Two Major Dialect Goups in Ahiska: Dialect of Terekeme and Native Turks

Yıl 2013, , 105 - 115, 15.12.2013

Serpil Ersöz

https://doi.org/10.7884/teke.235

Öz

Ahiska is a Turkish city where is on the edge of Ardahan province but today in the territory of Georgia. After deportation in 1944 by Stalin, the Turkish population is completely emptied from there and their are exiled to Asia. Before the deportation, the Turkish population was consisted by native Turks and Terekeme Turks. In this study, phonetical, morphologica and lexical differences were identified between the two major Turkish groups. Then these are compare with Azerbaijan and Turkey Turkish.

Anahtar Kelimeler

Ahiska, Dialect of Ahiska Turks, Dialect of Terekeme.

Ahıska’da İki Büyük Ağız Grubu: Terekeme ve Yerli Türk Ağzı

Öz

Ahıska, bugün Ardahan ili sınırında Gürcistan topraklarında kalmış bir Türk şehridir. Ancak Stalin’in 1944 yılındaki sürgününden sonra buradaki Türk nüfusu tamamen boşaltılmış, Asya içlerine sürgün edilmiştir. Sürgünden önceki Türk nüfusunu yerli Türkler ve Terekeme Türkleri oluşturmaktaydı. Bu çalışmada da, eski Ahıska coğrafyasındaki bu iki büyük Türk grubu arasındaki ağız farklılıklarının tespiti hedeflenmiştir. Bunlar ses ve şekil bilgisi ile söz varlığı düzeyinde incelenmiş, daha sonra da Azerbaycan ve Türkiye Türkçesi ile kıyaslanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ahıska, Ahıska Türkleri Ağzı, Terekeme Ağzı

Kaynakça

• AKDOĞAN, Y. (1999). Azerbaycan Türkçesi’nden Türkiye Türkçesine Büyük Sözlük. 2 Cilt. İstanbul: Beşir Yayınevi.
• ALIM, M., DOĞANAY, S. ve ŞİMŞEK, O. (2006). Ülkemize Yönelik Göçlere Bir Örnek: Ahıska Türkleri. Doğu Coğrafya Dergisi, 15, 303-322.
• ALTAYLI, S. (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• ALYILMAZ, S. (2002). Borçalı (Gürcistan) Karapapaklarının/Terekemelerinin Tarihine Dair. Yeni Türkiye Dergisi, (Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Özel Sayısı), 43, 288-291. ALYILMAZ, S. (2003). Borçalılı Bilim Adamı, Eğitimci, Şair Valeh Hacılar Hayatı-SanatıŞiirleri, Ankara: Devran Yayıncılık.
• ASLAN, K. (1995). Ahıska Türkleri. Ankara: Ahıska Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği Yayınları.
• AVŞAR, Z. ve TUNÇALP, Z. S. (1994). Sürgünde 50. Yıl Ahıska Türkleri. Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
• AYDINGÜN, A., HARDİNG, Ç. B., HOOVER, M., KUZNETSOV, I. ve SWERDLOW, S. (2006). Meskhetian Turks. Washington: Center of Aplied Linguistics.
• BABATÜRK, L. (2008). Almatı Bölgesinde Yaşayan Ahıska Türklerinin Ağzı. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BAŞTAV, Ş. (1995). Sabir Türkleri. Belleten. Türk Tarih Kurumu Yayınları, V, 17-18, 53-99.
• BİLGE, Nurhayat. (2011). Conflict and Cultural Identity: Meskhetian Turks. 24rd Annual International Association of Conflict Management Conference Istanbul-Turkey, July 3 –
• BİRAY, N. (2006). Sürgünden Honaz‘a Ahıska Türkleri. Geçmişten Günümüze Denizli Yerel Tarih ve Kültür Dergisi, 11.
• BLACKLOCK, D. (2005). Finding Durable Solutions for the Meskhetians. Tbilisi, Georgia, 6 June 2005.
• BROSSET, M. F. (çev. Hrand D. Andreasyan; haz.: Erdoğan Merçil). (2003). Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılına Kadar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• BUNTÜRK, S. (2007). Rus Türk Mücadelesi’nde Ahıska Türkleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
• BURAN, A. ve ALKAYA, E. (2001). Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÇEBİ, Y. (1972). Bulanık Ağzı. Basılmamış Bitirme Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
• ÇETİNKAYA, K. ve KODAN, S. (2012). Ahiska Turks in Philadelphia: Keeping Cultural Identity and Religion in a Multicultural Environment. International Journal of Social and Human Sciences, 6.
• DEMİRAY, E. (2012). Anavatanlarından Sekiz Ülkeye Dağıtılmış Bir Halk: Ahıska Türkleri. Turkish Studies, 7/3, 877-885.
• DURMUŞ İ. (2002). Sarmatlar. Türkler Ansiklopedisi, C:1, 637-647. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• DURMUŞ, İ. (1993). İskitler (Sakalar). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. ERCİLASUN, A. B. (1983). Kars İli Ağızları Ses Bilgisi. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• ERCİLASUN, A. B. (Ed.). (2007). Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERSÖZ, S. (2013). Türkiye Ahıskalıları Ağzı. Basılmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü.
• GÖKBEL, A. (2000). Kıpçak Türkleri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• GÜLSEVİN, G. (2007). Kutadgu Bilig’in Dilinde Lehçelerin Özellikleri: denk çiftler. Turkish Studies, 2/2, 276-299, http://www.turkishstudies.net/dergi/cilt1/sayi4/gulsevingurer pdf
• GÜNAY, N. (2012). Osmanlı’nın Son Döneminde Ahıska Türklerinin Anadolu’ya Göç ve İskânı. Bilig, 61, 121-142.
• GÜNEŞ, B. (2012). Borçalı (Gürcistan) Karapapak / Terekeme Türkleri Ağzında İsim Çekim Ekleri. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 13, 161-173.
• GÜNEŞ, B. (2012). Borçalı (Gürcistan) Karapapak / Terekeme Türkleri Ağzında Karakteristik Ses Değişmeleri. İstanbul Kültür Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi (TUDOK) 2012, 27-28 Ağustos 2012, İstanbul: Basılmamış Bildiri.
• GÜNEŞ, B. (2012). Çıldır Karapapak / Terekeme Ağzında Ünsüz Benzeştirmeleri. V. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, 19-22 Aralık 2012, Denizli: Basılmamış Bildiri. http://www.ahiskalilar.org/portal/modules.php?name=koylerimiz
• İZZETOĞLU M. “Sibirya Treni Honaz’da Durdu”, http://www.ahiskapress.com/?p=8521
• KAFESOĞLU, İ. (1972). Seçuklu Tarihi. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Yayınları.
• KALKAN, M. (1998). Ahıska Türklerinin Menşeî ve Tarihî Gelişim Seyirleri. Bilig, 7, 160-170. KAZIMOV, İ. (2012). Axısqa Türkləri: Dil, Tarih ve Folklor. Bakı: Azerbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nesimi Adına Dilçilik İnstitutu.
• KEMALOĞLU, M. (2012). Terekeme-Karapapak Türkleri Ağzına Ait Sözcüklerden Örnekler Muş Bulanık Çevresi. Türkiyat Mecmuası, 22/Bahar, 61-97.
• KEMALOĞLU, M. (2012). Terekeme-Karapapak Türkleri Yerleşim Alanları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1/3, 55-81.
• KIRZIOĞLU, M. F. (1953). Kars Tarihi. İstanbul: Işıl Matbaası.
• KIRZIOĞLU, M. F. (1972). Karapapaklar. Erzurum: Türkocağı Erzurum Şubesi Yayınları.
• KIRZIOĞLU, M. F. (1976). Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi (1451-1590). Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• KIRZIOĞLU, M. F. (1992). Yukarı Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KÖKSAL, A. (2007). Bişkek’te Yaşayan Ahıska Türklerinin Folklorik Değerleri ve Oyun Müzikleri. Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bişkek: Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KURAT, A. N. (2002). IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri. Ankara: Murat Kitabevi.
• MEMİŞ, E. (2002). Ortadoğu'da Türklerin Varlığı Tartışmaları. Türkler Ansiklopedisi, C:1. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• NOVRUZOVA, G. (2005). Dağıstan Derbent Bölgesi Terekeme Türklerinin Dini Hayatı. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Enstitüsü.
• PENTİKÄİNEN, O. ve TRIER, T. (2004). Between Integration and Resettlement: The Meskhetian Turks. ECMI Working Paperi, 21, Flensburg Germany.
• PİRİYEVA, S. (2005). Ahıska Türkleri Azerbaycan’da. Bakü.
• RAGİBOVA, İ. (2008). Kırgızistan’da Yaşayan Ahıska Türklerinin Folkloru. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya: Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• SEFEROV, R ve AKIŞ, A. (2008). Sovyet Döneminden Günümüze Ahıska Türklerinin Yaşadıkları Coğrafyaya Göçlerle Birlikte Genel Bir Bakış. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 24, 393-411.
• SEVİŞ, Ö. (1976). Ağrı İli Eleşkirt İlçesi Uzunyazı Köyü Ahıska Muhacirleri Ağzı. Basılmamış Mezuniyet Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
• SÜRMELİ, M. (2010). Iğdır’ın Demografik Yapısında Göç ve Ahıska Türkleri Örneği. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TARHAN, T. (2002). Ön Asya Dünyasında İlk Türkler: Kimmerler ve İskitler. Türkler Ansiklopedisi, C:1, 597-610. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• TEZCAN, S. (1978). Azerbaycan Halk Yazını Örnekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TOGAN, Z. V. (1997). Hazarlar. İslam Ansiklopedisi, C:V-I, 397-408. Eskişehir: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları
• VALEHOĞLU (HACILAR), F. (2008). Cevaxet (Ahılkelek) Karapapakları. Bizim Ahıska Dergisi, 9, 45-46.
• YENİARAS, O. (1994). Karapapak ve Terekemelerin Siyasi ve Kültür Tarihine Giriş. İstanbul.