilir. Sosyal bilgiler dersi ise sosyal bilimler disiplinlerinden beslenen, kapsamlı bir içeriğe sahip bir eğitim alanıdır. Bu dersin temel amacı, bilinçli ve sorumluluk sahibi vatandaşlar yetiştirmektir. Bu nedenle, derste toplumsal sorunlara yer verilmesi, öğrencilerin bu sorunları tanımalarını ve çözüm yolları geliştirmelerine katkı sağlamayı hedeflemektedir. Bu bağlamda, bu çalışmada 2024 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı doğrultusunda 5. sınıf ders kitaplarında toplumsal sorunların nasıl ele alındığı incelenmiştir. Araştırmada nitel yöntem kullanılarak doküman incelemesi tekniğinden faydalanılmıştır. Elde edilen veriler içerik analiziyle çözümlenmiştir. Çalışma sonucunda ders kitaplarında en çok doğal afetler, çevre kirliliği, kültürel yozlaşma, göç, sığınmacı sorunları, kültürel mirasa duyarlılık, kişisel hakların ihlali, küresel ısınma ve teknolojinin olumsuz etkileri gibi toplumsal sorunlara yer verildiği belirlenmiştir. Ayrıca toplumsal sorunların ders kitaplarında eşit şekilde dağıtılmadığı gözlemlenmiş; “Evimiz Dünya” öğrenme alanında bu sorunlara daha fazla yer verilirken “Ortak Mirasımız” öğrenme alanında daha sınırlı bir biçimde ele alındığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal bilgiler , Toplumsal sorun , Sosyal bilgiler ders kitabı

Kaynakça

• Akdağ, H. & Taşkaya, S. M. (2011). Vatandaşlık ve insan hakları eğitiminin sosyal bilgiler öğretimindeki yeri. R. Turan & K. Ulusoy (Ed.), Sosyal bilgilerin temelleri içinde (s. 293-318). Pegem Akademi.
• Aydemir, M. (2020). Lise öğrencilerine göre günümüzün toplumsal sorunları, nedenleri, çözümleri ve gelecekteki muhtemel toplumsal sorunlar. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Bayrak, B. (2021). 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde uygulanan değer odaklı etkinliklerin toplumsal sorunların kavranmasına etkisi. (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27–40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2002). Research methods in education. Routledge.
• Coolican, H. (2009). Research methods and statistics psychology. Hodder Education.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri (M. Bütün & S. B. Demir, Çev. Ed.). Siyasal.
• Çoban, M. (2022). Sosyal/toplumsal sorunlar. Y. Saraç (Ed.), TÜBİTAK sosyal bilimler ansiklopedisi içinde (s. 2). TÜBİTAK Bilim.
• Doğanay, A. (2004). Sosyal bilgiler eğitiminin genel amaçları ne olmalıdır? I. Sosyal Bilimler Eğitimi Kongresi Kitabı içinde (s. 204–215). Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Erdem, A. R. (2010). Sınıf öğretmenlerinin karşılaştığı toplumsal sorunlar ve toplumsal sorunların performansına etkisi konusundaki görüşleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(2), 147-163. https://dergipark.org.tr/tr/pub/pauefd/issue/11115/132915 sayfasından erişilmiştir.
• Gömleksiz M. N. & Cüro, E. (2011). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı’nın toplumsal ihtiyaçları karşılama düzeyine ilişkin öğretmen görüşleri. Milli Eğitim Dergisi, 190, 145–167. https://dergipark.org.tr/tr/pub/milliegitim/issue/36192/406917 sayfasından erişilmiştir.
• Güven, İ. (2005). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin meslekî gelişim ve yeterlikleri. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, 60(10), 31-39.
• İbret, B. Ü., Karasu-Avcı, E., & Recepoğlu, S. (2016). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının toplumsal sorunların tespitine yönelik görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16[Usbes Özel Sayı II], 1295-1319. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/238620/sosyal-bilgiler-ogretmen-adaylarinin-toplumsal-sorunlarin-tespitine-yonelik-gorusleri sayfasından erişilmiştir.
• İbret, B. Ü., Kaptan-İzmir, E., & Genç, İ. (2022). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin toplumsal sorun algılarının incelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 11(3), 145-154. http://www.jret.org/FileUpload/ks281142/File/12_esra_kaptan_145-154.pdf sayfasından erişilmiştir.
• İlter, E. (2019). Küreselleşme sürecinde ortaya çıkan toplumsal sorunlar ve sosyal politikalardaki değişimlerin incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(4), 989-1003. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1012721 sayfasından erişilmiştir.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji sözlüğü (O. Akınhay & D. Kömürcü, Çev.). Bilim ve Sanat.
• Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber (S. Turan, Çev. Ed.). Nobel.
• MEB. (2024). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı (4, 5, 6 ve 7. Sınıflar). https://tymm.meb.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. Sage.
• Özey, R. (2011). Günümüz dünya sorunları. Aktif.
• Ö̈zgen, N. & Kahyaoğlu, M. (2012). Yaşamsal mekânın bozulması. N. Özgen (Ed.), Günümüz dünya sorunları: Disiplinlerarası bir yaklaşım içinde (s. 71-105). Eğiten.
• Patton, M. Q. (2014). Qualitative research & evaluation methods: Integrating theory and practice. Sage.
• Poplin, D. (1978). Social problems, Scott, Foresman and company. Glenview.
• Sabancı, O., Faiz, M., & Akyol, C. (2017). Sekizinci sınıf öğrencilerinin küresel sorunlara yönelik görüşleri. International Journal of Eurasia Social Sciences, 8(28), CCCLXII-CCCXCIII. https://www.researchgate.net/publication/328760539_Sekizinci_Sinif_Ogrencilerinin_Kuresel_Sorunlara_Yonelik_Gorusleri sayfasından erişilmiştir.
• Şahin, C. T. (2021). Sosyal bilgiler eğitiminde toplumsal konuların öğretimi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 1429-1474. https://doi.org/10.29299/kefad.919950
• Şahin, C. T. (2022). Sosyal bilgiler lisans ve lisansüstü öğrencilerinin sosyo bilimsel konulara yönelik argümantasyon düzeyleri. Milli Eğitim Dergisi, 51(236), 3031-3060. https://doi.org/10.37669/milliegitim.953144
• Şahin, C. T. & Kaya, B. Ç. (2024). Evaluation of social studies pre-service teachers' arguments on socio-scientific ıssues in terms of human rights and freedoms. Cukurova University Faculty of Education Journal, 53(2), 624-651. https://doi.org/10.14812/cuefd.1312792
• Taşbaşı, A. N. (2011). Taşımalı eğitim ve toplumsal sorunlar. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Theodorson, G. A. & Theodorson, A. G. (1969). A modern dictionary of sociology. Barnes and Noble.
• Vapur, M. R. B. (2024). Sosyal bilgiler ders kitaplarında toplumsal sorunların yerinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir. Yazıcı, H. & Arıbaş, K. (2011). Günümüz dünya sorunları. Pegem Akademi.
• Yeşilyurt, E. (2016). Toplumsal sorunların çözümüne katkısı ve karşılaşılan engeller açısından duyuşsal alanın değerlendirilmesi. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 237-308. http://kalemacademy.com/Cms_Data/Contents/KalemAcademyDB/Folders/SayiMakaleleri/~contents/R232DEFR4Z3XECAN/2016_KALEMueibd10-makale-0006.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Yıldırım-Aykurt, A. (2020). 21.yüzyılda sosyal sorunlar ve dezavantajlı gruplar. Journal of Awareness, 5(3), 427-448. https://dergipark.org.tr/tr/pub/joa/issue/56735/793509 sayfasından erişilmiştir.
• Yolcu, E., Karataş, T., & Turhan-Türkkan, B. (2017). Toplumsal sorunlara ilişkin farkındalık: Öğretmen adaylarına bakış. Ö. Demirel & S. Dinçer (Ed.), Küreselleşen dünyada eğitim içinde (s. 763-778). Pegem Akademi.
• Züngür, E. (2022). Temel eğitimde güncel sorunlar ve çözüm önerileri. Kafdağı, 7(2), 134-159. https://doi.org/10.51469/kafdagi.1196721