Kırgız Epik Destan Geleneğinin Tiyatro Sanatına Yansıması: Cañıl Mırza Destanı ve Kukla Tiyatrosu Örneği

Yıl 2024, Sayı: 38, 27 - 40, 24.06.2024

Ezgi Oya Gümüş , Özkul Çobanoğlu

https://doi.org/10.26650/jtcd.1432027

Öz

1926 yılında ilk kez modern anlamda Sovyetler Birliği döneminde perde diyen Kırgız Tiyatrosu 98 yıldır kesintisiz olarak varlığını sürdürmektedir. Modern Kırgız tiyatrosunu besleyen kaynaklardan birisi de Kırgız epik destanlarıdır. Kırgızistan’daki tiyatrolarının repertuarlarını incelediğimizde Kırgız epik destanlarından esinlenerek yazılmış, sahnelenmiş tiyatro oyunlarının varlığını tespit edilmiştir. Bazı destanların doğrudan tiyatro olarak sahneye taşındığını görülmüştür. Destanlardan esinlenerek yazılan tiyatro metinlerini incelediğimiz zaman açığa çıkan tiyatro türünün kendine has özellikleri olan “Kırgız Epik Destan Tiyatrosu” olduğunu belirlenmiştir. Araştırmamız kapsamında epik destan özelliği gösteren, kendine has özellikleri olan bu tiyatro metinlerinin varlığını akademik ve sanat camiasına duyurmayı amaçlanmıştır. Makalemizde Calil Sadıkov’un Cañıl Mırza destanından esinlenerek yazdığı metni incelemeyi seçtik. İçerik ve biçim açısından destan ile arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları belirlenmiştir. Kuklaların ve tiyatro gösteriminin sahne tasarımında kullanılan Kırgızlara ait maddi kültür unsurlarını da tespit edilmiştir. Sonuç olarak; belirtmeliyiz ki Cañıl kukla tiyatrosu destan metniyle ile benzerlik gösteren, epik destan anlatım özelliklerinin taşıyan özgün bir eserdir.

Anahtar Kelimeler

Kırgız Tiyatrosu, Kukla Tiyatrosu, Cañıl Mırza Destanı, Epik Destan, Folklor

Reflection on Kyrgyz Epic Saga Tradition in Puppet Theatre: A Study of “The Epic of Janyl Mırza”

Öz

The Kyrgyz theatre, originating in 1926 during the Soviet Union era, has persevered uninterruptedly for 98 years, embodying modern sensibilities while drawing deeply from the wellspring of Kyrgyz epic sagas. These ancient narratives have not only inspired but also directly influenced the theatrical repertoires of Kyrgyzstan, giving rise to a distinctive form known as “Kyrgyz Epic Saga Theatre.” In this study, we aim to shed light on the intersection of Kyrgyz epic tradition and the art of puppet theatre, focusing on the example of “The Epic of Janyl Mırza.” Authored by Calil Sadikov, this theatrical piece is intricately woven with elements drawn from the epic saga of Janyl Mırza, showcasing both similarities and deviations in content and form. Furthermore, the stage design of Janyl Mırza is imbued with material cultural elements, providing a rich visual tapestry that resonates with the essence of the epic tradition.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz theatre, Puppet Theatre, Epic Janyl Mırza, Epic Saga, Oral folk literature

Kaynakça

• Abdıgulov, Tolkunbek. T. Abdumomunov Atındagı Kırgız Uluttuk Teatırı (1926-2006). Bişkek: Uçkun, 2007. google scholar
• Andaşova, Aynura. “Canıl Mırza Eposunun Professional Adabıyatta Körköm İştelişi.” Doktora Tezi, Cusup Balasagın Universitesi, 2011. google scholar
• Andaşova, Aynura. “Janyl Mırza Soyuceti Dramaturgiyada.”, Nauka i Nobie Tehnologii 1, (2011): 286-289. google scholar
• Artıkbayev, Kaçkınbay. XX Kırgız Edebiyatı Tarihi. Çeviren. Mayramgül Dıykanbayeva. Ankara: Bengü, 2013. google scholar
• Başgöz, İlhan. “Dede Korkut Destanı’nda Epitetler.” Milli Folklor 37, (1998): 23-35. google scholar
• Baygaziev, Sovetbek. XX. Kılımdagı Kırgız Dramaturgiyasının Tarıhı Kitep-I. Bişkek: Uluttuk İlimder Akademiyası, 2002. google scholar
• Berard, Victor. Le Drame Epique. Paris: Rue Des Saints-Peres, 1930. google scholar
• Botkin, Albert. “Applied Folklore: Creating Understanding Through Folklore.” Southern Folklore Quarterly 17, (1953): 199-206. google scholar
• Burudniy, Dimitri. Teatralnoe İskustva Kirgizii. Moskva: Izdatelstvo Znanıye, 1953. google scholar
• Caynakova, Aynek. Canıl Mırza Kence Epos, IX. Tom. Editör. Abdıldacan Akmataliev. Bişkek: Arbasiya Press, 2015. google scholar
• Cunuşov, Abdırasul. Sahna Çeberleri. Frunze: Kırgızstan, 1988. google scholar
• Çobanoğlu, Özkul. Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ, 2007. google scholar
• Ekici, Metin, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yay, 2007. google scholar
• Ermatov, Egemberdi. Egemberdi Ermatov Esseler cana Dramalar. Bişkek: Biyiktik, 2011. google scholar
• Feyzioğlu, Nesrin. (2006). Türk Dünyasında ve Anadolu’da Kopuz, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 31, 233-246. google scholar
• Gümüş, E. Oya. (2003). “Kültürel Aktarımın Bir Şekli Olarak Kırgızistan’da Duvar Resimleri ve Grafitiler.” Folklor Akademi Dergisi, 6, 3, 1096- 1117. google scholar
• Hugo, Victor. William Shakespeare. Çeviren Melville Anderson. Chicago, A.C. McClurg and Company, 1911. google scholar
• Kagan, Moissej. Estetik ve Sanat Dersleri. Çeviren Aziz Çalışlar. Ankara: İmge Yayınları, 1993. google scholar
• Kaya, Doğan. Kırgız Destanları. Ankara: Salkım Söğüt Yayınları, 2015. google scholar
• Köktürk, Milay. Toplum ve Kültür. Ankara: Ötüken Yayınları, 2017. google scholar
• Kulmambetov, Canış. Kırgız Teatrı. Bişkek: Turar, 2017. google scholar
• Kulmambetov, Canış. Kırgızdın Epikalık Teatırı. Literatura.kg, 2018. http://literatura.kg/uploads/kyrgyzdyn_epikalyk_teatry.pdf. google scholar
• Lvov, Nikolay. Kırgızskii Teatr. Moskva: İskustva, 1953. google scholar
• Malikov, Kubanıçbek. Kubanıçbek Malikov IX Tom. Bişkek: İmak Ofseti, 2015. google scholar
• Markov, P. Aleksandroviç. Teatral’naya Entsiklopediya Tom 3. Moskva: Sovetskaya Entsiklopediya, 1964. google scholar
• Morton, Margaret. Kyrgyz Epic Theatre in New York, Editör Virlana Tkacz. NewYork: Kyrgyz National Museum of Fine Arts, 2008. google scholar
• Musaev, Samar. Manas Sagınbay Orozobakovdun Varyantı Boyunça, Ankara: TDBB Yayınları, 2017. google scholar
• Pignarre, Robert. Tiyatro Tarihi, Çeviren. Pınar Kür. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991 google scholar
• Reich, Karl. (2002). Türk Boylarının Destanları. Çeviren. Metin Ekici. Ankara: TDK Yay. google scholar
• Sadıkov, Calil. Möltür Bulak. Frunze: Mektep, 1981. google scholar
• Sırımbetov, Avas. Kırgız Kuurçak Teatırı. Frunze: Adabiyat, 1989. google scholar
• Sokolinsky, Evgeni.Kirilloviç. "Smert’ Tarelkına I Russkaya Narodnaya Komedıya, Russkaya Demonologıya A. V. Sukhovo-Kobylına”, Ruskiy Folklor, 18, (1978): 42-60. google scholar
• Şarafidinova, Maratbek. Narınskiy Oblastnoy Muzikalno Dramateçiskiy Tiatr İmeni M. Rıskulov, Narın: Ministerstvo Kulturı Kirgizkoy CCP, 1987. google scholar
• Tacıbayeva, Altınay. Borbodruk Aziyanın Epikalık Teatrı. Bişkek: Biyiktik, 2009. google scholar
• Temur, Nezir. Folklor ve İdeoloji. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 2011. google scholar
• Yudahin, Konstantin. Kırgız Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları, 2011. google scholar