Translation as a Form of Social Representation and the Case Of Re-Introducing Karagöz to Turkish Readers: Karagöz Adaptations of Ismayil Hakki Baltacioğlu and Aziz Nesin*

Yıl 2010, Sayı: 16, 99 - 128, 27.12.2011

Burç Dinçel

Öz

 

 

 

Abstract  

 

One of the most striking forms of Traditional Turkish Theatre, namely Karagöz has a significant place in the history of Turkish Theatre. As opposed to the contemporary understanding of Karagöz within the Turkish society that foregrounds the humorous and childish aspects of this theatre form, Karagöz was amongst the sparse ways of criticising the collapsed social system of the Ottoman Empire during the turbulent years of the nineteenth century. The ultimate reason for this current understanding of Karagöz stems from the way that it is presented to Turkish readers. Nevertheless, a brief glance at the particular periods of the history of the Turkish Republic points out a visible change of representing this theatre form to Turkish readers. In The One-party Period and during the years following that period, there was a serious attempt of modernising Karagöz by means of adaptations. Within this context, Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu's Karagöz Ankara'da and Aziz Nesin's Üç Karagöz Oyunu suggest themselves as notable examples of these adaptations owing to the hints that they might carry regarding the social dynamics of the 1940s and 1960s respectively. These adaptations, moreover, call for a re-reading from the vantage point of Translation Studies owing to the vital role that Baltacıoğlu and Nesin attribute to the socio-critical aspect peculiar to Karagöz plays in their works.

Since any given translation comprises the elements of the society that it belongs to, one could deem Karagöz as a form of social representation thanks to the essential feature of it that offers place for each persona of the Ottoman Society during the course of the performance(s). In this regard, the process of re-introducing Karagöz to Turkish readers by way of adaptations suggests itself as a primary issue to be discussed from the vantage point of the contemporary understanding of translation. Taking this argument as a starting point, this paper aims at re-evaluating Karagöz adaptations of Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu and Aziz Nesin from the perspectives that sociology, Translation Studies, as well as Theatre Studies provide. In order to do so, this article discusses Karagöz as a form of social representation. By doing so, this paper attempts to trace the possible change(s) that the traditional understanding of Karagöz plays might have been through in the adaptations of Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu and Aziz Nesin with the purpose of shedding light on how these two authors critically engaged with this theatre form in question.

 

Key Words: translation, adaptation, karagöz, Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu, Aziz Nesin

 

 

Toplumsal Bir Temsil Biçimi Olarak Çeviri ve Karagöz'ün Yeniden Türkiye Okurlarına

Tanıtılması Örneği: Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu ve Aziz Nesin'in Karagöz Uyarlamaları

 

 

Öz

 

Geleneksel Türk Tiyatrosu'nun en dikkat çekici biçimlerinden Karagöz, Türk Tiyatro tarihinde önemli bir yere sahiptir. Çağdaş Türk toplumunda Karagöz'ün mizahi ve çocuksu öğelerini ön plana çıkaran anlayışın aksine, bahsi geçen tiyatro biçimi, on dokuzuncu yüzyılın çalkantılı yıllarında Osmanlı İmparatorluğu'nun yozlaşmış toplumsal sisteminin eleştirilebildiği nadir mecralardan biri olmuştur. Bu mevcut anlayışın yegâne sebebi, Karagöz'ün çağdaş Türk okurlarına sunulma şeklidir. Bununla birlikte, Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki belirli dönemlerine genel bir bakış, Karagöz'ün Türk okuyucularına sunulma biçiminde gözle görülür bir değişiklik olduğunu ortaya koymaktadır. Tek Parti Dönemi ve bu dönemi izleyen yıllar, uyarlamalar vasıtasıyla Karagöz'ü ciddi anlamda modernleştirme çabalarına tanıklık etmiştir. Bu bağlamda, Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu'nun Karagöz Ankara'da ve Aziz Nesin'in Üç Karagöz Oyunu adlı eserleri, hem 1940'lı yılların, hem de 1960'lı yılların toplumsal dinamiklerine ışık tutmaları açısından söz konusu Karagöz uyarlamalarının öne çıkan örnekleri olarak değerlendirilebilir. Ayrıca, bu uyarlamalarda, Karagöz oyunlarına içkin toplumsal eleştiri özelliğinin kazanabileceği hayati rolün, Baltacıoğlu ve Nesin tarafından nasıl uygulamaya geçirildiği sorusu, yazarların eserlerinin Çeviribilim açısından incelenmesine imkân vermektedir.

Her çeviri eyleminin, ait olduğu toplumun unsurlarını içinde barındırdığı gerçeği göz önüne bulundurulduğunda, Karagöz oyunları, gösterim(ler) sırasında Osmanlı toplumunun her üyesine yer veren özelliği sayesinde birer toplumsal temsil biçimi olarak nitelendirilebilmektedir. Bu bağlamda, Karagöz'ün Türk okurlarına uyarlamalar yoluyla yeniden tanıtılması süreci, çağdaş çeviri anlayışı açısından tartışılması gereken önemli konulardan biridir. Bu argümanı çıkış noktası alan makale, Baltacıoğlu ve Nesin'in Karagöz uyarlamalarını, sosyoloji, Çeviribilim ve Tiyatro Araştırmaları açısından bir okumasını sunmayı amaçlamaktadır. Bu hedef doğrultusunda çalışma, Karagöz'ü bir toplumsal temsil biçimi olarak tartışmaya açmaktadır. Makale, Baltacıoğlu ve Nesin'in eserlerinde geleneksel Karagöz anlayışının geçirdiği olası değişim(ler)i izleyerek, her iki yazarın söz konusu tiyatro biçimiyle nasıl hesaplaştığına dair bir fikir vermeyi hedeflemektedir.

 

Anahtar Kelimeler: çeviri, uyarlama, Karagöz, Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu, Aziz Nesin

 

 

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Aaltonen, Sirkku, Time-Sharing on Stage, Clevedon: Multilungual Matters, 2000
• And, Metin, Karagöz: Turkish Shadow Theatre, Istanbul: Dost Publication, 1979
• And, Metin, Geleneksel Türk Tiyatrosu, Istanbul: İnkilâp Kitabevi, 1985
• And, Metin, Drama at the Crossroads, Istanbul: The Isis Press, 1991
• And, Metin, ―Ataç‘ın Tiyatroyla İlgisi‖, in Kitap-lık 48, pp. 111-119, 2001
• Ahıska, Meltem, ―Hayal Edilemeyen Toplum: Türkiye‘de ‗Çevresiz Merkez‘ ve Garbiyatçılık‖, in Toplum ve Bilim 105, pp. 11-29, 2006
• Ataç, Nurullah, ―Karagöz Hakkında‖, in Karagöz Kitabı Sevengül Sönmez (ed.), Istanbul: Kitabevi, pp. 225-226, 2005
• Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı, Karagöz Ankara‟da, Istanbul: Sebat Basımevi, 1940
• Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı, Karagöz Tekniği ve Estetiği, Istanbul: Kültür Matbaası, 1942
• Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı, Tiyatro Nedir Atila Alpöge, Turhan Yılmaz Öğüt and Ali Baltacıoğlu (eds.), Istanbul: Mitos Boyut, 2006
• Bassnett, Susan, Translation Studies, London and New York: Routledge, 2004
• Baş, Selma, ―Karagöz‘ün Modernleştirilmesi Çabalarına Bir Örnek: Aziz Nesin‘in Üç Karagöz Oyunu‖, in Somut Olmayan Kültürel Miras: Yaşayan Karagöz, Uluslararası Sempozyum Bildirileri Öcal Oğuz and Yeliz Özay (eds.). Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları, pp. 94-119, Bastin, Georges L., ―Adaptation‖, in Routledge Encyclopedia of Translation Studies Mona Baker (ed.), London: Routledge, pp. 5-8, 1998
• Çalışlar, Aziz, 20. Yüzyılda Tiyatro, Istanbul: Mitos Boyut, 1993
• Dinçel, Burç İdem, ―Bütüncül Tiyatro Anlayışının Belirgin Örnekleri: Peer Gynt ve Rüya Oyunu‖, in İstanbul Üniversitesi Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi 7, Istanbul: Istanbul University Press, pp. 96-109, 2005
• Dinçel, Burç İdem, ―The Facts of Turkish Theatre‖, in Turkish Book Review 2, Istanbul: Plan B, pp. 84-85, 2008
• Gürün, Dikmen, ―1950‘ler ve Tiyatro Sanatının Yönelimleri‖, in İstanbul Üniversitesi
• Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi 3, Istanbul: Istanbul University Press, pp. 55-63, 2003
• Halide Edib, Turkey Faces West, New Haven: Yale University Press, 1930
• Kafadar, Osman, Türk Eğitim Düşüncesinde Batılılaşma, Ankara: Vadi Yayınları, 1997
• Karaboğa, Kerem, ―Medeniyet, Milliyet ve Baltacıoğlu‘nun ‗Öz Tiyatro‘su‖, in İstanbul Üniversitesi Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi 10, Istanbul: Istanbul University Press, pp. 3-19, 2007
• Kudret, Cevdet Karagöz v. 1, Ankara: Bilgi, 1968
• Lefevere, André, Translation, Rewriting and the Manipulation of Literary Fame, London and New York: Routledge, 1992
• Nesin, Aziz, Üç Karagöz Oyunu, Istanbul: İstanbul Matbaası, 1968
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Istanbul: İletişim, 2001
• Ortaylı, İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, Istanbul: Pan, 2007
• Özbaran, Salih, Osmanlı‟yı Özlemek ya da Tarih Tasarlamak, Ankara: İmge, 2007
• Özcan, Ufuk, ―Türkiye‘de Sosyoloji: Başlıca Akımlar, Dönemler ve Figürler‖, in Türk Sosyologları ve Eserleri-II, Genel Eğilimler ve Kurumsallaşma, Sosyoloji Yıllığı 20, Ertan Eğribel, Ufuk Özcan (eds.), Istanbul: Kitabevi, pp. 95-216, 2010
• Paker, Saliha, ―Turkey: The Age of Translation and Adaptation, 1850-1914‖, in Modern
• Literature in the Near and Middle East 1850-1970, Robin Ostle (ed.), London and New York: Routledge, 1991, pp. 17-32, 1991
• Pekman, Yavuz, Çağdaş Tiyatromuzda Geleneksellik, Istanbul: Mitos Boyut, 2002
• Pekman, Yavuz, ―Türk Tiyatrosunda Çağdaş Bir Kuramcı: Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu‖, in İstanbul Üniversitesi Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi 3, Istanbul: Istanbul University Press, pp. 64-78, 2003
• Pekman, Yavuz, ―Türk Tiyatrosunda Bir Başrol Olarak ―Mahalle‖, in İstanbul Üniversitesi Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi 10, Istanbul: Istanbul University Press, pp. 20-49, 2007
• Sezer, Baykan, Türk Sosyolojisinin Ana Sorunları, İstanbul: Kitabevi, 2006
• Siyavuşgil, Sabri Esat, ―İstanbul‘da Karagöz ve Karagöz‘de İstanbul‖ in Karagöz Kitabı, Sevengül Sönmez (ed.), Istanbul: Kitabevi, pp. 104-118, 2005
• Sokullu, Sevinç, Türk Tiyatrosunda Komedyanın Evrimi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1979
• Sonyel, Salâhi R. ―Tanzimat and its Effects on the Non-Muslim Subjects of the Ottoman Empire‖, in Tanzimat‟ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Ankara: 31 Ekim-3 Kasım 1989, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, pp.353-388, 1994
• Şener, Sevda, Gelişim Sürecinde Türk Tiyatrosu, Istanbul: Alkım, 2003
• Tahir-Gürçağlar, Şehnaz, ―The Translation Bureau Revisited: Translation as Symbol‖, in Apropos of Ideology Maria Calzada-Pérez (ed.), Manchester: St. Jerome, pp. 113-129, 2003
• Tekerek, Nurhan, ―Tiyatromuzun Modern Tiyatroyla Kesişmesi Yolunda Gelenekselin Önemi ve Baltacıoğlu‘ndan Bir Deneme: Kafa Tamircisi‖, in Tiyatro Araştırmaları Dergisi 17, Ankara: Ankara University Press, pp. 35-49, 2004
• Tsoukalas, Ioannis, ―A Method for Surveying Social Representations‖, in Quality & Quantity, vol. 40, no. 6, pp. 959-981, 2006
• Whitley, Jr., Principles of Research in Behavioral Science, California: Mayfield Publishing Company, 1996
• Yüksel, Ayşegül, Çağdaş Türk Tiyatrosundan On Yazar, Istanbul: Mitos Boyut, 1997
• Zatlin, Phyllis, Theatrical Translation and Film Adaptation, Clevedon: Multilingual Matters, 2005 Internet Resources
• Wagner, Wolfgang, ―Description, Explanation and Method in Social Representation Research‖, in Papers on Social Representations. Vol. 4 no. 2, 1995
• < http://www.psr.jku.at/PSR1995/4_1995Wagne.pdf >. (Accessed 03.05.2010)