AKSAKAL IN KYRGYZ SOCIETY

Yıl 2023, , 957 - 967, 15.09.2023

Arzu Kiyat

https://doi.org/10.7884/teke.1313441

Cited By: 1

Öz

In Turkish society, individuals who possess various qualities and roles such as wisdom, counselor, guide, intelligence, and justice have been considered important and referred to by different names. One of these designations is the concept of “aksakal” (white beard), which refers to individuals who are distinguished by their wisdom, counsel, and guidance in Turkish society. These individuals actively contribute to various aspects of life, including social, cultural, political, and religious spheres. The Kyrgyz people are an exemplary Turkic tribe where this phenomenon is prominently observed. This study aims to explore the significance of the aksakal concept in the historical and contemporary contexts of the Kyrgyz community and its impact on society. Data for the research was gathered through a comprehensive analysis of diverse sources utilizing the content analysis method. The analysis demonstrates the influential role of aksakals in Kyrgyz social, political, religious, and cultural life, which is also reflected in literary works. Thus, it can be concluded that aksakal represents a unifying and cohesive element that fosters integration and solidarity within the Turkic world.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz people, aksakal/white beard, counselor, wisdom

KIRGIZ TOPLUMUNDA AKSAKAL

Öz

Türk toplumunda bilge, danışman, yol gösterici, akıllı, adaletli gibi çeşitli nitelik ve rolleri bünyesinde bulunduran kişiler önemli görülmüş ve farklı adlarla anılmıştır. Bu adlandırmalardan birini teşkil eden aksakal, Türk toplumunda daha çok bilge, danışman ve yol gösterici nitelikleri ile öne çıkan kişileri belirten bir kavramdır. Aksakallar, bu vasıfları ile sosyal, kültürel, siyasi, dinî olmak üzere yaşamın pek çok alanında etkin kişilerdir. Şüphesiz söz konusu hususun günümüzde belirgin bir şekilde görüldüğü Türk boylarından biri Kırgızlardır. Bu minvalde çalışma, geçmişte ve günümüzde Kırgızlarda aksakal kavramının anlam alanları ile aksakalların toplum üzerindeki etkisini incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırmaya ait veriler çeşitli kaynakların okunmasının ardından içerik analiz yöntemi ekseninde irdelenerek oluşturulmuştur. İncelemede, aksakalların Kırgız sosyal, siyasi, dinî ve kültürel yaşantısında başat rol oynadığı ve bu rolün edebî ürünlere dahi yansıdığı belirlenmiştir. Türk dünyasının ortak mefhumlarından biri olarak aksakallığın mezkûr coğrafyadaki entegrasyonu, birlik ve beraberliği ortaya koyan bir yapı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırgızlar, aksakal, danışman, bilge tipi

Kaynakça

• Abduldayev, E. vd. (1980). Kırgız tilinin frazeologiyalık sözdügü. Frunze: İlim Basması.
• Abduldayev, E. ve İsayev, D. (1969). Kırgız tilinin tüşündürmö sözdügü. Frunze.
• Akmataliyev, A. (2000). Kırgızdın köönörbös döölöttörü. Bişkek: Şam Basması.
• Akmataliyev, A. (2003). Kaada-salttar ak batala. Bişkek: Şam Yayınları.
• Aliyeva Esen, M. (2008). Rus dilindeki Türkçe kelimeler üzerine bir tasnif denemesi. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3(7), 364-382.
• Attokurov, S. (1995). Kırgız Sancırası. Bişkek: Muras.
• Bars, M.E. (2018). Sözlü gelenekten elektronik döneme bilgelik dönüşümü: Irkıl Ata’dan Şahin Ağa’ya. Milli Folklor, 117, 120-130.
• Bayat, F. (2007). Türk mitolojik sistemi-II. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ceylan, H. (2018). Kırgız toplumunda yaşlılık ve yaşlının sosyal statüsü. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(4), 507-519.
• Çelik Şavk, Ü. (2002). Kırgız atasözleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çelik, F. (2020). Kırgız kültüründe “ak” renginin kavramlaşması ve anlam alanları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(4), 1395-1410.
• Çeribaş, M. (2012). Kırgız Türklerinde Manasçılık geleneği ve Manasçılar. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Dıykanbayeva, A. (2004). Kırgız efsaneleri üzerinde bir araştırma (inceleme-metin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdem, M. (2005). Kırgız Türkleri dinî ve sosyal hayatı. Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ergin, M. (1989). Dede Korkut kitabı I (giriş-metin-faksimile). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Gökçimen, A. (2010). Türkmen ırımları (halk inanışları) ve işlevleri. Milli Folklor, 22(87), 148-158.
• İsakov, A. (2007). Doğu Türkistan tarihinde Kırgızların tesirleri (1700-1878). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İsakov, A. ve Murzakulova, G. (2015). Bir değer müessesi olarak aksakallık (Kırgızistan örneği). Değerler ve Eğitimi-II Sempozyumu, Ensar Neşriyat, İstanbul, s. 475-490.
• İsakov, B. (2009). XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Kırgızların sosyal ve ekonomik tarihi (Sayak uruusu (boyu) örneği. Bişkek: KTMU Yayınları.
• İşcanoğlu Bayrak, İ. (2018). Kırgız halk kültüründe beyaz (ak) renk. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. Dumat Ofset Matbaacılık, Ankara, s. 91-103.
• Kapağan, E. (2014). Gök Tanrı inancı ve bu inanç sisteminin içinde alkış, dua ve dilekler. Turkish Studies, 9(3), 801-810.
• Karadavut, Z. (2006). Kırgız masalları. Konya: Kömen.
• Karatayev, O. ve Eraliyev, S. (2005). Kırgız etnografyası boyunça sözdük. Bişkek: Biyiktik.
• Karıpkulov, A. (1995). Manas entsiklopediyası, II. Bişkek: Muras Yayınları.
• Kasımbekov, T. (2004). Kırılan kılıç II (isyan). (Akt. İbrahim Atabey ve Saadettin Koç). Ankara: Yargı Yayınevi. Kırgız El Comoktoru.
• Kiyat, A. (2023). İrrasyonelden rasyonele: tarihsel pencereden Kırgız halk tıbbı. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 16(42), 728-744.
• Sabır Uulu, B. (2008). Comokçular cana comoktor. Bişkek: Turar.
• Şener, A. (2022). Sovyet dönemi Kırgız romanında hegemonik erkeklik söylemi. Söylem Filoloji Dergisi, 7(2), 511-532.
• Yıldız, N. (1995). Manas destanı (W. Radloff) ve Kırgız kültürü ile ilgili tespit ve tahliller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yılmaz, S. (2014). Türk mitolojisinde bilgelik kavramı. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması. Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB), Eskişehir, s. 233-251.
• Yudahin, K. K. (1998). Kırgız sözlüğü I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ky-kg/1070 (Erişim Tarihi 12.06.2023 Saat: 15.38).