An Interpretation of the Quran Written in the Oriental Turkish in 16th Century: The Translation of Adaptation of Yakub-i Çerhî (H. 993/Ad. 1585)

Yıl 2014, , 167 - 190, 13.04.2014

Emek Üşenmez

https://doi.org/10.7884/teke.302

Öz

Mawlana Yaqub-i Charkhi/ his full name was Ya‘qub bin Usmân b. Mahmûd el-Ghaznavî al- Charkhi (death 851/1447) (a.d. 851/1447 who had lived at the fifteenth century and was a shakird of Baha al-Din Naqshiband/ Hodja Muhammad b. Muhammad el-Bukhârî (death 791/1389) who has established Naqshibandi tariqah, at the same time, he was a Hodja of Ubeydullah Ahrâr-ı Veli/ Nâsırüddîn Ubeydullah b. Mahmûd al-Shâshî es-Samarqandî (death 895/1490) who was a sheikh of the Naqshibandis. Mawlana Yaqub-i Charkhi was born in the Charkh city, which is with in the boundras of Afghanistan state in nowadays, then had educated at Bukhara and Egypt etc. After that he adhered to Baha al-Din Naqshiband who was established Naqshibandi tariqah. Mawlana Yaqub-i Charkhi who had a plenty of religious and sufic books, expounded Fatiha, Amma and Tabaraka which are sura of Qoran. In this study, after discribed Yaqub al- Charkhi’s life and books it is worked about the Persian tefsir (comment) of Mawlana Yaqub-i Charkhi which was written by Hodja Hamadani as Turkish. It was explained when, where, why and what to made in this Turkish translating and widely discussed. Tefsir of Mawlana Yaqub-i Charkhi is a isari’s tafsir and particularly is known and pressed in Iran, Turkiye, India, Malesia, Pakistan. In addition, for the tafsir’s language is Persian it is not understood by the Turks and thus it has translatted Turkish.

Anahtar Kelimeler

Mawlana Yaqub-i Charkhi, Tefsir-i Yaqub-i Charkhi, The Translation of Adaptation of Yakub-i Çerhî, H

XVI. Yüzyıl Doğu Türkçesi ile Yazılmış Bir Kuran Tefsiri: Tercüme-i Tefsir-i Yakub-i Çerhî (H. 993/M. 1585)

Öz

Mevlana Yakub-i Çerhî/ Ya‘kub b. Osmân b. Mahmûd el-Gaznevî el-Çerhî (vefatı 851/1447) XV. asır Nakşibendiyye mutasavvıflarından olup Nakşibendi tarikatının kurucusu Bahâeddin Nakşibend/ Hâce Muhammed b. Muhammed el-Buhârî (vefatı 791/1389) hazretlerinin talebesi ve Nakşibendiyye şeyhlerinden Hoca Ubeydullah Ahrâr-ı Veli/ Nâsırüddîn Ubeydullah b. Mahmûd eş-Şâşî es-Semerkandî (vefatı 895/1490) hazretlerinin hocasıdır. Bugünkü Afganistan sınırları içinde kalan Çerh şehrinde dünyaya gelen Mevlana Yakub-i Çerhî Herat, Buhara ve Mısır gibi yerlerde ilim tahsili görmüştür. Mevlana Yakub-i Çerhî daha sonra Nakşibendi tarikatının kurucusu Bahâeddin Nakşibend hazretlerine intisap etmiştir. Çok sayıda dinî ve tasavvufi eseri bulunan Mevlana Yakub-i Çerhî, Kur’an-ı Kerim’in Fatiha ile birlikte 29 ve 30. Cüzlerini (Amme ve Tebareke) Farsça olarak tefsir etmiştir. Bu çalışmada Mevlana Yakub-i Çerhî/ Ya‘kub b. Osmân b. Mahmûd el-Gaznevî el-Çerhî’nin (vefatı 851/1447) kısaca hayatı ve eserlerine değinildikten sonra çalışmanın asıl konusunu teşkil eden Tefsir-i Yakub-i Çerhî adlı Farsça eserin 993/1581’de (16. yüzyılda) Hemadanî Hoca adlı bir zat tarafından dönemin Türkçesi ile yapılmış tercümesi üzerinde durulmuştur. Bu Türkçe tercümenin nerede, ne zaman, niçin ve ne şekilde yapıldığı Tercüme-i Tefsir-i Yakub-i Çerhî’nin mukaddime kısmında etraflıca anlatılmıştır. Tefsir-i Yakub-i Çerhî işarî bir tefsir olup Türkistan (Orta Asya), İran, Türkiye, Hindistan, Malezya, Pakistan gibi yerlerde tanınmış ve neşredilmiştir. Tercümede dikkat çeken bir husus onun dilinin (Farsça) Türkler tarafından anlaşılmadığı ve bu sebeple eserin Türkçeye tercüme edilmesidir.

Anahtar Kelimeler

Mevlana Yakub-i Çerhî, Tefsir-i Yakub-i Çerhî, Tercüme-i Tefsir-i Yakub-i Çerhî, Hemedânî Hoca, XVI. Yüzyıl Doğu Türkçesi

Kaynakça

• ALİ ŞİR NEVÂÎ. (1979). Nesâyimü’l-Mahabbe min Şemâyimi’l-Fütüvve. (haz. Eraslan, K.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• BABÜR. (1970). Babürnâme Cilt I. (çev. Arat, R. R.). İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• FEHİMİ, M. (2010). Safevi Şahları ile Astrahani Hanedanı Arasındaki Siyasi İlişkiler. (çev. Çelik, M. B.). History Studies, 2/2, 511-516.
• HAYYAMPUR, A. (1961). Ferheng-i Suhanverân. Tebriz: Sirket-i Sehâmî.
• İSMAİL EL-BAGDÂDÎ. (1982). Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâu’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn. Beyrut: Daru’l-Fikr, c. VI.
• MEVLANA ALİ BİN HÜSEYİN ŞEYH SAFİYÜDDİN. (1999). Reşahat: Can Damlaları, (akt. Kısakürek, N. F.). İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• MUHAMMED, İ. H. (1943). Mevlânâ Yakub Çerhî. Âryânâ, II/2, 11.
• NEVŞÂHÎ, Â. (2013). Ya’kûb-i Çerhî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 43, 281282, Ankara.
• RANCHÂ, M. N. (1978). Mukaddime. Risâle-i Ebdâliyye, İslamabat: Merkez-i Tahkikât-ı Farisî İran-Pakistan
• RAZZAKOVA, M. (1997). Ya‘kûb Çerhî-Nakşbendiye Tarikatınıng Yirik Vekili. Şarkşunaslık, 8, 117-122.
• ÜŞENMEZ, E. (2009). Özbekistan Yazma Eserler Kütüphanesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research, 2/6, 82-689.
• ÜŞENMEZ, E. (2011). Doğu Türkçesi ile Yapılmış Kur’an Tercümeleri Üzerine. I. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Bilgi Şöleni (Sempozyumu) Bildirileri. TDK Yayınları, 235-2
• ÜŞENMEZ, E. (2012). Somuncu Baba ve Kur’an-ı Kerim Tercüme-Tefsir Meselesi. Uluslararası Sempozyum Bildiri Kitabı, Ankara: Aksaray Belediye Başkanlığı Kültür Yayınları, No: 5, 232-238.
• ИБРОXИМЖОН, У. (2011). Яьқуб чaрxий тaфсирининг туркий тaрджимaси. Тошкaнт.