The Hamâils Which Belong to Lithuanian-Tatar Turks and Two Hamâils Situated in Nemezis Village

Yıl 2013, , 147 - 180, 15.12.2013

Emine Atmaca

https://doi.org/10.7884/teke.224

Öz

Lithuanian-Tatar Turks, Lithuania Great Principality the period of Golden Empire XIV. first century and its began to settle in after the breakup. According to the researchers, this continued uninterrupted XVII. century until. At first, Lithuanian-Tatar Turks knew Tatars Turkish. After due to various reasons they had forgotten XVI. end of the century XVII. per century. As a result, Qur’an interpretations, meanings, such as prayer and catechism, into religious books. Lithuanian-Tatar Turks so that with Arabic letters at first White Russian at later date Polish language the started a tradition of manuscripts. In this article, first as result of research and inverstigations in the village of Nemezis of the city of Vilnius. The two hamail information will be given about the content of the book. Later in these boks, in words written in Turkish phonetic, morphology and lexicology there will be talk of the existence.

Anahtar Kelimeler

Lithuanian-Tatar Turks, Tatar Turkish, manuscripts, hamail

Litvanya Tatar Türklerine Ait Hamailler ve Nemėžis Köyünde Bulunan İki Hamail

Öz

Litvan-Tatar Türkleri, Litvanya Büyük Prensliği’ne XIV. yüzyılda Altın Orda Devleti’nin dağılmasından sonra Kazan, Astrahan ve Kırım hanlıklarından gelip yerleşmişlerdir. Bu göç, yaklaşık XVII. yüzyıla kadar kesintisiz devam etmiştir. Önceleri Litvan-Tatar Türkleri, Tatar Türkçesini bilmekteyken bazı sebepler yüzünden XVI. yüzyılın sonu XVII. yüzyılın başlarından itibaren unutmaya başlamışlardır. Bunun sonucunda Kur’an-ı Kerim mealleri, dua ve ilmihal gibi dinî kitapların çevrilmesine ihtiyaç duymuşlar, böylece Arap harfleriyle ilkin Beyaz Rus, sonradan da Leh diliyle Litvan-Tatar Türklerine ait el yazmaları geleneğini başlatmışlardır. Bu makalede, Vilnius şehrinin Nemezis köyünde bulunan iki hamailin içeriği ve hamaillerde Türkçe yazılmış dua ve niyetlerde tespit edilen kelimelerin ses, şekil bilgisi ve söz varlığı üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Litvanya-Tatar Türkleri, Tatar Türkçesi, yazma eser, hamail

Kaynakça

• ARIK, S. (2008). Polonya-Litvanya Tatar Türkleri (Lipkalar). Ankara: Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 5 Sayı 3 (Eylül 2008), s. 156-161.
• CAFEROĞLU, A. (2001). Türk Dili Tarihi. İstanbul: Aktüel Kitabevi.
• CLAUSON, S. G. (1972). An Etymologycal Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish. London: Oxford Üniversity Press.
• DREVNETYURKSKİY SLOVAR. (1969). Leningrad.
• DEVELLİOĞLU, F. (2007). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• DİVANÜ LUGAT’İT-TÜRK DİZİNİ (1972). Ankara: TDK Yayınları.
• DUBINSKI, A. (1996), Polonya-Litvanya Tatarlarının Yazılı Metinlerinde Kullandıkları Türkçe. Uluslararası Türk Dili Kongresi 1988, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 265-271.
• DURGUT, H. ve MİŞKİNİENE, G. (2009). Legenda Miradz iz Kitaba Ivana Luckevicha. Bibliotheca Archivi Lithuanici 7: Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės Kalbos, Kultūros ir Raštijos Tradicijos. Vilnius: Lietuvių Kalbos Institutas, s. 357–375.
• ERCİLASUN, A. B. (2005). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• GABAIN von A. (2000). Eski Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• GÖKBİLGİN, T. (1971). Lehistan Tatarları Hakkında Bir Risale- Risale-i Tatar-ı Leh. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, s. 121-130.
• GÜLLÜDAĞ, N. ve MİŠKİNİENĖ G. (2008). Litvanya Tatarlarına Ait El Yazmalarından Türkçe-Lehçe Kılavuz (yıl 1840). Vilnius-Litvanya: Litvan Dili Enstitüsü.
• KANAR, M. (2000 (a)). KANAR Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Deniz Kitapevi.
• KANAR, M. (2008(b)), KANAR Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: SayYayınları.
• KARAMANLIOĞLU, A. F. (1994). Kıpçak Türkçesi Gramer. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MİŠKİNİENĖ, G., NAMAVİČİŪTĖ S. and POKROVSKAJA, J. (2005). Katalog Arabskoalfavitnych Rukopisej Litovskih Tatar. Vilnius: Vilniusskij Universitet.
• MİŠKİNİENĖ, G. (2009). Ivano Laucevičiaus Kitabas. Lietuvos Totorių Kultūros Paminklas. Leidinį Parengė: Galina Miškinienė, Pirminė Teksto Transliteracija Sigita Namavičiūtė, Turkiškų Intarpų Transliteracija: Hüseyin Durgut, Arabiškų Intarpų Transliteracija: Jekaterina Pokrovskaja, Vilnius: Lietuvių Kalbos Institutas, 800 p.
• MİŠKİNİENĖ, G. (2011). Litvanya Tatarlarına Ait El Yazmalarında Bulunan Miraç-nâme. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Bahar (14), s. 225-239.
• MUHLIŃSKI, A. (1858). Zdanie sprawy o Tatarach litewskich. przez jednego z tych Tatarów złożone Sultanowi Sulejmanovi w. R. 1558, Teka Wileńska, 4-6, Wilno 1858, 131.
• NÂCÎ, M. (2009). Lügat-i Nâcî. (haz. Ahmet Kartal), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• NASİBOVA, N. (2007). Litvanya Tatarlarının Konuşmalarında Kullandıkları Doğu Dilleri Kökenli Kelimeler. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 2/2 Spring 2007, s. 514-518.
• ORHONLU, C. (1971). Lipkalar. İstanbul: Türkiyat Mecmuası, cilt: XVI, 57-87.
• ÖNER, M. (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZKAN, N. (2008). Kırım Tatar Türkçesinin Yayılma Alanları. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/7 Fall.
• ÖZKAN, M. (2000). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• POKROVSKAYA, J. (2003). Mustafa Şagideviç Kitabı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,Vilnius: Vilnius Üniversitesi.
• TUNA, O. N. (1986-1987). Ders Notları. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• TURAN, Z. (2006). Artvin Dili Yusufeli İlçesi Ushum Köyü Ağzı. Ankara: TDK Yayınları.
• YAKUPOĞLU, M. (1989). Polonya (Lehistan) Türkleri. Türk Dünyası Araştırmaları, s. 62, Ekim 1989, 215-231.
• ZİDAN, M. (1930), Stosunki litewsko-tatarskie za czasov Witolda. W. Ks. Litwy, Wilno. İnternet Kaynakları
• http://efrasyap.org/Icerik/IcerikDetay.aspx?IcerikID=732
• http://www.vilnius.skynet.lt/story_t.html
• http://kumukia.ru/?id=1398
• http://www.belrus-seminar2008.narod.ru/Titovec_E.I..htm
• https://mail-attachment. googleusercontent.com/attachment/u/0/).
• http://www.belrus-seminar2008.narod.ru/Titovec_E.I.htm
• (Resim 1) Hamâilerin sahibi Yahya Vilçinskiy
• (Resim 2) Nemėžis Camii
• (Resim 3) Nemėžis Camii
• (Resim 4) Büyük Hamâilin dış kapağı
• (Resim 5) Büyük Hamâildeki Türkçe-Belarusça Hastalık Adları
• (Resim 6) Büyük Hamâilin İçindeki (Büyük Hamâilden Ayrı) Küçük Hamâil Kâğıtları
• (Resim 7) Küçük Hamâilin dış kapağı
• (Resim 8) Küçük Hamâil