Phonetic Changes in Gjilan Turkish Dialect

Yıl 2013, , 84 - 104, 15.12.2013

Ergin Jable

https://doi.org/10.7884/teke.234

Öz

We have tried to form this study by determining samples from our compilation texts that we did in Gjilan before. The aim of the study is to discuss the phonetic changes which takes an important place in phonetic properties of Gjilan Turkish Dialect that is still used lively today in special. We see that Gjilan Turkish Dialect has a unique place in Rumelian Dialect and also its phonetic changes are notable. Also, the phonetic changes in Gjilan Turkish dialect show similarities and differences with other dialects in Anatolia. This subject which goes beyond the scope of this study can be discussed in other studies; but we have tried to bring phonetic changes of Gjilan Turkish Dialect into light. We hope that this study wills contribute to future studies and classifications. This study is based on the method of text compilation done by sound recording device, converting records into text and analysis of vocabularies determined in the text in terms of Phonetics.

Anahtar Kelimeler

Gjilan Turkish Dialect, Phonetic Changes, Dentalization, Palatalization, Labialization.

Gilan Türk Ağzında Ses Olayları

Öz

Bu çalışmamızı daha önce Gilan’da yapmış olduğumuz derleme metinlerimizden örnekler tespit ederek oluşturmaya çalıştık. Bu çalışmamızın amacı halen çok canlı bir şekilde kullanılan Gilan Türk Ağzı’nın ses özellikleri içerisinde önemli bir yer teşkil eden ses olaylarını özel olarak ele almak ve bu ses olaylarını oluş biçimlerine göre gözler önüne sermektir. Rumeli Ağızları içerisinde özel bir yeri olan Gilan Türk Ağzı’nın ses olayları bakımından da özellik arz ettiğini, ortaya çıkan ses olaylarının Türk dilinin genel karakteri ve tarihi seyri çerçevesinde diğer lehçe, şive ve Anadolu Ağızları’nda meydana gelen ses olayları ile benzerlik ve farklılıklar ortaya koyduğunu görüyoruz. Bu çalışmanın kapsamını aşan bu yön bilahare başka çalışmalarda ele alınabilir; ancak biz burada sadece Gilan Türk Ağzı’nın ses olaylarını gözler önüne sermeye çalıştık. Bu çalışmanın bundan sonraki çalışmalarda yapılacak değerlendirme ve tasnifler için yön gösterici olmasını temenni ediyoruz. Bu çalışma, sahada ses kayıt cihazıyla yapılan metin derlemesi, kayıtların çevriyazı alfabesiyle metne aktarılması ve metinde tespit edilen dil malzemesinin Ses Bilgisi bakımından incelemeye tabi tutulması yöntemine dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Gilan Türk Ağzı, Ses Olayları, Dişlileşme, Damaklılaşma, Dudaklılaşma

Kaynakça

• ADONYAN, A. (1975). Balkan Harbi Tarihi. (çev. Zaven Biberyan), İstanbul, s. 127.
• AHMED, O. (2001). Resne ve Çevresi Türk Ağızların Fonetik ve Sözlük Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Kiril ve Metodik Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Üsküp.
• AKALIN, M. (1988). Tarihi Türk Şiveleri. Ankara.
• AKSOY, Ö. A. (1945). Gaziantep Ağzı. İstanbul.
• AKTEPE, M. M. (1986). XIV. ve XV. Asırlarda Rumeli’nin Türkler Tarafından İskanına Dair. Türkiyat Mecmuası.
• ALTINAY, A. R. (1989). Anadolu’da Türk Aşiretleri (966 – 1200). İstanbul.
• ATALAY, B. (1986). Divanü Lugati’t - Türk Dizini IV. Ankara.
• BANGUOĞLU, T. (1986). Türkçe’nin Grameri. Ankara.
• CAFEROĞLU, A. (1940). Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar. İstanbul.
• CAFEROĞLU, A. (1960). Anadolu ve Rumeli Ağızlarının Bugünkü Durumu. VII. TD Kurultayında okunan bilimsel bildiriler-1957. Ankara: TDK, s. 65-70
• CAFEROĞLU, A. (1964). Anadolu ve Rumeli Ağızları Ünlü Değişmeleri. TDAY-B Ankara: TDK, s. 1-33.
• ………………… (1943). Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler. İstanbul.
• ………………… (1944). Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Derlemeler. İstanbul.
• ………………… (1945). Güneydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar. İstanbul.
• ………………… (1946). Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar. İstanbul.
• ………………… (1951). Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler. İstanbul.
• ………………… (1964). Anadolu ve Rumeli Ağızlarında Ünlü Değişmeleri. TDAY.
• …………………. (1943). Anadolu Ağızlarından Toplamalar. İstanbul.
• CANHASİ, S. Kosova, Priştine Üniversitesi, Filoloji Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğr. Üyesi. ÇABEJ, E. (1987). Studime Gjuhesore III, Rilindja Prishtine.
• DALLI, H. (1978). Kuzey - Doğu Bulgaristan Türk Ağızları Üzerine Araştırmalar. Ankara: TDK Yayınları.
• DALLI, H. (1991). Kuzeydoğu Bulgaristan Türk Ağızları Üzerine Araştırmalar. Ankara.
• DEDOVİÇ, S. (1992). Mitrovaçki Turski Govor. Belgrad Üniversitesi, Belgrad.
• DEDOVİÇ, S. (1993). Fonetske Karakteristike Mitrovaçkog Turskog Govora. Zbornik Filoloşkog Fakulteta u Priştini, Kniga II, Priştina, s. 111-134.
• DEDOVİÇ S. (1994). Morfoloşke Karakteristike Mitrovaçkog Turskog Govora. Çasopis za Duruştvene Nauke, Priştina, s.85-89.
• DEDOVİÇ, S. (2001). Kosova Mitroviçası Türk Halk Edebiyatından Derlemeler. ÇEVREN, Özel sayı Bal-Tam, s. 134-150, Prizren.
• DEDOVİÇ, S. (1978). Mitroviça Türk Ağzının Başlıca Özellikleri. Bay Dergisi.
• ERCİLASUN, A. B. (1963). Kars İli Ağızları. Ankara.
• ERGİN, M. (1981). Türk Dil Bilgisi. İstanbul.
• GABAİN, A. V. Eski Türkçe’nin Grameri (çev. Prof. Dr. M. Akalın). Ankara. GEMALMAZ, E. (1978). Erzurum İli Ağızları. Erzurum
• GÖKBİLGİN, T. (1952). XV. ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livasındaki Has – Mukataa, Mülk ve Vakıflar. İstanbul.
• GÜLENSOY, T. (1981). Anadolu ve Rumeli Ağızları Bibliyografyası. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• GÜLENSOY, T. (1987). Rumeli Ağızlarının Ses Bilgisi Üzerine Bir Deneme. Ankara: TDKY/B, s.87-147.
• GÜLENSOY, T. (1988). Kütahya ve Yöresi Ağızları. Ankara.
• HACIEMİNOĞLU, N. (1984). Türk Dilinde Fiiller. İstanbul.
• HASAN, H. (1983). Kalkandelen Türk Ağzı. SESLER, XIX, S.173,s.103-131, Üsküp.
• HASAN, H. (1995). Kocacık (Makedonya) Ağzının Ses Özellikleri. SESLER, S. 297, s. 29-43, Üsküp.
• HASAN, H. (1982). Tetovkiot Turski Govor, Tetovo i Tetovsko Niz İstorijata. Tetovo.
• HASAN, H. (1997). Makedonya ve Kosova Türklerince Kullanılan Atasözleri ve Deyimler. Ankara: TDKY.
• HAZAİ, G. (1960). Beitrage zur Kenntnis der Turkischen Mundarten Mazedoniens. Rocznik Orientalityczny, XXII-2, s. 83-100
• HAZAİ, G. (1960). Rumeli Ağızlarının Tarihi Üzerine. TDAY-B, Ankara: TDK, s. 205-211
• HAZAİ, G. (1963). Rumeli Ağızları Tarihinin İki Kaynağı Üzerine. TDAY-B, Ankara: TDK, s. 117-121
• HİLT, S. (1985). Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti’nde Türk Dilindeki Okulların Kırk Yıllık Gelişimi ve Başarıları. Sesler Dergisi, 193, s. 25, Üsküp. http://tr.wikipedia.org/wiki/Gilan,_Kosova
• İBRAHİM, N. (1997). Cümle Bilgisi. SESLER, S. 318-319, s.89-95, Üsküp.
• İBRAHİM, N. (1997). Vrapçiş’te ve Çevresi Türk Ağzı(Makedonya). Yüksek Lisans Tezi. AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• İNALCIK, H. (1974). Osmanlı İmperatorluğu (Klasik devir 1300-1600). s. 239, Belgrad.
• İSLAM ANSİKLOPEDİSİ, Cilt 4 Kırklareli Vilayeti, Dahiliye Vekaleti, Vilayetler İdaresi, Umum Müdürlüğü, Sayı: 7 ECKMAN, J. (1960). Dinler (Makedonya) Türk Ağzı. TDAY-B, s. 189-204.
• ECKMAN, J. (1962). Kumanova Türk Ağzı. TDKY, S-191, Nemeth Armağanı, s. 111-127.
• KAKUK, S. (1972). Le dialect Turc d’Ohriden Macédonie, Acta Orientalia Academia e Scientarum Hungaricae. Tomus XXVI/2-3, s. 227-282.
• KALAY, E. (1998). Edirne İli Ağızları. Ankara.
• KALEŞİ, H. (1962). Prizren kao kulturni centar za vreme Turskog perioda. Gjurmime Albanologjike, 1, s. 92, Priştine.
• KARAHAN, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara.
• KATONA, L. (1969). Le dialecte turc de la Macédonie de l’Ouest. TDAY-D, s. 57-194.
• KAYA, G. (1986). Yugoslavya Türk Halkı Yazınına Gerçekçi Bir Bakış. Priştine: Tan Yayınevi. KORKMAZ, Z. (1953). Batı Anadolu Ağızlarında Asli Vokal Uzunlukları Hakkında. TDAY, s. 197 – 204.
• KORKMAZ, Z. (1956). Güney - Batı Anadolu Ağızları. Ankara.
• KORKMAZ, Z. (1977). Nevşehir ve Yöresi Ağızları. Ankara.
• KOWALSKİ, T. (1987). Zagadki ludowe tureckie (Enigmes popularies turques): Prace Komisiji Oriental istyezny Polskiej Akademi Umeiejetnosci” No. 1. Krakow, 1919 Ülküsal, Müstecip, Dobruca ve Türkler, Ankara.
• KOWALSKİ, T. (1926). Osmanisch-Turkische Volkslieder aus Mazedonien: WZKM, XXXIII, s. 166-231
• KRASNİÇ, A. (1986). İpek Türk Ağzında Söylenen Maniler ve Bazı Ağız Özellikleri. ÇEVREN 51, s. 117-122, Priştine.
• MANSUROĞLU, M. (1960). Edirne Ağzında Yapı, Anlam, Deyim ve Söz Dizimi Özellikleri. TDA Yıllığı, Ankara.
• MORİNA, İ. (1985). Mamuşa Ağzının Fonetik Özellikleri. ÇEVREN, XII/49, 23-32, Priştine.
• MORİNA, İ. (1985). Mamuşa Ağzının Morfolojik Özellikleri. ÇEVREN, XII/50, 21-35, Priştine.
• MORİNA, İ. (1985). Mamuşa Türk Halkı Ağzı Üzerinde Dil Araştırması. Doktora Tezi, İstanbul.
• NEMETH, G. (1956). Zur Einleintung der Türkischen Mundarten Bulgariens. Sofia
• NOVAKOVİÇ, S. (1960). Srbi i Turci XIV i XV veka 46-49, Beograd.
• OBRADOVİÇ, D. (1925). Prosvetne Prilike u Juznoj Srbiji. Skoplje i Juzna Srbija, s. 125-141, Beograd.
• OLCAY, S. (1995). Doğu Trakya Yerli Ağzı. Ankara.
• OLCAY, S. (1966). Erzurum Ağzı. Ankara.
• OLİVERA Y. N. (1970). Turskiot govor vo Gostivarskiot kraj. Gostivarskiot kraj-II, Gostivar: Opştinsko sobranie, s. 271-306.
• OLİVERA, Y. N. (1969). Za nekoi fonoloşki izmeni vo govorot na turskiot naselenie vo Gostivarsko, Godişen Zbornik, Knjiga 21, Skopje, Filoloşki Fakultet Skopje, s. 2372
• ÖZTUNA, Y. (1967). Başlangıcından Zamanımıza Kadar Türkiye Tarihi, Cilt: 3. İstanbul: Hayat Yayınları.
• ALİL, S. (2000). Radoviş ve Çevresi Türk Ağzı. Yüksek Lisans Tezi, Kiril ve Metodik Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyat Bölümü, Üsküp.
• SÜMER, F. (1980). Oğuzlar. Ankara.
• ŞANLI, C. (1990). Kırklareli İli Merkez İlçe Köyleri Ağızları. Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
• Taşköprülü Zade. (1985). Eş-şelia’lun-nu’maniye fi,ulema’i devleti l-osmaniye. İstanbul.
• TUNA, O. N. (1986). Türk Dilbilgisi Fonetik ve Morfoloji. Malatya.
• TURAN, Z. (2006/2007). Fonetik ve Morfoloji Ders Notları. Sakarya.
• TÜRK ANSİKLOPEDİSİ (İnönü Ansiklopedisi). K. Maddesi. TÜRKİYE DIŞINDAKİ TÜRK EDEBİYATLARI ANTOLOJİSİ, 7. (1997). Makedonya, Yugoslavya (Kosova) Türk Edebiyatı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 305.
• YÜCEL, Y. ve SEVİM, A. (1990). Türkiye Tarihi Cilt: II. Osmanlı Dönemi (1300 – 1366). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• YENİ TÜRK ANSİKLOPEDİSİ, Cilt 2. (1985). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• YENİBAL, S. (1974). Kırklareli Ağzı ve Hususiyetleri. İ. Ü. Edb. Fak. Mezuniyet Tezi, No: 8/17
• YUSUF, S. (1984). Dil Çalışmaları. Priştine: Tan Yayınevi.
• YUSUF, S. (1974). Prizren Türkçesinde Kimi Yabancı Ögeler. ÇEVREN 1/3, s. 32-38, Priştine. YUSUF, S. Arnavutçadan Prizren Türkçesine Aktarmalar. ÇEVREN, 4/3, s. 45-47, Priştine.