SAHA TÜRKÇESİNDE TAĞIS- “ÇIKMAK” FİİLİNİN TASVİR FİİLİ OLARAK KULLANIMI ÜZERİNE

Yıl 2023, , 925 - 934, 15.09.2023

Doğan Çolak

https://doi.org/10.7884/teke.1309412

Öz

Eski Türkçe taşık- “çıkmak” fiili günümüz Türk lehçelerinden sadece Saha Türkçesinde tanıklanmaktadır. Bu fiil, /ş/ ⁓ /k/ metatezi ve takış- > taxıs- > tağıs- ses değişimleri süreci ile bugünkü biçimi olan tağıs- hâlini almıştır. Bu fiil “isim + tağıs-”, “ana fiil + -An zarf-fiili + tağıs-” ve deyim ifadelerinin teşkilinde de kullanılması bakımından birleşik fiil yapılarının yardımcı fiili olarak yaygın bir kullanıma sahiptir.
Bu çalışmada, tasvir fiili olarak tağıs- fiilinin anlamsal ve işlevsel özellikleri ele alınmıştır. Bu fiilin tasvir fiili yapısında kullanımı ile ilgili olarak başta STBUT olmak üzere Saha bilginleri ile Türkiye’de konuyla ilgili çalışmalar yapan araştırmacıların görüşleri ele alınıp tağıs- fiilin tasvir fiili yapısında ifade ettiği anlamlar belirlenmiştir. Ardından bu fiilinin tasvir fiili olarak kullanıldığı işlevlerle ile ilgili Saha edebiyatından seçilen eserler üzerinden örnekler tespit edilmiştir ve elde edilen tüm bulgular sonuç kısmında yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Saha Türkçesi, birleşik fiil, tasvir fiili, tağıs- fiili

ON THE USE OF THE VERB TAĞIS- (TO GO OUT) AS A DESCRIPTIVE VERB

Öz

The Old Turkic verb “taşık-“ meaning “to go out”, is attested only in the Sakha dialect of modern Turkic. This verb has undergone a process of /ş/ ⁓ /k/ metathesis and phonetic changes from takış- > taxıs- > tağıs- to achieve its current form of tağıs-. It is widely used as an auxiliary verb in compound verb structures, such as “noun + tağıs-”, “main verb + -An adverb-verb + tağıs-”, and idiomatic expressions.
This study examines the semantic and functional properties of the verb tağıs- as a descriptive verb. Opinions of Sakha scholars, particularly those who contributed to STBUT, and researchers in Turkey who have worked on this topic, were taken into consideration regarding the usage of the verb tağıs- in descriptive verb structures and the meanings it expresses. Then, examples of the functions of this verb used as a descriptive verb were identified from selected works of Sakha literature, and all findings were interpreted in the conclusion section.

Anahtar Kelimeler

Sakha Turkic, compound verb, descriptive verb, tağıs- verb

Kaynakça

• Antonov, N., Korkina, E., Sleptsov, P., Filippov, G., Danilova, N., Vinokurov, N. (2009). Saxa Biliññi Tıla Morpoluguya. Cokuuskay: Biçik.
• Ceylan, E. (1997). Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Filippov, G. G., Vinokurov, İ. P. (1996). Saxa Tıla. Tıl Baaya. Saña Dorğoono. Tıl Tutula. Cokuuskay: Biçik.
• Grigoryev, P. S. (1974). Saḫa Tılın Somoğo Domoğun Tılcıta. Yakutsk: Yakutskoye Knijnoye İzdatelstvo.
• Haritonov, L. (1960). Formı Glagolnogo Vida B Yakutskom Yazıke. Moskva: İzdatelctvo Akademii NAUK SSSR.
• Karadoğan, A. (2015). Çık-(mak), Taşık-(mak) mıdır?. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (1) , 141-147.
• Kirişçioğlu, M. F. (1999). Saha (Yakut) Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yay.
• Kirişçioğlu, M. F. (2008). Saha Türkçesindeki Tasvirî Fiiller Üzerine-I, Çağdaş Türklük Araştırmaları. Sempozyumu, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, 24-27 Haziran 2008, Ankara (Basılmamış bildiri).
• Kirişçioğlu, M. F., Çolak, D. (2019). Saha Türklerinin Kııs Debeliye Destanında Tasvir Fiiller. XI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Bildiri Kitabı, 16-18 Ekim 2019, Samsun, s. 788-803.
• Korkina, E., Ubryatova, E., Xaritonov, L., Petrov, N. (1982). Grammatika Sovremennogo Yakutskogo Literaturnogo Yazıka. Moskva: İzdatelstvo NAUKA.
• Nelunov, A. G. (2002). Somoğo Domoḫ Saḫalıı Nuuççalıı Tılcıta. C: I-II. Novosibirsk: İzdatelstvo SO RAN Filial.
• https://turklehceleri.org/tr/sözlük/hepsi/anlam/çıkmak Erişim tarihi: 29.04.2023. Pekarskiy, E. K. (1959). Slovar Yakutskogo Yazıka. C: II, Leningrad. Sleptsov, P. A. (1972). Yakutsko-Russkiy Slovar. Moskva. Sleptsov, P. A. (ed.) (2013). Saxa Tılın Bıhaarıılaax Ulaxan Tılcıta. Novosibirisk: NAUKA.