Özel Eğitime Odaklı Yapılan Lisansüstü Tezlerin Alanyazın ve Mevzuata Göre İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 17 - 43, 27.05.2025

Hatice Nurçin Sağlam , Necati Sağlam

Öz

Bu araştırmanın amacı, farklı disiplinlerde hazırlanan özel eğitim odaklı lisansüstü tezlerinin, mevzuat çerçevesinde ve bilimsel boyutta nasıl hazırlandığını özel eğitim
penceresinden değerlendirmektir. Araştırma, sistematik derleme çalışmasıdır. Bu kapsamda 2005-2022 yılları arasındaki tezler incelenmiştir. Tezler, anabilim dallarına, yöntemlerine, katılımcılarına, odak konularına, amaçlarına ve jüride özel eğitim bölümünden öğretim üyesi olmasına göre analiz edilmiştir. Türkiye’de 2005-2022 yılları arasında yapılan ve özel eğitim, eğitim yönetimi, okul yöneticisi, kaynaştırma, kaynaştırma uygulamaları, Bireyselleştirilmiş eğitim planı (BEP), okul müdürleri, destek eğitim odası, özel gereksinimli, özel yetenekli anahtar kelimelerini içeren 22 tez, araştırmanın kapsamını oluşturmuştur. Bu kavramları konu alan tezlerin 2015 yılından itibaren artış gösterdiği, 16 çalışmanın yüksek lisans, 6 çalışmanın ise doktora tezlerinin olduğu, tezlerin çoğunun nitel yöntemlerden yararlanarak oluşturulduğu,
katılımcıların ağırlıklı olarak okul yöneticileri olduğu, araştırmaların amaçlarının odak konusu yoğun olarak kaynaştırma uygulamaları olduğu ve tezlerin jürisinde çoğunlukla özel eğitim bölümünden bir öğretim üyesinin olmadığı tespit edilmiştir. Tezlerin yarısından fazlasında kaynaştırma uygulamalarının başarısını iş birliği, fiziksel ortam, materyal, sınıf mevcudu gibi durumlardan genel olarak olumsuz etkilendiği sonucuna varılmıştır. Araştırmanın son bölümünde incelenen kavramların çeşitli değişkenlerle ilişkilerine yer verilerek önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

okul yöneticileri , kaynaştırma uygulamaları , destek eğitim odası , özel gereksinimli

Kaynakça

• Aktürk, O. Y. (2018). Özel okul yöneticilerinin üstün zekâlı ve yetenekli öğrencilerin eğitimine ilişkin görüşleri. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay. jsp?id=0DJSB-EnAQx1bFovvmer9g&no=m4u8XLd_C5Q2QBvObRpFbQ (Erişim Tarihi: 17.03.2025).
• Antosh, A. A., & Imparato, A. (2014). The meaning of Brown for children with disabilities. American Constitution Society for Law and Policy. https://acslaw.org (Erişim Tarihi: 16.05.2014).
• Arslan, M. (2019). Okul yöneticilerinin özel eğitim hizmetlerinin yönetimine ilişkin yeterlikleri. (Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/109640 (Erişim Tarihi: 17.03.2025).
• Balo, E. D. (2015). İlkokullarda kaynaştırma eğitimi uygulamalarında karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İlköğretim Ana Bilim Dalı. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/355072 (Erişim Tarihi: 17.03.2025).
• Bateman, D., & Bateman, F. (2001). A Principal’s Guide to Special Education. Council for Exceptional Children. Boer, A., Pijl, S. J. ve Minnaert, A. (2011). Regular primary schoolteacher’ attitudes towards inclusive education: a review of the literature. International Journal of Inclusive Education. 15(3), 331-335. https://doi.org/10.1080/13603110903030089
• Bos, C.S. & Vaughn, S. (2015). Strategies for teaching students with learning and behavior problems. (9th ed.). Upper Saddle River, New Jersey: Pearson, Allyn & Bacon.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Çağlar, N. (2016). İlköğretim kurumlarındaki “destek eğitim odası (DEO)” uygulamasına ilişkin okul yöneticileri ve öğretmenlerin görüşlerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=Lbra-j846-iav7rxCZ_7yQ&no=HaaKJd0uNbPPfGKnc1al-A (Erişim Tarihi: 17.03.2025).
• Çuhadar, Y. (2006). İlköğretim okulu 1-5. sınıflarda kaynaştırma eğitimine tabi olan öğrenciler için bireyselleştirilmiş eğitim programlarının hazırlanması, uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili olarak sınıf öğretmenleri ve yöneticilerin görüşlerinin belirlenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eğitim Programları ve Öğretim Ana Bilim Dalı. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=-L8ilcwn9ZRRc_YMKxXW1t5dbvqCcOy7nQIA4VZk- guHOOxwar47T3KlxV8AotHSp (Erişim Tarihi: 17.03.2025).
• Değer, Ş. (2018). Yönetici ve öğretmen görüşlerine göre okul öncesi dönemde kaynaştırma eğitimi uygulamalarına yönelik tutumların incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Kırklareli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Çocuk Gelişimi Ana Bilim Dalı. http://acikerisim.kirklareli.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/20.500.11857/684/%c5%9eahin%20DE%c4%9e- ER.pdf?sequence=1&isAllowed=y (Erişim Tarihi: 17.03.2025).
• Demir, C. (2015). Kaynaştırma eğitiminin uygulanmasında karşılaşılan sorunların değerlendirilmesine yönelik nitel bir çalışma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Zirve Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dalı. https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/705642/yokAcikBilim_10062949.pdf?sequence=-1&isAllowed=y (Erişim Tarihi: 17.03.2025).
• Diker, M. B. (2020). Kaynaştırma uygulamalarında personel ve ailelerin iş birliği içinde çalışma süreçlerine yönelik görüşlerinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Özel Eğitim Anabilim Dalı. https://acikbilim.yok. gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/329025/yokAcikBilim_10318607.pdf?sequence=-1 (Erişim Tarihi: 17.03.2025). Erüstün Bulutoğlu, H. (2019). İlk ve ortaokullarda kaynaştırma eğitimi uygulamalarına ilişkin veli, yönetici ve öğretmen görüşleri (Sivas ili örneği). Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İlköğretim Anabilim Dalı. https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/ handle/20.500.12812/257322/yokAcikBilim_10287098.pdf?sequence=-1&isAllowed=y(Erişim Tarihi: 17.03.2025).
• Florian, L. (2008). INCLUSION: Special or inclusive education: future trends. British Journal of Special Education, 35(4), 202-208. https://doi.org/10.1111/j.1467-8578.2008.00402.x Güven, D. (2019). Zihin yetersizliği olan öğrencilerin devam ettiği destek eğitim odası hizmetine yönelik bir durum çalışması (Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Özel Eğitim Anabilim Dalı. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGosterkey=Mir2lXQK1dkmQ9Ige3PZbtM7_z3h6mDuldCaD2T3nLLCMSft_5_z0xdAevBCbB5W (Erişim Tarihi: 17.03.2025).
• Güven, D. (2021a). Destek eğitim odası öğretmenlerinin rol ve sorumlulukları. Trakya Eğitim Dergisi, 11(1), 450-463. https://doi.org/10.24315/tred.770595
• Güven, D. (2021b). Kaynaştırma uygulamaları ve destek özel eğitim hizmetlerine bir bakış. International Journal of Eurasia Social Sciences, 12(43), 143-161. https://doi.org/10.35826/ijoess.2878
• Güven, D. (2021c). Destek eğitim odası hizmeti. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 533-555. https://doi.org/10.17679/inuefd.741208
• Güven, D. ve Gürsel, O. (2014). İlköğretimde kaynaştırılan zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin başarılarının değerlendirilmesine ilişkin öğretmen görüşleri. Elementary Education Online, 13(1), 109-129.
• Hammond, H. ve Ingalls, L. (2003). Teachers’ attitudes toward ınclusion: survey results from elementary school teachers in three southwestern rural school districts. Rural Special Education Quarterly, 22(2), 24-30. https://doi.org/10.1177/875687050302200204
• Horne, P. E. Ve Timmos, V. (2009). Making it work: teachers’ perspevtives on inclusion. International Journal of Inclusive Education, 13(3), 273-286. https://doi.org/10.1080/13603110701433964
• Irmak, H. (2020). Millî Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda görev yapan yönetici, sınıf öğretmeni ve rehber öğretmenlerin kaynaştırma ve bütünleştirme kavramlarına ilişkin görüşlerinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Özel Eğitim Ana Bilim Dalı. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?-key=wf-FPgY5qjHEzEoOgvMs6SjRUgE31ra3NcuOxZd3i3ukKAga3Do9C_21YLsdFiy (Eri- şim Tarihi: 19.03.2025).
• Kalıncı, A. (2021). Özel yetenekli öğrencilere yönelik bireyselleştirilmiş eğitim programlarına ilişkin okul bileşenlerinin görüşleri: Zonguldak Ereğli örneği (Yüksek Lisans Tezi). Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eğitim Yönetimi Ana Bilim Dalı. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp (Erişim Tarihi: 19.03.2025).
• Karaer, N. (2010). İlköğretim okullarındaki yönetici, sınıf ve psikolojik danışma ve rehber öğretmenlerin kaynaştırma adayı özel gereksinimli öğrencileri tanıma ve yönlendirme yeterliliklerinin incelenmesi. (Gaziantep İli Örneği) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı. https://acikbilim. yok.gov.tr/handle/20.500.12812/422173. (Erişim Tarihi: 19.03.2025).
• Katitaş, S. (2019). Özel gereksinimli çocuklara eğitim hakkının sağlanmasında okul müdürlerinin rollerine ilişkin müdür, öğretmen ve veli görüşleri. (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Yönetimi ve Politikası Ana Bilim Dalı. https://tez.yok. gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=Tf_M9ACY3q84dyYFqH-zCg&no=cgYZhy3v-ze-C-seQK2PG0Q (Erişim Tarihi: 19.03.2025). Lujan, S. E. (2020). The importance of administrative support for special education teachers. (Unpublished Doctor of Educatıon Dissertation). Educational Administration and Leadership. University of the Pacific. https://scholarlycommons.pacific.edu/uop_etds/3669.(Erişim Tarihi: 19.03.2025).
• Menteşe, M. (2020). Okul müdürlerinin kaynaştırma öğrenci velilerine yönelik yaptıkları çalışmalar. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Zihin Engellilerin Eğitimi Ana Bilim Dalı. https://avesis.gazi.edu.tr/dosya?id=db2edaee-d1ac-4153-b342-57adee87f134 (Erişim Tarihi: 19.03.2025).
• Niemeyer J. A. ve Proctor, R. (2002). The influence of Experinece on student teachers’ beliefs about inclusion. Journal of Early Childhood Teacher Education, 23(1), 49-57. https://doi.org/10.1080/1090102020230109
• Opuda, M. J. (1995). Cost as a factor in determining an appropriate special education program or placement. Paper presented at the Annual International Convention of the Council for Exceptional Children. 1995 CEC Convention. Indianapolis, IN.
• Öpengin, E. (2018). İlkokul düzeyindeki üstün yetenekli öğrencilere yönelik destek eğitim odasının yürütülmesinde karşılaşılan sorunlar ve sorunlara yönelik çözüm müdahaleleri. (Doktora Tezi). Eskişehir Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Üstün Zekâlıların Eğitimi Programı Özel Eğitim Ana Bilim Dalı. https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/329251/yokAcikBilim_10205613.pdf sequence=-1&isAllowed=y (Erişim Tarihi: 19.03.2025).
• Pamukçu, M. (2016). İlkokul müdürlerinin, özel gereksinimli çocukların eğitimindeki algı ve yeterlikleri: Maltepe ilçesinde bir araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı. https://hdl.handle. net/20.500.12415/11189 (Erişim Tarihi: 19.03.2025).
• Pemik, K. (2017). Özel yetenekli öğrencilere destek odasında verilen eğitime ilişkin okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin görüşleri. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı. https://katalog.marmara.edu.tr/veriler/yordambt/cokluortam/2B/09A84EA1-4BE5-1F4B-940B-D8230663916A.pdf (Erişim Tarihi: 19.03.2025).
• Ryndak, D., Jackson, L. ve Billingsley, F. (2000). Defining school inclusion for students with moderaye to severe disabilities: What do expert say?. Exceptionality, 8(2),101-116. https:// doi.org/10.1207/S15327035EX0802_2 Uçar, A. S. (2021). Kaynaştırma uygulanan bir ilkokulda iş birliği süreçlerinin değerlendirilmesi (Doktora Tezi). Eskişehir Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Zihin Engelliler Öğretmenliği Programı Özel Eğitim Anabilim Dalı. https://hdl.handle.net/11421/26794 (Erişim Tarihi: 19.03.2025).
• Uzun, G. (2009). Kaynaştırma uygulamalarında ilköğretim okulu müdürlerinin rolü ve kaynaştırma uygulamalarına ilişkin görüş ve önerileri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı. https://openaccess.maltepe.edu.tr/server/api/core/bitstreams/696546ad-34d0-439a-ac- c3-4a54b2033939/content (Erişim Tarihi: 19.03.2025).
• Vuran, S. (2000). Bireyselleştirilmiş eğitim programları (BEP). O. Gürsel (Ed.). Bireyselleştirilmiş eğitim programlarının geliştirilmesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 1-12.
• Wesley, P. W., Buysse, V. ve Tyndall, S. (1997). Family and professionnal perspectives on early intervention: an exploration using focus groups. Topics in Early Childhood Special Education, 17(4), 435-456.
• Wolery, M., Martin, C., Schroeder, S., Huffman, K., Venn, M., Holcombe, A., Brookfield, J. ve Fleming, L. (1994). Employment of educators in preschool mainstreaming: A survey of general early educators. Journal of Early Intervention, 18(1), 64-77. https://doi.org/10.1177/105381519401800106
• Yazçayır, G. (2020). Özel gereksinimli öğrencilere yönelik destek eğitim odası uygulamalarının incelenmesi. (Doktora Tezi). Eskişehir Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Özel Eğitim Ana Bilim Dalı. https://hdl.handle.net/11421/25989 (Erişim Tarihi: 19.03.2025).
• Yılmaz, M. F. (2013). Bireyselleştirilmiş eğitim programlarının (BEP) uygulanmasında ilköğretim kurumlarında görev yapan yöneticilerin karşılaştıkları engellerin incelenmesi (Gaziantep İli Merkez İlçeleri örneği) (Yüksek Lisans Tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İşletme Anabilim Dalı. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=Kuhy__C77XF9qQNXLBv5tQ&no=2gwFr-xJLXaJLE_xnAJOLw (Erişim Tarihi: 19.03.2025).
• Zawacki-Richter, O., Kerres, M., Bedenlier, S., Bond, M., & Buntins, K. (Eds.). (2020). Systematic reviews in educational research: Methodology, perspectives and application. Germany: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-658-27602-7