"ADIL / AD (+İYELİK) +{lI4K}” YAPISINDA +{lI4K} BİÇİMBİRİMİNİN “+(A) göre” İŞLEVİ ÜZERİNE

Yıl 2023, , 1188 - 1200, 15.09.2023

Selenay Koşumcu

https://doi.org/10.7884/teke.1275583

Öz

Adıllar, adların yerini tutan, onları kişi, işaret veya soru yollarıyla temsil eden ve adlar gibi kullanılabilen sözcüklerdir. Bunlardan kişilerin adları yerine kullanılan kişi adıllarının türetimlik alarak sözcük türetimine adlar kadar elverişli olmadığı bilinmekte ve geleneksel dilbilgisi kitaplarında ben, sen, o (tekil); biz, siz, onlar (çoğul) olmak üzere iki grupta değerlendirilmektedir. Adlara çokluk biçimbiriminden sonra durum biçimbirimlerinden önce geldiği bilinen sahiplik gösteren iyelik biçimbirimlerinin, Türkçenin genel biçimbirim dizilim sıralamasını (kök+türetimlik+işletimlik) değiştiren bazı yapılar oluşturduğu araştırmacılar tarafından da açıklanmaktadır.
Bu çalışmada, genel dizilimden farklılık gösteren iyelik biçimbirimlerinin, Türkiye Türkçesinin en işlek türetimliklerinden biri olan ve addan ad türeten biçimbirimler başlığı altında yer alan +{lI4K} biçimbiriminden önce yer aldığı yapılar; bu biçimbirimin kişi adıllarıyla kullanımlarındaki +(A) göre işlevi ve aynı işlevle bazı tür ve özel adlara gelen adıl/ad (+iyelik)+{lI4K} yapısının ele alınması amaçlanmıştır. Yazı dilindeki örnekleri, Türkçe Ulusal Derlemi (TUD), Türk Sözlükbilimi Derlemi (TSD) ve e-kitaplar kullanılarak belirlenmiştir. Bu biçimbirimle türetilmiş +(A) göre işlevli ve belirteç olarak kullanılan yapıların geçtikleri tümcelere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ad, adıl, iyelik, +{lI4K}, +(A) göre

THE MORPHEME OF +{lI4K} IN THE STRUCTURE OF "PRONOUN/NOUN (+POSSESİVE)+{lI4K}” ON THE FUNCTION “+(A) göre”

Öz

Pronouns are acts of transportation, like nouns, which stand for nouns, represent them by means of persons, signs, or question marks. It is known that people's nouns used instead of personal pronouns are not as suitable for word derivation as nouns, and in traditional grammar books I, you, she (singular); they are evaluated in two groups as we, you and them (plural). It is also explained by the fact that possessive morphemes, which are known to precede the case morphemes after the plural morpheme, form some structures that spread in the general morpheme sequence order of Turkish (root+derivational suffix+shooting attachment). In this case, before buying a place before the possessive morphemes showing the representation from the general sequence, the +{lI4K} morpheme under the title of morphemes deriving nouns from the noun, which is one of the most derivational suffixes of Turkey Turkish; It is expected that this morpheme will be handled +(A) göre in their use with personal nouns, and the pronoun/noun (+possessive)+{lI4K} structure, which comes to some types and proper nouns with the same function. Examples in written language were determined using Turkish National Corpus (TUD), Turkish Lexicography Corpus (TSD) and e-books. The sentences in which the structures that are derived with this morpheme, function +(A) göre and used as an indicator, are included.

Anahtar Kelimeler

Noun, pronoun, possesive, +{lI4K}, +(A)

Kaynakça

• Ahmadova, A. (2017). Orhon Yazıtlarında ara ekler. TÜBAR, 41, 25-47.
• Akçataş, A. (2009). +lIK ekli durum nitelik isimlerinin Türkiye Türkçesinde kullanım şekilleri üzerine bir inceleme. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 11, 2, 91-106.
• Atabay, N.; Kutluk, İ. ve Özel, S. (1983). Sözcük türleri I. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ay, Ö. (2022). Adıllar. E. Boz (Ed.). Türkiye Türkçesi III sözcük türleri içinde (s. 137-168). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Azımov, P. (1960). Häzirki zaman Türkmen diliniñ grammatikası: Aşgabat.
• Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bayraktar, N. (2015). Türkçede +lIk ekinin işlevleri üzerine. X. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, s. 602-606.
• Beşen Delice, T. (2007). Türkmen Türkçesinde +lık ekinin işlevleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 149-162.
• Boz, E.; Bozkurt, F. ve Doğru, F. (2018). Corpus-based research on terminology of Turkish Lexicography (CBRT-TURKLEX). Lexikos, 28, 428-439.
• Boz, E. (2015). Türkiye Türkçesi biçimsel ve anlamsal işlevli biçimbilgisi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Bozkurt, E. S. (2016). Türkiye Türkçesindeki zamirlerin anlam bilimsel yapısı ve kazandıkları anlam yükleri. Yüksek Lisans Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Delice, H. İ. (2000) Türk dilinde işlevsel ek tasnifi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, S.24, 221-235.
• Deny, J. (1941). Türk dili grameri (Osmanlı lehçesi). İstanbul: Maarif Matbaası.
• Ediskun, H. (1999). Türk dilbilgisi (sesbilgisi- biçimbilgisi- cümlebilgisi). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ercilasun, A.B. (2013). Türkçenin dünya dilleri arasındaki yeri. Dil Araştırmaları, 12, 17-22.
• Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
• Gabain, A. von. (1988), Eski Türkçenin grameri. (Çev.) M. Akalın, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Gencan, T.N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Genç, G. (2005). Eski Anadolu Türkçesinde isimden isim fiilden isim yapma ekleri ve fonksiyonları. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gülsevin, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. ve Boz, E. (2013). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Hamzayev, M.Y., vd. (1962). Türkmen diliniñ sözlügi. Aşgabat: İlimler Akademisi Neşriyatı.
• Hatipoğlu, V. (1981). Türkçenin ekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hengirmen, M. (2006). Türkçe temel dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınları.
• Kalaycı, Ü. (2022). İyelik eklerinin ek sıralamasındaki yeri. Dil Araştırmaları, 30, 83-92.
• Karademir, F. (2016). Türkçede kapalı biçim birimlerin öğretimi üzerine. Turkish Studies, 11/14, 371-410.
• Karaoğlu, S. (2020). Türetimlikler. Boz, E. (Ed.) Türkiye Türkçesi II biçimbilgisi içinde. (s. 175-234). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Karaoğlu, S. (2022). Eski Anadolu Türkçesinde (14. yy.) türetim ekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kocasavaş, Y. (2004). Türkçede şahıs zamirleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri, şekil bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yelten, M. (2012). GOLAS, XVII. yüzyıl Osmanlı Türkçesinde -lık ekli isimler. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 29(0), 267-284.